InfinBANK ўз AI-ечимларини қандай яратяпти: дата-марказдан голографик ассистентгача

Яқинда Ўзбекистон Президенти ҳукумат йиғилишида бошқаларнинг тажрибасини шунчаки кўчириб олмаслик, балки сунъий интеллектни маҳаллий миқёсда ривожлантириш кераклигини таъкидлади. Kun.uz банк соҳаси бу борада қандай иш олиб бораётганига қизиқди. Маълум бўлишича, айрим банклар бу йўналишда аллақачон ҳаракатни бошлаган ва илк натижалар билан бўлишишга тайёр.

InfinBANK жамоаси вакиллари Сервер Абдураимов ва Азиз Сияев бизга ташқи платформаларга таянмасдан ўзларининг СИ-ечимларини: ўз дата-маркази ва мижозларни баҳолаш тизимидан то Telegram-ботгача ва ҳатто банк бўлимларидаги голографик ассистентгача қандай яратишгани ҳақида сўзлаб беришди.

Нима ўзгарди

Мижозларни баҳолаш модели янгиланганидан сўнг прогнозлар аниқлиги 10% га ошди, шу билан бирга, аризаларни қайта ишлаш тезлиги ҳам ошди — тизим маълумотларни яхшироқ таҳлил қилади ва қарор қабул қилади. Бу мижозлар ўз саволларига тезроқ жавоб олиши, банк эса самаралироқ ишлашини англатади.

Маълумотларни қайта ишлаш маркази гиперконвергент платформа асосида қурилган бўлиб, мустақиллик ва кенг миқёслилик имконини беради: барча тармоқ ва каналлар захираланган, тизим юклама ошганда ҳам тўхтовсиз ишлай олади. Telegram-бот ва виртуал ассистент фойдаланувчиларга ўзбек ва рус тилларида 24/7 режимида хизмат кўрсатиб, операторларга тушадиган юкламани камайтиради. Бўлимларда эса голографик аватар мижозларга йўл-йўриқ кўрсатади ва банк хизматлари ҳақида маълумот беради.

Нега ҳаммасини ўзимиз қурдик

Оддий банкларда мижозларни баҳолаш ташқи сервислар орқали амалга оширилади, асосий тизимлар эскирган платформаларда ишлайди, чат-ботлар эса ташқи ечимлардан фойдаланади. Бундай ёндашувларда учта муаммо мавжуд:

Маълумотлар ташқарига чиқиб кетади. Мижозлар ҳақидаги махфий маълумотларни ташқи провайдерларга узатиш хавфсизлик ва қонунчилик учун хавфли ҳолатларни келтириб чиқаради.

Технология устидан назорат бўлмайди. Модел - қора қути, уни маҳаллий контекстга мослаштириш қийин. Платформа кутилмаганда нархни оширадиган бўлса, вазият асирига айланиб қоласиз..

Масштаблаш қийин. Ўзбекистондаги ижарага олинган маълумотларни қайта ишлаш марказлари чекланган: кечикишлар юқори, янги қувватларни сотиб олишга бир неча ой кетади.

Биз ўз банк тизимимизни янгитдан “йиғиш”: дата-марказ қуриш, ўз баҳолаш тизимимизни ишлаб чиқиш, микросервисли архитектура ва чат-ботни нолдан ёзишга қарор қилдик. Бошида бу қиммат ва қийин бўлди, аммо маълумотлар, архитектура ва маҳсулот устидан тўлиқ назорат берди.

Нега ижара эмас, ўз дата-марказимиз

Банк ўз дата-марказини яратишга экспертизага эга ихтисослашган компанияларни жалб этди. Лойиҳалаш, монтаж ва ишга тушириш ишончлилик ва энергосамарадорлик бўйича халқаро стандартларга мувофиқликни таъминлаган техник ҳамкорлар ва ечимлар вендорлари иштирокида амалга оширилди.  

Биринчи савол: қувватларни ижарага олиш мумкин бўлса, дата-марказ қуришнинг нима кераги бор?

Биринчидан, бу мустақиллик. Банк ҳисоблаш ресурсларини ўзи бошқаради ва пудратчига қарам бўлмайди. Иккинчидан, мижозларнинг шахсий маълумотларини сақлаш талаби. Учинчидан, экспертиза масаласи: банк билимлар жамоа ичида қолишига ҳаракат қилади. 

