​Ўзбекистонда туризм соҳасида амалга оширилган ишлар сарҳисоби ва яқин келажак учун прогнозлар

2018 йил Ўзбекистонда туризм соҳасида жуда кўп янгиликлар кузатилди: туризмни ривожлантиришга йўналтирилган янги фармон ва қарорлар, халқаро ва маҳаллий тадбирлар, янги таълим муассасалари фаолиятининг йўлга қўйилиши, сайёҳлар оқимининг ошиши, янги туристик маҳсулотлар, янгича йўналишларни ривожлантириш, инфратузилмани такомиллаштиришга оид саъй-ҳаракатлар, хорижий инвесторларни жалб қилиш, ОАВ вакилларининг ташрифи ҳамда Ўзбекистоннинг кўплаб халқаро рейтингларда юқорилаши ва ҳ.к. Ўтган давр мобайнида буларнинг барчаси ҳақида Kun.uz'да мунтазам равишда маълумотлар тақдим этиб келинди. Қуйида ўтган йил давомида туризмни ривожлантириш йўлида амалга оширилган ишлар, муаммолар ҳамда яқин келажак учун кўзда тутилган режалар ҳақида батафсил сўз юритамиз.

Ҳужжатлар

2018 йилда Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев томонидан мамлакатда туризмни ривожлантиришга йўналтирилган 11 ҳужжат, Вазирлар Маҳкамаси томонидан эса 25 норматив-ҳуқуқий ҳужжат имзоланди.

Сайёҳлик оқими кўрсаткичлари

Кўпчилик орасида баҳс-мунозараларга сабаб бўлган  сайёҳлик оқими кўрсаткичлари ҳақида сўз юритар эканмиз, энг аввало Ўзбекистон сайёҳларни ҳисоблашда туризм соҳасидаги етакчи ташкилот ҳисобланган UNWTO методологиясини қўллашини таъкидлаш жоиз. Жаҳоннинг 167 давлати мазкур ҳисоблаш усулидан фойдаланади. Унга кўра, бирор мамлакатга ишга жойлашишдан бошқа ҳар қандай мақсадда ташриф буюрган ҳамда у ерда бир сутка ва ундан ортиқ вақт ўтказувчи шахс сайёҳ ёки меҳмон  ҳисобланади.

Маълумот учун: UNWTO (United Nations World Tourism Organization - Бутунжаҳон туризм ташкилоти) -  БМТ тизимининг ихтисослашган ҳукуматлараро муассасаси. У 158 мамлакат, 6 ҳудуд, кузатувчи мақомидаги 2 ҳудуд ва 500 дан ортиқ аффил ташкилотларни ўзида бирлаштиради. Штаб-квартираси Мадрид шаҳрида жойлашган.

Туризмни ривожлантириш давлат қўмитасининг якуний ҳисоботига кўра, 2018 йилда Ўзбекистонга 5,3 млн нафар сайёҳ ташриф буюрган. 2017 йилда уларнинг сони 2,69 млн нафарни қайд этган, яъни сайёҳлар сони бир йилда 97 фоизлик ўсишни кўрсатиб, икки бараварга ошган. 2016 йилда эса уларнинг сони 2,07 миллион нафарни қайд этган.

2018 йилда Ўзбекистонга ташриф буюрган 5 346 219 нафар сайёҳдан 5 020 392  нафари МДҲ мамлакатларидан келган, узоқ хорижий мамлакатлардан ташриф буюрганлар сони эса 325 827 нафарни ташкил қилди. Ўзбекистонга келган сайёҳлар орасида энг катта  кўрсаткич қўшни Қозоғистон фуқаролари томонидан қайд этилган: 2 293 077 нафар. Ундан кейинги ўринда 1 095 505 фуқароси билан Тожикистон ва 1 055 688  фуқароси билан Қирғизистон келган. Узоқ хорижий мамлакатлардан ташриф буюрганлар орасида эса Туркия фуқаролари етакчилик қилмоқда: 41 299 нафар. Кейинги ўринларда 32 444 киши билан Хитой ва 27 269 сайёҳ билан Жанубий Корея қайд этилган.

