Ўзбекистонда ҳарбий хизматни ўташ: бу ҳақда нималарни билиш керак?

Бу ўзгаришлар Ўзбекистон Республикасининг «Умумий ҳарбий мажбурият ва ҳарбий хизмат тўғрисида»ги Қонуни билан тартибга солинади — ҳужжат lex.uz сайтида эълон қилинган.

Армияга кимлар ва қачон боради

Армияга 18 ёшдан 27 ёшгача бўлган, ҳарбий ҳисобда турадиган эркаклар чақирилади. Чақирув бир йилда бир марта — баҳорда, март–апрел ойларида ўтказилади. Ҳар бир чақирув кампаниясининг аниқ саналарини Вазирлар Маҳкамаси тасдиқлайди.

Чақирувнинг амалдаги муддатларини gov.uz порталидаги «Ҳақиқий ҳарбий хизмат» бўлимида текшириш мумкин.

Саралаш қандай ўтказилади

Ҳар бир чақирилувчи ҳарбий қисмга жўнатилишидан олдин ҳужжатлар текшируви ва тиббий кўрикдан ўтади.

1. Ҳужжатлар қуйидагилардан иборат:

• шахсни тасдиқловчи гувоҳнома (ID-карта ёки паспорт);
• ҳарбий ҳисоб гувоҳномаси ёки ҳарбий гувоҳнома(агар бўлса);
• маълумоти тўғрисидаги ҳужжат;
• оилавий ҳолати ва иш ёки ўқиш жойи ҳақидаги маълумотнома;
• хизматни кечиктириш ҳуқуқини тасдиқловчи маълумотнома (агар бўлса).
• фото 3х4- 4 дона.

Хатоликларнинг олдини олиш ва чақирувнинг қонунийлигини тасдиқлаш мақсадида барча маълумотлар ҳарбий комиссариат базаси билан солиштирилади.

2. Тиббий текширув турли йўналишдаги шифокорлар: терапевт, хирург, невролог, психиатр, офталмолог ва бошқа мутахассислар томонидан ўтказилади.

Тиббий кўрик натижалари асосида чақирув комиссияси шахснинг хизматга яроқлилик тоифасини белгилайди:

• «А» - ҳарбий хизматга чекловларсиз яроқли;
• «Б» - ҳарбий хизматга айрим чекловлар билан яроқли;
• «В» - чекланган равишда яроқли, захирага олинниши мумкин;
• «Г» - вақтинча яроқсиз (даволаниш учун чақирув кечиктирилади);
• «Д» - ҳарбий хизматга яроқсиз (озод қилинади).

Тиббий кўрикдан сўнг ҳарбий комиссариат вакиллари, шифокор, психолог ҳамда маҳалла вакилидан иборат чақирув комиссияси томонидан суҳбат ўтказилади. Суҳбат жараёнида қуйидагилар аниқланади:

• фуқаронинг ҳарбий хизматга тайёрлиги ва мотивацияси;
• унинг жисмоний ва руҳий барқарорлиги;
• интизоми ва ахлоқи (маъмурий ёки жиноий ҳуқуқбузарликлар бор-йўқлиги);
• оилавий ва ижтимоий аҳволи.

Комиссия барча маълумотлар асосида қуйидаги қарорлардан бирига келади:

• фуқарони ҳарбий хизматга юбориш;
• ҳарбий хизматни кечиктириш (ўқиши, саломатлиги ва яқинларини парвариш қилиши туфайли);
• қонунга мувофиқ равишда ҳарбий хизматдан озод этиш.

Ҳарбий хизмат турлари

Ўзбекистонда чақирилувчилар ҳарбий бурчини адо этишлари учун уч хил шакл мавжуд:

Асосий фарқ:

Ойлик хизмат тайёргарликдан тезроқ ва кундалик ҳаётдан ажралмаган ҳолда ўтишни истаганлар учун, йиллик хизмат эса ҳарбий соҳада кўтарилиш ёки ҳарбий қисмда тажрибага эга бўлишни хоҳловчилар учун.

Ҳар икки шакл Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йилдаги 243-сонли қарорига асосан мувофиқлаштирилади - lex.uz

Йиллик ҳарбий хизмат

Бу давомийлиги 12 бўлган оддий мажбурий ҳарбий хизмат. Чақирилувчилар армия эҳтиёжлари ва саломатлиги ҳолатига қараб мамлакатдаги ҳарбий қисмларга тақсимланадилар.

