Чегирмали чиптадан жаримагача: дунё мамлакатларида автобусга тўлов тизими қандай ишлайди?

Хитойда йўл ҳақини юзни сканер қилиш орқали тўлаш мумкин бўлса, Чехия жамоат транспортида битта чипта орқали бир неча сафарни амалга ошириш имконияти мавжуд. Лондонда 11 ёшгача бўлган болалар, кекса одамлар ва ногиронлиги бор шахсларга автобуслардан фойдаланиш мутлақо бепул. Kun.uz дунё мамлакатларининг айримларида жамоат транспортидан фойдаланиш қоидалари ва йўлкирани тўлаш усуллари ҳақидаги маълумотларни бир саҳифага жамлади.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Хитой

Бу мамлакатда автобусга тўлов қилиш учун телефон ёки картадан фойдаланиш ва ҳатто қўлингизни ҳаракатга келтиришга ҳам ҳожат қолмаган. Тўловлар юзни таниш тизими (face-ID) орқали амалга оширилади. Бунинг учун йўловчи белгиланган сайтда рўйхатдан ўтиб, картани ўз ҳисобига улайди. Ундан кейин бекатга кираверишдаги экранга яқинлашиб, юзини сканерлайди, 5G тармоғи орқали ишлайдиган тизим шахсни дарҳол танийди ва боғланган ҳисобдан пул ечиб олади. Мобил тўловлар WeChatPay ёки Alipay иловалари орқали амалга оширилади. Тизимда нақд пул деярли қўлланмайди.

Хитойда бўйи 120 смдан паст бўлган болалардан чипта сўралмайди, улар учун йўлкира бепул. Автобусларда кондукторлар фаолияти ҳали ҳам мавжуд.

Пекинда автобус нархи масофалар ҳисобида баҳоланади, 10 км узоқликдаги автобусда ҳаракатланиш 2 юан (3 540 сўм), 10 кмдан ортиқ масофани босиб ўтиш учун ҳар бир 5 кмга 1 юан (1 770,21 сўм)дан қўшиб ҳисобланади. Шаҳар ҳудудида фойдаланишда Пекин жамоат транспорти картаси – Yikatong учун 50% , талаба картасига 75% чегирма мавжуд.

Германия

Мазкур давлатда автобусга олд эшикдан кириб, орқа эшикдан тушиш одат тусига кирган. Бу тизим йўловчилар оқимини тўғри бошқариш ва автобус салонидаги тартибни сақлашга ёрдам беради. Шунингдек, ҳайдовчининг чипталарни текширишига қулай шароит яратади. Йўловчилар автобусга чиқиши билан чиптани кўрсатиши, агар чипта электрон шаклда бўлса, уни валидатордан сканер қилиши талаб этилади. Автобус учун чипта мобил илова ёки веб-сайтлардан харид қилинган бўлса, назорат ходимлари текшираётганда кўрсатиш учун рақамли чекни смартфонда сақлаш зарур.

Тўловни нақд пулда амалга оширмоқчи бўлганлар станция ёки бекатлардаги автоматлардан қоғоз чипталарни сотиб олади. Чек берувчи автоматлар нақд пул, танга ва банк карталарини қабул қилади.

Чиптани автобусга чиққандан кейин “entwerter” деб номланувчи штамплаш қурилмасидан ўтказиш шарт. Бу қурилма чиптага муҳр босиб, унинг ишлатилиш вақти бошланганини тасдиқлайди, чипта фаоллашганидан кейин икки соат давомида амал қилади. Автобусга ўзингиз билан ит ёки велосипедни олиб чиқмоқчи бўлсангиз, улар учун ҳам алоҳида чипта харид қилишингиз сўралади.

