Lvivda Oliy radaning sobiq spikeri o‘ldirildi. Bu haqda nimalar ma’lum?

30 avgust kuni tushga yaqin favqulodda xizmatlarga Lvivning Frankovskiy rayonida otishma sodir bo‘lgani haqida xabar kelib tushdi. Jabrlanuvchi – Oliy rada sobiq spikeri Andrey Parubiy shifokorlar yetib kelguniga qadar vafot etgan. BBC rus xizmati qotillik tafsilotlari va Parubining siyosiy tarjimai holi haqida hikoya qiladi.

«Andrey Parubiy halok bo‘ldi. Qarindoshlari va yaqinlariga hamdardlik bildiraman», – deb yozdi Ukraina prezidenti Volodimir Zelenskiy qotillik haqidagi dastlabki xabarlar paydo bo‘lganidan ko‘p o‘tmay.

Bosh prokuror idorasi xabar berishicha, noma’lum erkak bir necha marta o‘q uzgan, natijada 54 yoshli siyosatchi voqea joyida halok bo‘lgan. Hujum qilgan shaxs yashiringan – uni qidirish uchun shaharda «Sirena» maxsus operatsiyasi boshlangan.

Siyosatchining o‘ldirilishi fakti bo‘yicha tergovga qadar tekshiruv boshlangan, unga Milliy politsiya va Lviv oblasti politsiyasi bosh tergov boshqarmasi, Xavfsizlik xizmati va boshqa organlarning tezkor guruhlari jalb etilgan.

Voqea joyiga Andrey Parubiy deputat bo‘lgan «Yevropa birdamligi» fraksiyasining uch nafar deputati – Oleg Sinyutka, Nikola Knyajitskiy va Nikolay Velichkovich yetib kelgan.

Parubiyning o‘ldirilishi shahar markaziga yaqin joyda sodir bo‘lgan.

Guvohlarning so‘zlariga ko‘ra, kamida uch bor o‘q uzilgan, ba’zilari yettita o‘q ovozini eshitgan. Bu BBC’ning huquq-tartibot organlaridagi manbalarining jinoyat joyida yettita gilza topilgani haqidagi ma’lumotlariga mos keladi.

Shuningdek, manba qotil haqiqatan ham Glovo kompaniyasi kureri kiyimida bo‘lganini tasdiqlagan. Firma idorasi jinoyat joyidan 50 metr masofada joylashgan.

Ijtimoiy tarmoqlarda Andrey Parubiy o‘ldirilishi aks etgan kadrlar tarqalgan. Videokuzatuv kamerasida yozib olingan kadrda Glovo yetkazib berish xizmati xodimlariniki kabi katta sariq ryukzakli shaxs siyosatchini ta’qib qilgani ko‘rinadi. Avvaliga u yo‘l chetida turib, qurbonini kutgan. Parubiy yaqinlashganida esa uning ortidan yuradi va unga to‘pponchasini o‘qtaladi. Videoda o‘q uzilishi ko‘rinmay qolgan – kadrning bu joyida ularning ikkisi ham daraxtlar ortiga o‘tgandi.

BBC muxbirlari Svyatoslav Xomenko va Vitaliy Chervonenko Andrey Parubiyning o‘ldirilishi haqida:

«U ko‘pincha yoshligida o‘lishni xohlashini aytardi», – deydi Andrey Parubiyning yaqinlaridan biri BBC’ga.

O‘ldirilgan siyosatchining safdoshlari Ukraina bugun Lviv shahrining Yefremov ko‘chasida ro‘y bergan yo‘qotish ko‘lamini hali anglab yetmaganini aytishmoqda.

Parubiy katta siyosatga kirgunga qadar u o‘zi tug‘ilib o‘sgan Lvivdan tashqarida taniqli emasdi. Ma’lumoti bo‘yicha arxeolog, mahalliy miqyosdagi millatchilik harakatining taniqli arbobi, vatanparvar yoshlar uchun lagerlar tashkil etgan, Lviv shahri va oblast kengashiga saylangan.

Parubiy 2004 yilda Kiyev markazidagi prezidentlik saylovlarining soxtalashtirilishiga qarshi asosiy qarshilik markazlaridan biri bo‘lgan sobiq Lenin muzeyi – Ukraina uyining komendanti bo‘lganida, «Apelsin inqilobi» uni katta siyosatga olib keldi. Vaqt shunday ediki, ko‘pchilik ortiqcha ko‘rinmaslikni afzal ko‘rardi. Parubiy esa o‘shanda birinchi marta butun mamlakatga o‘zini televideniye kameralari obektiviga sig‘maydigan harakat kishisi sifatida ko‘rsatdi.