2019 йилдан бошлаб барча чақирилувчилар бир хил — 12 ой хизмат қиладилар, олий маълумотлилар учун мавжуд бўлган фарқлар бекор қилинган.

Хизмат қандай ўтади

Армиядаги ҳаёт интизом, жисмоний тайёргарлик ва кундалик фаолиятни йўлга қўйишни таъминлайдиган қатъий белгиланган тартиб асосида ташкил этилган. Қоидага кўра, ҳарбий хизматчининг куни эрталаб соат 6:00 га яқин уйғониш билан бошланади ва қуйидагиларни ўз ичига олади:

• эрталабки бадантарбия ва сафланиш;
• жанговар, тактик ва қуролли тайёргарлик бўйича машқлар;
• низомлар бўйича, жисмоний ва техник тайёргарлик;
• тушлик ва қисқа танаффус;
• тушликдан кейинги машғулотлар ва хўжалик ишлари;
• кечки саф текшируви ва уйқуга ётишгача бўлган бўш вақт.

Аскарлар бўш вақтларида спорт билан шуғулланиши, китоб ўқиши, маданий-маърифий тадбирларда қатнашиши мумкин.

Ҳарбий хизматчилар уч маҳал овқат, мавсумий кийим-бош, ётоқ жой ва шахсий гигиена воситалари билан таъминланадилар. Озиқ-овқат рациони калориялилик талабларига мувофиқ равишда тузилган ҳамда гўшт, сут ва сабзавот маҳсулотларини ўз ичига олади. Таом сифати ҳарбий тиббий хизмат томонидан назорат қилинади. Аксарият қисмларда янги қулайлик стандартлари жорий этилмоқда: душ, кир ювиш, дам олиш хоналари ва спорт заллари билан жиҳозланган янгиланган казармалар. Шу тарзда, тартиб ва яшаш шароити интизом, жисмоний тайёргарлик ҳамда инсоний шароитларга ҳурмат уйғунлашган ҳолда ташкил этилган.

Ойлик ҳарбий хизмат

Ойлик хизмат — бу ҳарбий тайёргарликнинг қисқартирилган шакли бўлиб, расман «сафарбарлик чақируви резервидаги хизмат» деб аталади. У бир йиллик мажбурий ҳарбий хизматни ўтамасдан фуқароларга ўз ҳарбий бурчини адо этиш имконини беради. Фуқаро курсларни тугатганидан сўнг ҳарбий хизматни ўтаган ҳисобланади ва Мудофаа вазирлиги резервига киритилади.

Кимлар бориши мумкин

18-27 ёшли қуйидаги фуқаролар ойлик хизматга бориши мумкин:

• илгари муддатли ҳарбий хизматни ўтамаган
• тиббий чекловлар бўлмаган
• судланмаган ва ҳарбий рўйхат бўйича чеклов бўлмаган

Қандай ариза бериш мумкин

Аризани маҳаллий Мудофаа вазирлиги бўлимига ёки my.gov.uz портали орқали («Ҳарбий ҳисоб ва сафарбарлик» бўлимида) бериш мумкин.

Хизмат қаерда ўтказилади

Тайёргарлик 28 календар кун давомида Мудофаа вазирлигининг махсус базаларида — Тошкент, Жиззах, Қашқадарё ва бошқа вилоятларда ўтади.

Нималар ўтилади

28 кун давомида қуйидагилар ўтилади:

• ҳарбий иш асослари
• жанговар ва жисмоний тайёргарлик
• қурол билан муомала
• интизом ва тактика

Нима берилади

Курслар тугаганидан сўнг:

• «Захирадаги ҳарбий» бўлиш мумкин
• Сафарбарлик резервига олиниш мумкин
• Йиллик ҳарбий хизматдан озод бўлиш мумкин
• Контракт тузиш мумкин

Муҳим: бир йиллик ҳарбий хизматни ўтагандан кейин бериладиган барча имтиёзлар (олийгоҳга қабулда устуворлик, давлат хизматларига ишга жойлашиш, ипотека дастурлари) ойлик тайёргарликни ўтаган фуқаролар учун ҳам амал қилади.

Ойлик ҳарбий хизмат тўлови қанча

Ойлик хизмат пуллик ҳисобланади. Бадал меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорининг етти баробаридан ҳисобланади. Ушбу миқдор ошганида ойлик хизмат тўлови ҳам ошиб боради.