Виза ва рўйхатга олиш жараёнларининг соддалашуви

Ўтган йил давомида 9 мамлакат учун визасиз режим эълон қилинди. Фуқаролари учун соддалаштирилган виза режими қўлланувчи мамлакатлар сони эса 12 тадан 50 тага ошди. 2018 йилнинг 15 июлидан ваъда қилинганидек электрон кириш визаларини расмийлаштириш ва бериш тизими ишлай бошлади. Хорижий фуқароларни вақтинчалик рўйхатга қўйиш тўлиқ электрон форматдаги E-MEHMON тизимига ўтказилди. Ўзбекистондан транзит орқали ўтувчи 101 давлат фуқаролари учун мамлакатда вақтинчалик визасиз бўлиш тартиби киритилди.

Сайёҳлик инфратузилмаси

Ўзбекистонда сайёҳлик инфратузилмасини ривожлантириш мақсадида жойлашув воситалари билан боғлиқ енгилликлар яратилди. Масалан, хостелларга бўлган талаблар соддалаштирилди, жумладан уларга нисбатан қўйилган 22 талаб бекор қилинди. Бундан ташқари, оилавий меҳмон уйларини ташкил қилиш тартиби соддалаштирилди. Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси томонидан тақдим этилган маълумотларга кўра, 2017 йилда Ўзбекистондаги хостеллар сони 23 тани ташкил қилган бўлса, 2018 йилга келиб бу кўрсаткич 34 тага етди.

Оилавий меҳмон уйлари сони эса 2017 йилда - 0, 2018 йилда эса 81 тани ташкил қилган. Меҳмонхоналар сони 772 тадан (2017 й.) 914 тага (2018 й.) етган.

 

Лицензиялаштириш жараёни давлат хизматлари марказлари ҳамда Туризмни ривожлантириш давлат қўмитасининг ҳудудий бўлинмалари ва департаментларига топширилди. Ҳужжатларни кўриб чиқиш муддати 15 кундан 10 кунга қисқартирилди. Шунингдек тақдим этилувчи ҳужжатлар сони ҳам камайтирилди.

Туроператорлар сони 127 тадан (2017 й.) 234 тага (2018 й.) етди.

2018 йилда Ўзбекистонда сертификацияга эга бўлган гидлар сони 660 нафарга етди. 2017 йилда уларнинг сони 369 нафарни ташкил этган.

Транспорт инфратузилмаси

Ўтган йил давомида мамлакатда транспорт инфратузилмасини ривожлантириш йўлида қатор ишлар амалга оширилди. Жумладан, туристик автобуслар хавфсизлик талабларига жавоб берган тақдирда кузатув мажбуриятидан озод қилинди. Тунги вақтда туристик автобус ҳаракатланишига нисбатан белгиланган тақиқлов бекор қилинди. Шу билан бирга, маҳаллий сайёҳлик гуруҳларини ташишдан олдин ички ишлар органларининг ҳудудий бўлинмалари томонидан амалга оширилган транспорт воситасини техник текширувдан ўтказиш мажбурияти бекор қилинди. Ўзбекистонга 8 ва ундан ортиқ кишини ташишга мўлжалланган туристик тоифа автотранспорт воситаларини сертификациялаш жараёни соддалаштирилди.

2018 йилда туристик тоифадаги автотранспортлар сони 133 тага етди. Булардан 48 таси - автобус, 85 таси -  микроавтобус.

Санитария-гигиена шохобчалари

Санитария-гигиена шохобчалари (СГШ) қурилишини рағбатлантириш мақсадида татбиқ этилган имтиёзлар натижасида ўтган йили жами 462 СГШ фаолияти йўлга қўйилди. Уларнинг 50 га яқини СГШ фаолиятини ташкил қилганлар учун имтиёзлар берилиши ҳақидаги хабарни кенг тарғиб қилиш натижасида барпо этилди.