Германияда чипталарнинг бир неча тури бор:

• Бир марталик чипта. Битта автобус маршрутида сафарни ошириш имконини беради. Нархи: 2-4 евро (26 726 - 53 452 сўм)дан 10 евро (133 630 сўм) гача;
• Кунлик чипта. У орқали белгиланган ҳудудда бир кун давомида исталган автобус маршрутидан фойдаланиш мумкин. Нархи: 5 евро (66 815 сўм)дан 10 евро (133 630 сўм)гача;
• Ҳафталик/ойлик/йиллик талон. Белгиланган ҳудудда маълум вақт давомида автобусларда чексиз саёҳат қилиш имкониятини тақдим этади. Нархи: ҳафталик чипталар 20-40 евро(267 260-534 520 сўм), ойлик чипталар 70-100 евро(935 410-1 336 300 сўм), йиллик чипта 850 евро(11 358 550 сўм)дан бошланади;
• Гуруҳ чиптаси. Битта автобус маршрутида беш/етти кишига тўлов бирданига амалга оширилади.

6 ёшгача бўлган болаларга йўлкира бепул, 6-14 ёшдагилар учун чегирмали ставкалар мавжуд.

Автобусда чиптасиз юрганлар жаримага тортилади. Жаримага қўшимча равишда, бу ҳолат Германия Жиноят кодекси 265а-моддасининг бузилиши ҳисобланиши мумкин. Унга кўра, йўловчига “била туриб ҳақ тўланадиган хизматга тўлашдан бўйин товлаш” айби қўйилади.

Аксарият ҳолларда жарима 60 евродан бошланади, унинг миқдори транспорт тури ҳамда бу ҳолат шахс томонидан содир этилаётган биринчи ёки такрорий қоидабузарлик эканлигига боғлиқ бўлади.

Ушбу давлатда автобуслар тунги вақтда ҳам ишлайди. Бекатлар, одатда, 300 метр масофа оралиғида жойлашган бўлади. Автобус бекатлари сариқ фонда яшил рангли “H” ҳарфи белгиланади. “H” — бу тўхташ нуқтасини деган маънони англатади.

Чехия

Прагада жамоат транспортларига тушиб-чиққанингиз учун ҳар сафар алоҳида тўлов қилиш шарт эмас. Жамоат транспортлари (автобус, трамвай, метро, фуникулёр)да ягона чипта орқали бир неча сафарни амалга оширса бўлади. Чипталарнинг қуйидаги турлари мавжуд:

• 30 дақиқалик чипта — 30 чех кронаси (15 819 сўм)
• 90 дақиқалик чипта — 40 крона (21 092 сўм)
• 24 соатлик чипта — 120 крона (63 277 сўм)
• 72 соатлик чипта — 330 крона (174 012 сўм)
• 30 кунлик чипта — 550 крона (294 175 сўм)
• 90 кунлик чипта — 1 480 крона (791 795 сўм)
• Йиллик чипта — 3 650 крона (1 952 738 сўм)

15 ёшгача бўлган болалар ва 65 ёшдан ошган шахсларга йўлкира бепул, 60 ёшдан 65 ёшгача бўлганларга 50% лик чегирма мавжуд. Транспортдан бепул ёки чегирма асосида фойдаланиш учун исм-фамилия, фотосурат ва туғилганлик санаси ёзилган расмий ҳужжат (паспорт, ID карта) кўрсатилиши лозим.

Прагада автобус учун тўловларни пластик карта, мобил қурилма, нақд пул орқали амалга ошириш мумкин. Чипталар метро бекатлари, трамвай ва автобуслар ичида жойлашган тўқ сариқ ёки сариқ машиналардан сотиб олинади.

Автобусда тўлов терминали иккинчи эшик ёнида жойлашган бўлади. Транспортга чиққанда қоғоз чекни махсус аппарат орқали штамплаш талаб этилади, бу ишни амалга оширмаганлик учун жарима мавжуд. Чиптани штамплаш машинасидан ўтказаётганда унга икки марта муҳр босмаслик керак, сабаби қайта маркалаш чекни яроқсизга айлантиради.

Тўлов мобил илова ёки NFC тизими орқали амалга оширилса, йўловчилардан “контактсиз тўлов” белгиси ёниқ турган эшикдан ўтиши талаб этилади. Транспорт ходими бундай вазиятда йўловчининг бошқа эшик ёнидан ўтаётганини кўрса, уни жаримага тортиши мумкин.