Йиллар бўйича бадал тўловлари динамикаси:

Тўлов Халқ банки орқали ўтказилади. Бадални тўлиқ тўлаш ёки ҳарбий комиссариатда бўлиб тўлашни расмийлаштириш мумкин.

Асос: Вазирлар Маҳкамасининг 18.07.2019 йилдаги «Фуқароларни ҳарбий хизматга тайёрлашни янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги 243-сонли қарори.

Контракт бўйича ҳарбий хизмат

Ўзбекистонда мажбурий чақирув билан бирга, ихтиёрий (контракт бўйича) ҳарбий хизмат кўзда тутилган.

18 ёшга тўлган фуқаролар чақирув муддатига қадар хизматни ўташга ариза бериши ёки контракт бўйича хизматни танлашлари мумкин. Бунинг учун маҳаллий мудофаа органларига мурожаат қилиб, қуйидагиларни тақдим этиш лозим:

• ҳарбий хизматни ўташ тўғрисида ариза;
• паспорт ёки ID-карта;
• маълумоти ҳақидаги ҳужжатлар;
• тиббий маълумотнома;
• ўқиш ёки иш жойидан тавсифнома.

Контракт бўйича ҳарбий хизматга номзодлар ҳам худди чақирилувчилар каби тиббий кўрик ва психологик тестдан ўтадилар. Саралаш комиссиясидан муваффақиятли ўтгандан сўнг, улар уч йилдан бошланадиган контракт тузадилар, маош оладилар, ижтимоий имтиёзлар ва ҳарбий соҳада карьера қилиш ҳуқуқига эга бўладилар. Контракт бўйича ҳарбий хизматни ўташ тартиби ва молиявий таъминот миқдори 2019 йилдаги ПҚ-4447-сон Қарори билан белгиланган.

Ҳарбий хизматни қандай қилиб кечиктириш ёки ундан озод этилиш мумкин

Ўзбекистонда ҳарбий хизматга чақиришни кечиктириш ёки ҳарбий хизматга чақирилишдан озод қилиш учун бир нечта асослар кўзда тутилган. Улар “Умумий ҳарбий мажбурият ва ҳарбий хизмат тўғрисида” ги қонун билан белгилаб қўйилган.

Хизматни ўтамаслик учун вақтинчалик қонуний сабабларга эга бўлган фуқаролар учун ҳарбий хизматга чақириш кечиктирилиши мумкин.Асосий тоифалар:

1. Кундузги шаклда таҳсил олаётган талабалар

• Олий таълим муассасаси, академик лицей, коллеж ва техникумларнинг кундузги шаклида таҳсил олаётган фуқаролар.
• Кечиктириш фақат ўқиш даврида расмий академик таътилларни ҳам ўз ичига олган муддат давомида амал қилади.
• Талаба ўқишни битирганидан сўнг умумий асосларда чақирувга мажбур ҳисобланади.
• Муҳим: ҳарбий кафедранинг мавжудлиги ҳарбий хизматдан озод қилмайди – захирадаги офицерларни тайёрлаш дастурини муваффақиятли тамомлаган ва тегишли унвон олганлар бундан мустасно.
• Зарур ҳужжатлар: ўқув юртидан ўқиш шакли ва битириш муддати кўрсатилган маълумотнома (ёки хат);
• Талабалик гувоҳномаси нусхаси;
• Шахсни тасдиқловчи гувоҳнома (ID-карта ёки паспорт).

2. Меҳнатга қобилиятсиз ота-онасига қараётган шахслар

Меҳнатга қобилиятсиз ота-онаси, I-II гуруҳ ногиронлиги бўлган ёки меҳнатга қобилиятсиз бошқа қариндошларини парвариш қилаётган шахс, агар ундан бошқа қаровчи бўлмаса. Керакли ҳужжатлар:

• қариндошининг меҳнатга қобилиятсизлиги тўғрисидаги тиббий хулоса;
• бошқа қаровчи шахс йўқлиги тўғрисида маҳалла ёки ижтимоий ҳимоя органларидан маълумотнома;
• қариндошликни тасдиқловчи ҳужжат (туғилганлик, никоҳ тўғрисидаги ва бошқа ҳужжатлар).