Санитария-гигиена шохобчаларини ташкил қилган тадбиркорга реклама ва ихчам савдо нуқталари учун жойлар тақдим этилади

"Ўзэкспомарказ"да ҳожатхона ишлаб чиқарувчи беш компания тақдимоти ўтказилади

Kun.uz'да вилоятларда барпо этилаётган СГШ нуқталари ҳақида мунтазам равишда маълумотлар тақдим этилди.

Ўзбекистон бўйлаб автоном ҳожатхоналар ўрнатилмоқда: таҳорат хоналари, имконияти чекланганлар учун алоҳида хоналар

Тошкент вилоятидаги маданий мерос объектлари атрофида биоҳожатхоналар ўрнатилмоқда

2018 йилда СГШ умумий сони 4 747 тани ташкил қилди, 2017 йилда бу кўрсаткич 4 285 тани қайд этган. 

Wi-Fi зоналар ва йўл кўрсаткичлари

Президентнинг 2018 йил 3 февралдаги «Ўзбекистон Республикаси туризм салоҳиятини ривожлантириш учун қулай шароитлар яратиш бўйича қўшимча ташкилий чора-тадбирлар тўғрисида»ги 5326-сонли фармонида интернет тармоғига симсиз бепул уланиш ҳудудларини ташкил қилувчи хўжалик юритувчи субъектларга имтиёз берилди. Унга кўра, хўжалик юритувчи субъектлар ўз ҳудудида бепул Wi-Fi зонасини яратган  тақдирда, бу ҳудудни кенгайтириш (бир нечта Wi-Fi нуқталарини яратиш, уларнинг сигнал майдонинг кенгайтириш) учун харид қилинган асбоб-ускуналар (интернет тармоғига уланиш ва тарқатиш учун зарурий ускуналар, хусусан роутер-модемлар, алоқа кабеллари) ва интернет-трафикни сотиб олиш учун йўналтирилган харажатлар хўжалик юритувчи субъектларнинг солиқ солинадиган базаси, шу жумладан, ягона солиқ тўлови бўйича базасидан айириб ташланади, ундан қолган маблағ белгиланган тартибда солиққа тортилади.

Яратилган имтиёзларга мувофиқ Ўзбекистондаги бепул Wi-Fi зоналари сони бир йил ичида 38 тадан (2017 й.) 230 тага (2018 й.) ошди.

Йўл кўрсаткичлари билан боғлиқ камчиликларни бартараф этиш мақсадида 2018 йилда уларнинг республика бўйлаб кўрсаткичи 416 тага етказилган. 2017 йилда уларнинг сони атиги 43 та бўлган.

"Ипак йўли" халқаро туризм университети

Ўзбекистон Президентининг 2018 йил 28 июнидаги 3815-сонли қарорига мувофиқ Самарқанд шаҳрида "Ипак йўли" халқаро туризм университети фаолияти ташкил қилинди. 25 июлда кириш тестлари ўтказилиб, қабул квоталари асосида 137 нафар талаба танлаб олинди. Олий таълим муассасаси (ОТМ) UNWTO логотипидан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлди. Халқаро туризм университети Франция, Испания, Туркия, Индонезия, Хитой, Корея Республикаси, Россия, Беларусь каби 16 хорижий давлат ОТМ билан расмий ҳамкорлик алоқаларини йўлга қўйди. Бош вазир ўринбосари, "Таълим, соғлиқни сақлаш, жисмоний тарбия, спорт ва туризм масалалари комплекси" раҳбари Азиз Абдуҳакимов "Ипак йўли" университетининг илк ректори этиб тайинланди.

Туристик хизматлар учун харажатлар

Ўзбекистонга бошқа мамлакатлардан ташриф буюрган сайёҳларнинг мамлакатдаги ўртача харажати бўйича 2018 йилдаги ҳолат қуйидагича:

Қозоғистон - 158,3 доллар;

Қирғизистон - 99,3 доллар;

Тожикистон - 60,4 доллар;

Туркманистон - 104,6 доллар;

Бошқа МДҲ мамлакатлари - 635,6 доллар;

Узоқ хорижий мамлакатлар - 709,4 доллар.