Прагада автобусларда чипта назоратчилари фаолият юритади, чиптасиз юриш 1500 чех крони (790 965 сўм) миқдорида жаримага сабаб бўлади. Бу давлатда чиптаси йўқларни жаримага тортиш назоратчилар томонидан пул ишлашнинг кенг тарқалган усулига айланган.

Кучугингиз ёки қўшимча юкингиз учун чиптангиз бўлмаса, 400 крон (463 90 сўм) тўлаш талаб қилинади.

Япония

Маданиятлилар мамлакати сифатида тан олинган Японияда навбатга туриш санъати автобусга чиқиш жараёнида ҳам яққол кўзга ташланади. Бунда йўловчилар тартиб билан шаклланади, агар кимдир автобусдан тушаётган бўлса, чиқмоқчи бўлганлар сабр билан кутади.

Автобусга чиқиш қоидалари минтақа ёки транспорт компаниясига қараб фарқланади. Кичик шаҳарлар ва қишлоқ жойларда кўпинча олд эшикдан кириш ва орқа эшикдан тушиш қоидасига амал қилинади. Бунда йўловчилар олд эшик томонда тўловни амалга оширади. Бироқ баъзи йирик шаҳарлар, масалан, Токио ва Осакада автобусларга орқа эшикдан кириб ва олд эшикдан чиқиш, тушаётганда тўлов қилиш қоидаси ҳам мавжуд.

Йўловчи ўз манзилига яқинлашганда ҳайдовчига тушмоқчи эканини билдириш учун олд ўриндиқнинг орқа ёки ён томонида жойлашган тугмалардан бирини босиши талаб этилади. Япониянинг кўплаб ҳудудларида йўл ҳақи босиб ўтилган масофага қараб ҳисобланади, шу сабаб тўлов тушиш вақтида амалга оширилади, карта орқали бўлса, автоматик ҳисобланади. Банкнота, танга, нақд пул билан ҳам тўлаш мумкин.

Битта чипта нархи 210 иена (17 463 сўм). 12 ёшгача бўлган болаларга 50% чегирма бор.

Йўловчилардан маҳаллий автобусларга катта юкни ўзи билан олиб чиқмаслик, 10 килограммгача бўлган кичик ёки ўрта сумкалар билан чекланиш сўралади. Салонда мобил телефонда овозли қўнғироқларни амалга ошириш ҳам ижобий қабул қилинмайди.

Швеция

Мамлакат пойтахти Стокҳолмда автобусларга нақд пул тўлаш мумкин эмас. Одатий чипта 75 дақиқа давомида амал қилади ва нархи 42 швед кронаси (48 741 сўм), 20 ёшгача бўлган кексалар ва болалар/ўсмирлар/талабалар учун 26 крона (30 171 сўм)ни ташкил қилади. Шунингдек, 24 соатлик, 72 соатлик, 7 кунлик ва 30 кунлик чипталар мавжуд.

Рақамли ҳамён VISA ёки Мastercard ҳисобига уланган бўлса, ақлли соат ёки телефон орқали тўлаш мумкин. Болалар аравачаси билан ҳаракатланаётган ота-оналар, 7 ёшгача бўлган болалар учун Стокголмдаги исталган автобус бепул. Дам олиш кунларида 7 ёшдан 12 ёшгача бўлган болалар учун жамоат транспорти бепул.

Текшириш пайтида оргинал чипта кўрсатилмаса, 1500 крона (1 740 618 сўм) жарима ёзилади.

Сингапур

Сингапурдаги жамоат автобусларида йўл ҳақи учун асосан EZ-Link, NETS FlashPay, International Mastercard, Visa контактсиз банк карталаридан фойдаланилади. Шу билан бир қаторда, SimplyGo мобил иловаси ёрдамида тўловни телефон, ақлли соат ҳамда пластик карта воситасида амалга ошириш мумкин. Банкнома ва тангалар билан ҳам тўласа бўлади, чиптани ҳайдовчининг ўзи беради, кондукторлар фаолият юритмайди.