3. Оиланинг ягона боқувчилари

Қарамоғида вояга етмаган фарзандлари, пенсионер ота-онаси ёки меҳнатга қобилиятсиз оила аъзолари бўлган шахслар. Оилани ундан бошқа моддий таъминлайдиган шахс бўлмаса, ҳарбий хизмат кечиктирилиши мумкин.

Керакли ҳужжатлар:

• оила таркиби ва даромадлари тўғрисида маҳалладан маълумотнома;
• фарзандларнинг туғилганлик тўғрисидаги гувоҳномалари;
• ота-онасининг пенсия гувоҳномалари нусхаси ёки ногиронлиги тўғрисидаги маълумотнома;
• зарур ҳолларда – бошқа ишлайдиган қариндошлари йўқлигини тасдиқлаш.

4. Вақтинчалик тиббий чекловлари бўлган фуқаролар

Агар тиббий кўрик давомида даволаш ёки кузатиш талаб қиладиган касалликлар ёки ҳолатлар аниқланса, комиссия хизматга вақтинча яроқсиз деб топиши («Г» тоифаси) мумкин. Даволаниш муддати тугагач, фуқаро қайта кўрикдан ўтади.

Керакли ҳужжатлар:

• тиббий комиссия хулосаси (Мудофаа вазирлиги ва Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан тасдиқланган шакл);
• таҳлиллар натижаси, тиббий карта ёки касаллик тарихидан кўчирма.

Ҳарбий хизматни кечиктириш тартиби

1. Фуқаро маҳаллий чақирув комиссиясига чақирувни кечиктириш тўғрисида ариза беради.

2. Барча ҳужжатларни тақдим этади (маълумотномалар, хулосалар, кўчирмалар).

3. Комиссия аризани кўриб чиқади ва хулоса беради.

4. Қарор чақирилувчининг шахсий ҳужжатларига киритилади ва ҳарбий ҳисобда қайд этилади.

Ҳарбий хизматдан озод этиш

Қуйидаги шахслар ҳарбий хизматдан тўлиқ озод этилиши мумкин:

• саломатлигига кўра ҳарбий хизматга яроқсиз деб топилган фуқаролар («Д» тоифаси);
• олий таълим муассасасида тўлиқ ҳарбий тайёргарлик дастурини ўтаган ва офицерлик унвонини олган шахслар;
• ҳарбий хизматни бошқа шаклда ўтаган фуқаролар (масалан, резервда ёки муқобил хизмат).
• бурчини бажариш чоғида ҳалок бўлган ҳарбий хизматчиларнинг оила аъзолари. Бундай ҳолатларда Мудофаа вазирлиги ёки ҳарбий комиссариатнинг расмий тасдиғи остида яқин қариндошларнинг барчаси (ака-ука, ўғил, айрим ҳолларда набира) озод этилади.

Ҳарбий хизматдан озод этиш чақирув комиссияси хулосаси билан тасдиқланади ва ҳарбий гувоҳномада қайд этилади.

Кун тартиби, овқатланиш ва яшаш

Армиядаги ҳаёт интизом, жисмоний тайёргарлик ва кундалик фаолиятни йўлга қўйишни таъминлайдиган қатъий белгиланган тартиб асосида ташкил этилган. Қоидага кўра, ҳарбий хизматчининг куни эрталаб соат 6:00 га яқин уйғониш билан бошланади ва қуйидагиларни ўз ичига олади:

• эрталабки бадантарбия ва сафланиш;
• жанговар, тактик ва қуролли тайёргарлик бўйича машқлар;
• низомлар бўйича, жисмоний ва техник тайёргарлик;
• тушлик ва қисқа танаффус;
• тушликдан кейинги машғулотлар ва хўжалик ишлари;
• кечки саф текшируви ва уйқуга ётишгача бўлган бўш вақт.

Аскарлар бўш вақтларида спорт билан шуғулланиши, китоб ўқиши, маданий-маърифий тадбирларда қатнашиши мумкин.

Ҳарбий хизматчилар уч маҳал овқат, мавсумий кийим-бош, ётоқ жой ва шахсий гигиена воситалари билан таъминланадилар. Озиқ-овқат рациони калориялилик талабларига мувофиқ равишда тузилган ҳамда гўшт, сут ва сабзавот маҳсулотларини ўз ичига олади. Таом сифати ҳарбий тиббий хизмат томонидан назорат қилинади. Аксарият қисмларда янги қулайлик стандартлари жорий этилмоқда: душ, кир ювиш, дам олиш хоналари ва спорт заллари билан жиҳозланган янгиланган казармалар. Шу тарзда, тартиб ва яшаш шароити интизом, жисмоний тайёргарлик ҳамда инсоний шароитларга ҳурмат уйғунлашган ҳолда ташкил этилган.