Туризмнинг энг муҳим тадбирлари

2018 йилда Ўзбекистонда туризмни ривожлантиришга йўналтирилган икки йирик тадбир бўлиб ўтди. Булар:

1. “Ипак йўлида туризм” Тошкент халқаро туризм ярмаркаси (3-5 октябрь). 

Ярмарка “Ўзэкспомарказ”да икки кўргазма павильони ва унинг атрофидаги ҳудудда ўтказилди. Кўргазма майдони 10 минг квадрат метрни ташкил қилди. Жами павильонлардаги кўргазма стендларида 940 компания иштирок этди, улардан 140 таси хорижий ва 800 таси – маҳаллий. Уч кун мобайнида ярмаркага 56 мингдан зиёд киши ташриф буюрди. Фаол иштирокчилар махсус мукофотлар билан тақдирланди.

2. Туризм соҳасидаги I халқаро инвестиция форуми (19-21 ноябрь).

Форумда 48 давлатдан 300 дан ортиқ ишрокчи қатнашди. Улар инвесторлар, туризм соҳасида фаолият олиб борувчи ташкилотлар ва молиявий институт вакиллари ҳамда йирик маҳаллий ва чет эл компания бошқарувчиларидан иборат бўлди. Шунингдек тадбирда 15 давлатдан 30 дан ортиқ хорижий ва маҳаллий ОАВ вакиллари иштирок этди. Форум давомида 400 дан ортиқ инвестицион лойиҳа тақдим қилинди ва маҳаллий инвесторлар билан 37 та шартнома ҳамда меморандумлар, хорижий АҚШ долларида 86 та инвестиция келишуви имзоланди.

Ўзбекистон халқаро рейтинглар ва жаҳон ОАВда

Таъкидлаш жоизки, ўтган даврда туризмни ривожлантиришга катта эътибор қаратилиши натижасида Ўзбекистон турли нуфузли халқаро рейтингларда юқорилади, жаҳон оммавий ахборот воситаларида мамлакат номи тез-тез қайд этилиши кузатилди. Бу Ўзбекистоннинг ижобий имиджини мустаҳкамлаш, туристик салоҳият тарғиботини кучайтириш йўлида хизмат қилади. Қуйидаги ҳаволалар орқали халқаро рейтинглар натижалари ва Ўзбекистонга саёҳат тавсия этилган баъзи мақолалар билан танишишингиз мумкин.

Рейтинг: Ўзбекистон саёҳат қилиш учун дунёнинг энг хавфсиз мамлакатлари рейтингида

Global Terrorism Index: Ўзбекистон энг хавфсиз мамлакатлар қаторида

LonelyPlanet рейтинги: Ўзбекистон Осиёнинг энг саёҳатбоп ўлкалари сафида

Ўзбекистон Марказий Осиёдаги энг хавфсиз мамлакат деб эътироф этилди

Россиялик сайёҳлар орасида кузда оммалашган МДҲ шаҳарлари ўнталиги маълум қилинди

Ўзбекистон The New York Times'нинг 2019 йилда саёҳат қилиш керак бўлган йўналишлар рўйхатида

GoodHousekeeping: 2019 йилда Ўзбекистонга саёҳат қилиш учун 5 сабаб

Diplomat Magazine: Ўзбекистон хорижий инвестициялар ва туризм учун очиқ

Жаҳоннинг етакчи нашрлари Ўзбекистондаги визасиз режим ҳақида бонг урмоқда

9 сабаб: Нима учун Ўзбекистон энг саёҳатбоп мамлакатлар топ-рўйхатида бўлиши керак?