Йўл ҳақи қанча масофани босиб ўтишга боғлиқ, нарх ўртача 60 центдан 1,50 сингапур долларигача бўлади, кондиционерсиз автобус учун тўлов 80 центдан, кондиционерли йўналишлар учун 1,50 сингапур долларигача ўзгариб туради.

Йўлкира тўлашдан бўйин товлаш, яъни тўламоқчи бўлган картангизда пул тугаб қолиши, яроқсиз чипта билан чиқиш, йўлкира бермасдан тушиш 50 сингапур доллари (474 174 сўм) миқдорида жаримага сабаб бўлади. Жарима тўланмаган тақдирда иш судга оширилиб, унинг миқдори 1000-2000 сингапур долларигача кўтарилиши мумкин, бу борадаги такрорий жиноятчилар учун олти ойлик қамоқ жазоси мавжуд.

Буюк Британия

Лондонда автобусларнинг барчаси нақд пулсиз тўлов тизими асосида фаолият юритади, ушбу жамоат транспортида ҳаракатланиш учун Oyster, Travelcard ёки контактсиз тўлов картаси керак бўлади. Автобусда йўл ҳақи 1,75 фунт стерлинг (27 639 сўм)ни ташкил қилади.

Йўл ҳақини тўлаш учун картани валидаторга тегизиш ёки ҳайдовчига Travelcard қоғозини кўрсатиш кифоя. 11 ёшгача бўлган болалар, кекса одамлар ва ногиронларга йўл ҳақи бепул, ўсмирлар, талабалар учун чегирмалар мавжуд.

Қуйидаги чипталарни сотиб олиш мумкин:

• Бир марталик чипта: бир томонлама саёҳат учун;

• Икки томонлик чипта: битта манзилга бориш ва қайтиб келиш учун;

• Кунлик чипта: кун давомида чексиз саёҳатлар учун;

• Гуруҳ чипталари: олти кишига бирданига тўлов қилиш учун.

Аксарият ҳолларда автобуслар фақат белгиланган бекатларда тўхтайди. Ҳайдовчидан кейинги бекатда тушиб қолишни сўраш учун металл устунларда жойлашган қизил тугмалардан бирини босиш талаб этилади. Баъзи автобус йўналишларида бепул Wi-Fiʼдан фойдаланиш имконияти мавжуд.

Маълумот ўрнида, жаҳон миқёсида автобусга тўлов қуйидаги турлари мавжуд:

Нақд пул. Кўплаб мамлакатларда автобусга тўлов қилишнинг энг оддий усули — нақд пул. Йўловчилар автобусга кириш/тушишда аниқ миқдорда пул бериб, йўл ҳаққини тўлайди.

Транспорт ёки пластик карта. Бунда контактли ва контактсиз тўловни амалга ошириш мумкин. Контактли тўлов автобус ичида нақд пул ёки QR-кодли билет ўрнига пластик ёки магнит карталардан фойдаланиш, контактсиз тўлов эса NFC (қисқа масофада симсиз алоқа ўрнатиш) технологияси асосида ишлайдиган банк ёки махсус транспорт карталари, мобил иловалар орқали тўловни амалга оширишни англатади.

Қоғоз чипта. Инфокиоск ёки транспорт кассаларидан харид қилинадиган QR-кодли чек орқали йўлкира тўланади.

Электрон чипта. Веб-сайт ёки мобил илова орқали чипта харид қилиб, автобусдаги валидатордан сканерлаш орқали йўл ҳақи ўтказилади.

QR-код ва мобил илова. Мазкур усулда тўловни амалга ошириш учун телефонга юкланган иловага кириш ва автобус валидаторида кўрсатилган QR-кодни сканерлашнинг ўзи кифоя.

Биометрик тўлов. Бу тизимда юзни таниш ёки бармоқ изини сканерлаш орқали тўлов амалга оширилади.

Автоматлаштирилган тўлов. Автобус эшиги олдига ўрнатилган қурилмалар картани ёки мобил қурилмани сканерлаш орқали тўловни автоматик равишда ечиб олади.

Эслатма: Нархларни ўзбек сўмига ўгиришда хориж валюталарининг 20 январдаги курсларига таянилган.