Оила билан мулоқот

Ҳарбийларнинг руҳий ҳолатини қўллаб-қувватлаш учун уларга оила аъзолари билан мунтазам алоқа қилиш имконияти тақдим этилади.

• Аскарлар ҳафтада бир марта уйларига қўнғироқ қилиш ҳуқуқига эга.
• Қатор ҳарбий қисмлар видеоалоқа ва ёзишмалар учун қўмондонлик назорати остидаги интернет-ҳудудлар билан таъминланган.
• Қисмнинг ички тартибига мувофиқ текширувдан ўтадиган почта орқали хат ва посилка олишга рухсат берилган.

Бу оила билан мулоқотни сақлаш ва ҳарбий хизматчиларнинг руҳий барқарорлигини таъминлашга ёрдам беради.

Моддий таъминот ва имтиёзлар

Моддий таъминот миқдори хизмат шаклига боғлиқ:

• Муддатли ҳарбий хизматчилар шахсий эҳтиёжларини қоплайдиган ойлик нафақа олишади;
• Контракт асосида хизмат қиладиганларга унвони, лавозими, хизмат муддати ва шароитларидан келиб чиққан ҳолда ойлик маош берилади.

Контракт асосида хизмат қиладиганлар қуйидагиларга эга бўлади:

• ҳақ тўланадиган йиллик таътил;
• давлат томонидан тиббий хизмат;
• ҳаёт ва соғлиқ суғуртаси;
• ижтимоий имтиёзлар ва қийин иқлим шароитларида ёки олис ҳудудларда хизмат қилгани учун устамалар.

Ҳарбийлар хизматни тугатгандан сўнг ҳарбий стажини инобатга олган ҳолда ишга жойлашиш ҳуқуқига эга бўлади, хизмат даври эса умумий меҳнат стажига қўшиб ҳисобланади.

Ҳарбий хизмат тугаганидан сўнг (Ҳарбий хизматчиларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари)

Муддатли ёки контракт бўйича хизматни тугатгандан сўнг ҳарбийларнинг Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида белгиланган муайян ҳуқуқ, имтиёз ва ижтимоий кафолатлари сақланиб қолади.

Хизматдан кейинги ҳуқуқлар

• давлат олий таълим муассасаларига имтиёз асосида кириш (ижобий тавсифнома бўлганида);
• давлат хизмати ёки куч тузилмаларига ишга жойлашиш имконияти;
• уй ёки ипотека кредити олишда имтиёзлар;
• олий ўқув юрти ёки коллежда ўқиш тўловини тўлашда чегирмалар.

Ҳарбий хизматчиларнинг мажбуриятлари

Собиқ ҳарбийлар ҳатто захирага олинганидан кейин ҳам ҳарбий ҳисобда қоладилар, улар яшаш жойини ўзгартирганда хабар беришлари лозим ва йиғинлар ёки қайта тайёргарликка чақирилиши мумкин.

Ижтимоий қўллаб-қувватлов

Ветеранлар ва саломатлик ҳолати туфайли хизматдан бўшатилганлар учун давлат томонидан реабилитация ва тиббий ёрдам дастурлари амал қилади.

Хусусан, “Мард ўғлон” давлат дастури ҳарбийларни ҳарбий хизматдан сўнг ишга жойлаштириш ва ижтимоий мослашувини таъминлашга қаратилган.

Муҳим:

Аксар иш берувчилар хизмат ўтаган номзодларга ижобий қарашади. Армия тажрибаси кўпинча интизом, чидамлилик ва масъулият белгиси сифатида кўрилади.

Хулоса: асосий маълумотлар

• Ўзбекистонда ҳарбий хизмат шаклини танлаш мумкин – йиллик, ойлик ва контракт бўйича.
• Ойлик хизмат 28 кун давом этади ва ҳарбий хизмат тўлиқ ўталган деб ҳисобланади.
• Хизматдан кейин бериладиган барча имтиёзлар, ижтимоий қўллаб-қувватлов ойлик хизматни ўтаганлар учун ҳам сақланиб қолади.
• Бурчини ўташ чоғида ҳалок бўлган ҳарбий хизматчининг оила аъзолари чақирувдан озод этилади.