Дунёнинг энг саёҳатбоп 10 шаҳри: Самарқанд улар орасида

Муаммолар

Барча соҳаларда бўлгани каби туризмда ҳам ҳал қилиниши керак бўлган қатор муаммо ва камчиликлар мавжуд, албатта. Логистика, инфратузилма, меҳмонхона ва тезюрар поездларда жой етишмаслиги, ахборот-коммуникация технологияларини жорий этиш, туризм тармоғи кадрлари салоҳиятини ошириш билан боғлиқ қатор муаммолар ечими изланмоқда. Булар ҳақида баъзи маҳаллий ҳамда хорижий мутахассисларнинг фикрлари ҳам тақдим этилди.

Туркия элчиси: "Ўзбекистон инвестиция киритиш ва туризмни ривожлантириш борасида катта салоҳиятга эга, бироқ..."

Туризм соҳасидаги жиддий тўсиқлар маълум қилинди

Ўзбекистон нега ёш сайёҳлар учун жозибадор эмас?

Бундан ташқари, туризмга оид бошланган баъзи лойиҳалар ярим йўлда қолиб кетаётгандек. Баъзи ҳолатлар учун тегишли қарор ва фармонлар бор, бироқ амалда қўллашга келганда муаммо юзага келади. Бунга қўйилган режа ва мақсадларни жадал амалга ошира олувчи, ўз иши учун астойидил жон куйдирувчи, ҳар қандай вазиятга мослаша олувчи кадрларнинг етишмовчилиги, шунингдек баъзи ҳолатларда давлат ташкилотларининг ўзаро ҳамжиҳатликда тезкор ишлашга одатланмагани сабабдир, эҳтимол.

Бу орада эса вазиятни англай олмаган хорижий инвесторлар ортига қайтиши мумкин... Инвесторлар жалб этилаверади, имтиёзлар тақдим этилаверади, бироқ бу ерга келгач баъзи тизимлардаги камчиликлар ва ишончсизликка дуч келиб, фикридан қайтиши ҳеч гап эмас. Инвестор келганида барчаси силлиқ кечиши учун тизим ва кадрлар бунга тайёр туриши керак.

Шундай бўлса-да, асосийси, бугун муаммолар инкор этилмаяпти, уларнинг ечими изланяпти, қолганини эса вақт кўрсатади.

2019 йил ислоҳотлар билан бошланди

Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев 5 январь куни Туризмни тезкор ривожлантиришга доир чора-тадбирлар режаси тўғрисидаги фармонини ҳамда тегишли қарорни имзолади. Ҳужжатга кўра, 2019 йилнинг 1 февралидан Ўзбекистонда яна 45 давлат фуқаролари учун 30 кунлик муддатга визасиз режим жорий қилинади.

Таъкидлаш жоизки, 2018 йилнинг февралида 7 мамлакат — Исроил, Индонезия, Жанубий Корея, Малайзия, Сингапур, Туркия ва Япония фуқаролари учун 30 кунлик визасиз тартибни жорий этиш ҳақидаги фармонни имзолаган эди. Ушбу рўйхатга март ойида Тожикистон, октябрда Франция, 15 январдан эса Германия қўшилди (шу билан рўйхатдаги мамлакатлар сони 19 тага етарди, янги фармон билан эса бундай мамлакатлар сони 64 тани ташкил этадиган бўлди).

Шунингдек айни вақтда 39 мамлакат фуқаролари учун сайёҳлик визаларини олишнинг соддалаштириш тартиби амал қила бошлади (ҳозир бундай мамлакатлар сони — 51та). Июль ойидан электрон визалар, 16 ёшгача бўлган чет элликлар учун визасиз тартиб ва 101 мамлакатдан келаётган транзит авиайўловчилар учун беш кунлик визасиз тартиб йўлга қўйилди.

