Teri va tanani yosh saqlash omillari: erta qarimaslik uchun nima qilish kerak?

Qarish – tabiiy jarayon. Ammo ba’zida inson organizmi yoshiga nisbatan tezroq qarib, teri, mushak, ichki a’zolar va asab tizimida o‘zgarishlar yuz beradi. Ajin tushishi, sochlar oqarishi, tez charchash, immunitet pasayishi, kasalliklarga chalinish va metabolizm sekinlashishi kabi belgilar kuzatiladi. Xo‘sh, aynan qaysi omillar organizm faoliyatini izdan chiqarib, tanani erta qaritadi? Sog‘lom qarish uchun nimalarga ko‘proq e’tibor berish kerak? Ushbu maqolada jarayonga sabab bo‘luvchi asosiy omillar va tanani uzoq yillar davomida sog‘lom, yosh saqlash bo‘yicha amaliy tavsiyalar taqdim etiladi.

Qarishni tezlashtiruvchi odatlar

Noto‘g‘ri ovqatlanish. Me’yordan ortiq shakar, oq non, trans yog‘lar va qayta ishlangan mahsulotlarni iste’mol qilish organizmda erkin radikallar (organizmdagi hujayralarda hosil bo‘ladigan reaktiv, ya’ni kimyoviy jihatdan faol molekulalar)ni ko‘paytiradi. Erkin radikallar hujayra membranalari va DNK’ni zararlaydi, natijada teri elastikligini yo‘qotadi, ajinlar erta paydo bo‘ladi va metabolizm sekinlashadi. Shu bilan birga, ortiqcha shakar qondagi glyukoza darajasini oshiradi, bu esa glyatsiyalash jarayonini tezlashtirib, kollagen tolalarini qotirib qo‘yadi hamda terini quritib yuboradi.

Chekish va alkogol. Tamaki va spirtli ichimliklar organizmga ko‘plab salbiy ta’sirlarni ko‘rsatadi. Nikotin qon tomirlarini toraytiradi va qon aylanishini sekinlashtiradi, oqibatda teriga yetkazilishi zarur bo‘lgan kislorod va ozuqa moddalarining miqdori kamayadi. Bu teri elastikligini pasaytiradi, ajinlar erta paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Spirtli ichimliklar esa jigarni zararlaydi, metabolizmni buzadi va toksinlar chiqarish jarayonini sekinlashtiradi. Buning ta’sirida teri erta quruqlashadi, yuz rangi sarg‘ayadi va qarish belgilari kuchayadi.

Uyqu yetishmovchiligi. Sifatli uyqu organizmni tiklanish jarayoni bilan ta’minlaydi. Uyqu yetishmasa, melatonin gormoni yetarli darajada ajralmaydi, bu esa hujayralarning yangilanishini sekinlashtiradi. Natijada teri elastikligini yo‘qotadi, ajinlar paydo bo‘ladi va immun tizimi zaiflashadi. Doimiy uyqusizlik stress gormonlari miqdorini oshiradi va metabolizm sekinlashadi, bu esa qarish jarayonini tezlashtiradi.

Kundalik stress. Doimiy tushkun kayfiyat organizmni zaiflashtiradi. Kortizol gormoni ortiqcha ajralganda immunitet tizimi pasayadi, yallig‘lanish jarayonlari kuchayadi, teri hamda ichki organlar tezroq qariy boshlaydi. Stress ta’sirida odamlar ko‘pincha noto‘g‘ri ovqatlanadi, kam uxlaydi va zararli odatlarga amal qila boshlaydi, bu esa qarishni yanada faollashtiradi.

Quyosh nurlari. Ultrabinafsha (UV) nurlar teri kollagen tolalarini parchalaydi va elastin sintezini kamaytiradi. Oqibatda teri tonusi pasayadi, ajinlar paydo bo‘ladi. Shuningdek, quyosh nurlari teri pigmentatsiyasini buzadi, dog‘lar va qizarishlarni keltirib chiqaradi. Quyoshdan himoya qiluvchi kremlardan foydalanmaslik erta qarish belgilarini sezilarli darajada oshiradi.