Parubiyning OAVning birinchi sahifalariga keyingi chiqishi «ikkinchi Maydon» paytida bo‘ladi, o‘shanda u o‘zini Yevromaydonning dala qo‘mondonlaridan biri, uning «o‘zini o‘zi mudofaa qilish» kuchlari kuratori sifatida namoyon qiladi. «Berkut» bilan qattiq to‘qnashuvlar paytida u bir necha marta yaralanadi – kunlardan birida Grushevskiy ko‘chasidagi barrikadalarda xavfsizlik kuchlari tomonidan «takomillashtirilgan» shovqinli granata portlashi oqibatida Parubiyning qo‘liga sakkizta oskolka kelib sanchiladi. Viktor Yanukovich va uning jamoasi Ukrainadan qochib ketganidan so‘ng, yangi hokimiyat tuzilmalari deyarli tiz cho‘kib turgan paytda, Parubiy Xavfsizlik kengashi kotibi bo‘ladi – o‘sha paytda Ukraina siyosatida sezilarli kuch bo‘lgan radikal maydanchilar vakili sifatida.

Xavfsizlik kengashi yig‘ilishini aynan Parubiy o‘tkazgan, unda Qrim qo‘shib olinishiga Kiyevning munosabati muhokama qilingan. Aynan uning davrida Milliy xavfsizlik kengashi Rossiyaning Qrim va Donbassni bosib olishga urinishlariga javoban Ukraina kuchishlatar tuzilmalari amaliyotini (ATO) boshlash to‘g‘risida qaror qabul qiladi.

Petro Poroshenko prezident etib saylanganidan so‘ng, Parubiy Xavfsizlik kengashi kotibi lavozimidan iste’foga chiqadi va Arseniy Yatsenyukning siyosiy jamoasiga o‘tadi. U Oliy Rada spikerining birinchi o‘rinbosari, keyin esa spikeri bo‘lgan. 2019 yilda, Volodimir Zelenskiy prezidentligi davrida, Parubiy parlamentga Poroshenkoning «Yevropa birdamligi» partiyasidan (sobiq prezidentning o‘zidan keyin ro‘yxatning ikkinchi raqami sifatida) saylangan.

Parubiyning safdoshlari aytishicha, bu lavozimlar ro‘yxatida asosiy narsa ko‘rinmaydi: siyosat shov-shuvga aylangan va umuman siyosiy qarashlarga ega bo‘lish urfdan qolgan hozirgi davrda – bugun o‘ldirilgan siyosatchi o‘z tamoyillarini izchil himoya qilgan, mamlakatdagi «ukrainlar Ukrainasi»ning kam sonli vizionerlaridan biri bo‘lgan.

Parlament spikeri lavozimida u koalitsiya a’zolarining bir qismi tomonidan yumshoq sabotajga qaramay, ukrain tilining qo‘llanish doirasini kengaytirish to‘g‘risidagi qonunlarni ilgari surdi. U Ukrainada korrupsiyaga qarshi infratuzilmani ishga tushirishning eng kuchli tarafdorlaridan biri bo‘lgan va uni yaratish masalasini amerikalik siyosatchilar bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri muhokama qilgan. Agar spiker Parubiy ovozga qo‘ygan savollar birinchi martadayoq o‘tmasa, u ularni qayta-qayta ko‘tarib chiqardi. Yana va yana. Uning o‘sha paytdagi yordamchilaridan birining eslashicha, bir marta natijaviy ovoz berishdan oldin ellik martadan ortiq «bo‘sh» ovoz berish o‘tkazilgan.

Kimdir lvivlik Parubiyni siyosiy jihatdan Bandera davrida aqliy jihatdan qotib qolgan retrograd deb atashi mumkin edi. Ammo tarix buning aksini ko‘rsatadi. «Radikal» va «banderachi» Parubiy o‘nlab yillar davomida siyosatda o‘z pozitsiyasida qoldi – bu dastlab Petro Poroshenko, keyin esa Volodimir Zelenskiy o‘zining siyosiy ritorikasida unga tobora ko‘proq yaqinlashdi.