Ҳа, бошланишида дата-марказ қурилиши сезиларли инвестицияларни талаб қилади. Лекин узоқ муддатли истиқболда ижара қимматроққа тушади, хусусий инфратузилма эса банк активида қолади.

Дата-марказ қандай тузилган?

Биз дата-марказга “серверлар хонаси” эмас, балки барча банк хизматлари барқарорлигини таъминловчи муҳандислик платформаси сифатида ёндашдик.

Гиперконвергенция. Ҳисоблаш ресурслари, маълумотларни сақлаш ва виртуализация ягона бошқарув тизимига бирлаштирилган. Бу масштаблашни соддалаштиради — янги боғламлар тўхтаб қолишларсиз қўшилади. Бутун инфратузилмани ягона механизм сингари битта интерфейс орқали бошқариш мумкин.

Хатоларга чидамлилик: барча боғламлар захираланган, агар биттаси ишдан чиқса, тизим юкламани автоматик равишда бошқаларига ўтказади. Электр таъминоти ва совитиш тизими захира билан ишлайди – ҳар эҳтимолга қарши захира контурлар мавжуд. Ҳарорат, намлик ва энергия истеъмоли тўхтовсиз мониторинг қилинади.

Маълумотларни сақлаш: маълумотлар ҳисоблаш ва сақлаш ресурслари бирлашган сақлаш тизимига жойланади, Серверлар сони ошиши билан умумий самарадорлик ва барқарорлик ошиб боради. Тизим маълумотлардан автоматик равишда нусха олади ва юкламаларни серверлар ўртасида тақсимлайди. Асосий хизматлар ва маълумотлар базаси банк майдончалари ўртасида нусхаланади – нусхалаш майдончалардан бири ишдан чиққанда ҳам маълумотлардан фойдаланиш имконини беради.

Барча кўрсаткичлар ягона панелда акс этади. Улар асосида юкламалар прогнози ва реакциялар сценарийси тузилади – тизим нафақат узилишларга дош беради, балки узилишларнинг олдини ҳам олади.

Мижозлар аризалари қандай қайта ишланади?

Биз аризаларни қайта ишлаш тизимини қайтадан ёзганимизда нафақат жараённи тезлаштириш, балки ҳар бир босқичда хавфсизликни таъминлаш ҳам муҳим эди.

Мижоз аризани қандай жўнатади? Мижоз мобил илова, интернет-банк, банкомат, POS-терминал ёки ҳамкор API орқали ариза юбориши мумкин. Барча сўровлар трафик қабул ҳудудига тушади, бу ерда маълумотлар шифрланади, тақсимловчилар эса юкламаларни серверлар орасида тақсимлайди ва ҳар бир сўровни текшириб чиқади.

Банк ичида қайта ишлаш. Трафик банк сервислари: автоматлашган банк тизими, CRM, аризаларни қайта ишлаш тизими ишлайдиган виртуал муҳитга йўналтирилади. Янгиланиш ёки хатолар бир-бирига халақит бермаслиги учун ҳар бир сервис алоҳида кластерга жойлаштирилган.

Микросервислар занжири. Тизимни шундай таърифлаш мумкин:

1. Қабул сервиси аризани қабул қилади ва текширади.
2. Верификация сервиси ташқи манбалардан зарур маълумотларни сўрайди.
3. Баҳолаш сервиси таҳлил учун ML-моделларни ишга солади.
4. Ҳисоблаш сервиси хизмат параметрларини аниқлайди.
5. Ҳужжатлар сервиси зарур ҳужжатларни шакллантиради ва уларни OTP орқали тасдиқлайди.
6. Ижро сервиси операцияни якунлайди.

Микросервислар ўртасида маълумот алмашиш учун хабарлар брокерларидан фойдаланилади, бу ишончли коммуникацияни таъминлайди. 

Носозликлардан ҳимоя. Ташқи тизимларда носозлик юз берганда, ҳимоя механизми ишга тушади: сервис вақтинча ишламаётган провайдерга мурожаатларни тўхтатади ва бутун тизим тўхтаб қолмаслиги учун сўровларни навбатга қўяди. Бу механизм “circuit breaker pattern” тамойили асосида йўлга қўйилган бўлиб, носозликни локаллаштириш ва тааллуқли хизматларга юклама тушмаслиги имконини беради. Ҳар бир босқичда реал вақтда маълумот оқимларини таҳлил қиладиган ҳамда аномалиялар ва юкланишларни аниқлашга ёрдам берадиган мониторинг тизими ишлайди.