Kamharakatlik. Muntazam jismoniy faollik tana sog‘lomligi va yoshligini saqlashda muhim ro‘l o‘ynaydi. Jismoniy faol bo‘lmaslik qon aylanishini sekinlashtiradi, mushaklarni zaiflashtiradi va metabolizm faoliyatini susaytiradi. Shu bilan birga, kamharakatlik hujayralar oksidlanishini oshiradi, bu esa qarish jarayonini tezlashtiradi. Muntazam mashqlar bajarish mushak va teri tonusini saqlash, yurak-qon tomir tizimini mustahkamlash va umumiy sog‘liqni yaxshilashga yordam beradi.

Erta qarishga qarshi samarali choralar

Avvalo, sog‘lom ovqatlanish muhim ahamiyatga ega. Meva va sabzavotlarda mavjud antioksidantlar (C va E vitamini, beta-karotin) hujayralarni erkin radikallardan himoya qiladi, baliq, yong‘oq va avokado kabi omega-3 yog‘ kislotalari terining elastikligini oshiradi. Shu bilan birga, yetarli miqdorda oqsil iste’mol qilish mushak massasini saqlashga yordam beradi. Qayta ishlangan mahsulotlarni kamaytirib, o‘rniga tabiiy va to‘liq ovqatlarni ko‘paytirish esa organizmni qarish jarayonidan himoya qiladi.

Jismoniy faollik qarishga qarshi samarali vositalardan biridir. Haftasiga kamida 150 daqiqa yurish, yugurish yoki suzish yurak-qon tomir tizimini mustahkamlaydi. Jismoniy mashqlar esa mushaklarni faol saqlab, metabolizm sekinlashishidan himoya qiladi.

Uyqu gigiyenasi ham birlamchi omil hisoblanadi. Har kecha 7–8 soat sifatli uxlash hujayralar tiklanish jarayonini ta’minlaydi. Tunda elektron qurilmalardan foydalanmaslik va yotoq xonasida sokin muhit yaratish uyqu sifatini oshiradi, organizmni ertangi kun uchun tayyorlaydi.

Stressni boshqarish erta qarish jarayonini sekinlashtiradi. Meditatsiya, nafas mashqlari, yoga stress gormonlarini kamaytiradi, ijtimoiy aloqalarni mustahkamlash esa psixologik qarishga qarshi kuchli omil hisoblanadi.

Teri parvarishi va quyoshdan himoya ham zarurdir. Kundalik SPF kremlardan foydalanish ajin va pigment dog‘larining paydo bo‘lishi oldini oladi, namlovchi vositalar esa terining tabiiy himoya qatlamini saqlab turishga ko‘maklashadi.

Zararli odatlardan voz kechish qarishni sekinlashtirishda alohida o‘rin tutadi. Chekishni to‘xtatish eng samarali choradir, spirtli ichimliklarni kamaytirish yoki butunlay cheklash esa jigar va teri salomatligini asraydi.

Tibbiy profilaktika. Yillik umumiy tibbiy ko‘rik va laborator tekshiruvlar kasalliklarni erta aniqlashga imkon beradi. Vitamin D, magniy, rux kabi mikroyelementlar yetishmovchiligi ham qarish jarayoniga ta’sir qilishi mumkin.

Erta qarishning oldini olishga faqat yoshlik va go‘zallikni asrab qolish emas, hayot sifatini saqlash omilidek qarash ham foydadan holi bo‘lmaydi. Muntazam jismoniy faol bo‘lish va to‘g‘ri ovqatlanish yurak, qon tomirlar hamda mushaklar faoliyatini qo‘llab-quvvatlaydi, sifatli uyqu va stressni boshqarish esa immunitetni oshiradi. Shuning bilan birga, terini parvarishlash va quyoshdan himoya qilish ajinlar, pigment dog‘lar tushishidan saqlaydi, zararli odatlardan voz kechish ichki organlarni mustahkamlaydi. Erta qarish jarayonini sekinlashtirish orqali inson faol, sog‘lom va sermahsul hayot kechiradi: nafaqat tashqi ko‘rinishi, balki ruhiy va jismoniy salomatligi ham yaxshilanadi.

Diyoraxon Nabijonova