Rossiyaning Ukrainaga qarshi keng ko‘lamli tajovuzi boshlanganidan so‘ng, Andrey Parubiy, uning safdoshlari aytishicha, jamoatchilik faolligini sezilarli darajada pasaytirgan. Rossiyaliklar hujumidan keyingi dastlabki oylarda u Kiyevni himoya qilish uchun mudofaa kuchlari safiga qo‘shiladi, keyinroq esa butun e’tiborini parlamentning milliy xavfsizlik va mudofaa masalalari qo‘mitasida ishlashga qaratadi.

Hamkasblaridan biri u hozirgi sharoitda faolroq, ko‘zga ko‘rinarliroq, o‘tkirroq bo‘lish mumkin bo‘lganini taxmin qiladi. Biroq, u har doim shunday javob bergan: bugungi kunda Ukrainada faqat ikkita partiya bo‘lishi mumkin – Ukraina tarafdori va Ukrainaga qarshi partiya, va u vaziyatni o‘zgartirmaslik va aynan Ukraina tarafdori partiyaga tegishli bo‘lish uchun hamma narsani qiladi. Shuning uchun Parubiyning safdoshlari uning o‘ldirilishi ildizlarini Rossiyadan izlash kerakligiga amin: bugungi Ukrainada u yo‘lini kesib o‘tishi mumkin bo‘lgan odamlar yo‘q.

Rossiya uchun esa, ichki siyosiy bozorda ko‘zga tashlanmagan bo‘lsa-da, Parubiy o‘ziga xos shaxs edi. Ikkala Maydan yetakchilaridan biri (ular orasida u hatto 2011 yilda Moskvaning Bolotnaya maydonida bo‘lib o‘tgan Rossiya norozilik namoyishlarida ham ishtirok etishga ulgurgan). 2010 yildayoq u Rossiya Qora dengiz floti Qrimda qolishini nazarda tutuvchi «Xarkiv kelishuvlari»ni buzishga uringan (hatto Rada majlislar zalida tutunli shashka uloqtirgan, buning natijasida u keyinchalik jinoiy ish figurantiga aylangan).

Ukrainada rus tilidan foydalanishni cheklashning asosiy tarafdorlaridan biri. Amalda u 2014 yilda Donbassda «rus bahori»ga qarshilik ko‘rsatishni boshlagan va so‘nggi kungacha Putinga qarshi qat’iy pozitsiyani egallagan. U Ukrainaning pravoslav cherkovi tomonidan avtokefaliya to‘g‘risida tomos olishda sezilarli hissa qo‘shadi.

Shuning uchun, deydi Parubiyning safdoshlari, agar Moskva Ukraina va Rossiya o‘rtasidagi harbiy qarama-qarshilikning hal qiluvchi bosqichi arafasida Ukraina jamiyatini ruhiy tushkunlikka tushirishni maqsad qilib qo‘ygan bo‘lsa, bu o‘zining diplomatik davomiga ega bo‘lsa, bu ramziy shaxsning Lviv ko‘chasida o‘ldirilishi Kreml nuqtayi nazaridan o‘zini oqlaydigan qadam bo‘lib ko‘rinadi.

Bu vaziyatda qotilni qo‘lga olish – Parubiyni kurer qiyofasidagi erkak uning uyidan sport zaligacha bo‘lgan odatiy yo‘nalishda kutib turgani allaqachon ma’lum – Ukraina huquq-tartibot idoralari xodimlari uchun sharaf ishiga aylanadi. Va butun Lviv bo‘ylab boshlangan keng ko‘lamli qidiruv tadbirlariga ko‘ra, politsiya va maxsus xizmatlar bunga to‘liq kuch bilan kirishgan.

Biroq, Andrey Parubiyning o‘ldirilishidan kelib chiqadigan asosiy xulosa, ehtimol, maksimal darajada siyqasi chiqqan bo‘ladi. Ukrainada urush davom etmoqda, bu yerda «til» tushunchasi nihoyatda nisbiy (qotillikka qo‘shimcha ramziylik shundaki, uning joyi o‘tgan yilning sentabr oyida Rossiya raketasi tomonidan vayron qilingan uydan yuz metr uzoqlikda joylashgan, o‘shanda zarba natijasida ayol va uning uch qizi halok bo‘lgan) va Ukraina hududida hech kim va hech qayerda o‘zini xavfsiz his qila olmaydi.