2019 йилнинг 1 февралидан фуқаролари электрон кириш визаларини олиш ҳуқуқига эга мамлакатлар рўйхатига 76 давлат қўшилади. Бундан ташқари, 15 мартдан эътиборан амал қилиш муддати 30 кун бўлган икки марталик ва кўп марталик электрон кириш визалари жорий этилади. Шунингдек, чет эл фуқароларининг алоҳида гуруҳлари учун Vatandosh visa, Student visa, Academic visa, Medical visa ва Piligrim visa каби янги виза категориялари йўлга қўйилади.

109 давлат фуқаролари Ўзбекистонда уй сотиб олиш ва яшаш ҳуқуқига эга бўлишлари мумкинлиги ҳақида хабар берилди.

Бундан ташқари, Президентнинг туризмни тезкор ривожлантиришга доир қўшимча чора-тадбирлар режасига кўра, 2019 йилнинг 1 мартидан эътиборан тақиқлов белгиси бўлмаган барча ҳудудларда фото ва видео олиш мумкин бўлади.

Ҳужжатга кўра, Ички ишлар вазирлиги Мудофаа вазирлиги, Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизматининг Чегара қўшинлари, манфаатдор вазирлик ва идоралар билан биргаликда 2019 йилнинг 1 февралигача бўлган муддатда фото- ва видеосъёмка қилиш учун тақиқланувчи объектлар, жамоатчилик жойлари ва ҳудудлар рўйхатини тасдиқлайди.

Яқин келажак учун прогнозлар

«Туризмни тезкор ривожлантиришга доир қўшимча чора-тадбирлар режаси тўғрисида»ги Президент фармони билан 2019-2025 йиллар учун Туризмни ривожлантириш концепцияси тасдиқланади.

Бош вазир ўринбосари Азиз Абдуҳакимовнинг Kun.uz'га маълум қилишича," 2019-2025 йиллар учун Туризмни ривожлантириш концепцияси" бўйича олти йил ичида туризмнинг Ўзбекистон ялпи ички маҳсулотидаги улушини - 2,3 фоиздан (2017 й.) 5 фоизга, хорижлик сайёҳлар сонини эса 9-10 миллион нафарга, жумладан узоқ хорижий мамлакатлардан келувчи туристлар сонини 2 миллионгача ошириш кўзда тутилган. Шунингдек, туризм экспорти ҳажмини 950 миллион доллардан 2,2 миллиард долларгача ошириш кутилмоқда. Жойлашув воситалари сонини эса 850 тадан 3000 тагача чиқариш режалаштирилган. Туроператорлар сони ҳам 860 тадан деярли икки бараварга ошиши кўзда тутилган.

«Ҳужжатдан шунингдек қулай логистикани ўз ичига олган замонавий транспорт инфратузилмасини йўлга қўйишга доир ишлар ҳам ўрин олган. Бу ҳаво, темир йўл, автомобиль ва сув транспорти. Марказий Осиёда чегараларни кесиб ўтишда қулай шароитлар яратишга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Мазкур йўналишда қўшни Қозоғистон билан виза режимларини унификация қилиш устидаги ишларни давом эттиряпмиз. Бу таклиф қилинаётган туристик маҳсулотлар кўламини кенгайтириш ва уларни диверсификациялашни назарда тутади. Биринчи навбатда бу йўналишда зиёрат туризми, экотуризм, агротуризм, этнотуризм, спорт туризми, MICE-туризмга эътибор қаратилади.

Бундан ташқари, хорижий туристларнинг Ўзбекистонда бўлиш ўртача вақтини камида 8 суткага етказишни мақсад қилганмиз, яъни ҳар бир шаҳарда - камида 3 суткадан, ҳозир улар ҳар бир шаҳарда кўпи билан 1,5-2 сутка қолишади», - дейди Абдуҳакимов.

Шунингдек, маълум қилинишича, «Ўзбекистон бўйлаб саёҳат қил» номли ички туризмни ривожлантиришга йўналтирилган дастур доирасида маҳаллий сайёҳлар сонини ҳам деярли икки бараварга - 14 миллиондан 25 миллионгача ошириш кўзда тутилмоқда.

Лола Раҳмонбоева,

Kun.uz журналисти