Мижозларни баҳолаш тизими қандай ишлайди?

Биз кредит тарихи ва муқобил маълумотлар: транзакциялар, тушумлар, баланс динамикаси, анкета маълумотлари асосида баҳолаймиз.

Тушунарлилик тамойили. Биз учун асосий тамойил — қарорларнинг шаффофлиги. “Қора қути”лар ўрнига логистик регрессия каби моделлардан фойдаланамиз. Улар нафақат прогноз қилиш. балки ҳар бир белгининг якуний қарорга қўшган ҳиссасини изоҳлаш имконини беради.

Мунтазам цикл. Бизда модел цикли ҳеч қачон тўхтамайди. Биз белгилар тақсимоти ва сифат кўрсаткичларини доимий таҳлил қиламиз. Агар қандайдир характеристика, масалан, истеъмол одатлари ёки иқтисодий вазият ўзгаргани учун фойдали бўлмай қолса — у моделдан чиқарилади, ўрнига янги омиллар қўшилади.

Нималарни кузатамиз? Биз бизнес-метрикаларни: прогнозларнинг аниқлиги, ўтказувчанлик қобилияти, турли вақт интервалларини мониторинг қиламиз. Шунингдек, техник метрикалар: мижозларни ажратиш сифати кўрсаткичлари, хатолар улуши, маълумотлар тақсимотининг барқарорлигини кузатиб борамиз.

Модел қандай янгиланади? Маҳсулдорлик пасайганида модел қайта ўқитилади. Жараён қуйидагича кечади:

1. Янги версия дастлаб аризаларни қайта ишлаб, лекин уларга нисбатан қарор чиқармасдан фон режимида ишлайди. 
2. Сўнгра унга аризаларнинг кичик қисми ўтказилади — бу A/B-тести
3. Биз иш сифати кўрсаткичларини таққослаймиз.
4. Агар ҳаммаси жойида бўлса, модел ишлаб чиқаришга ўтказилади. Агар йўқ бўлса – мукаммалроқ ишлаб чиқишга қайтарилади.

Бундай ёндашув аризаларни қайта ишлаш тезлиги ва қабул қилинадиган қарорларнинг сифати ўртасидаги мувозанатни таъминлайди.

Янги омиллар аниқликни 10%га оширди

Янгиланишлардан бирида биз аввалги модел мижозларни таҳлил қилишда ёмонроқ ишлаётганини аниқладик. Мижозлар ўзгарган, уларнинг хатти-ҳаракатлари бошқача бўлган, аммо модел уларни эски мезонлар асосида баҳолашда давом этган.

Биз омилларни қайта кўриб чиқдик: эскирганларини чиқариб ташладик ва мижозларнинг ҳозирги фаолияти билан боғлиқ янги омилларни қўшдик. Натижа: прогнозларнинг аниқлиги 10%га ошди, тизимнинг ўтказувчанлиги эса кенгайди.

Бошқача айтганда, янги модел мижозларни ва уларнинг эҳтиёжларини яхшироқ тушунади. Бу кўпроқ аризаларни юқори сифатда қайта ишлаш имконини беради — натижада мижозлар ҳам, банк ҳам ютади.

AI-ассистентлар

Биз баҳолаш тизимларида генератив сунъий интеллектдан фойдаланмаймиз, чунки муҳим қарорларни “қора қути”га ишонишни хоҳламаймиз. Лекин ундан мулоқотнинг табиийлиги муҳим бўлган сервисларда фойдаланамиз.

Бўлимдаги голографик ёрдамчи. Бизнинг AI-аватар — бу сизни бўлимда кутиб олувчи голографик виртуал ходим. У компьютер кўриш моделлари орқали мижозни “кўради”, эшитади ва тушунади ҳамда табиий овозда гапиради.

Жавоб махсус архитектура орқали шакллантирилади: тизим дастлаб мижознинг саволини қайта ишлайди, сўнг ички билим базасидан маълумот қидиради ва шундан кейингина матнни яратади. Матн яратиш учун биз Gemma ва Llama каби очиқ моделлардан фойдаланамиз ва уларни ўз вазифаларимизга мослаб қўшимча ўқитамиз. Жавоб беришдан олдин уни галлюцинация йўқлиги бўйича текширамиз, шундан кейин нутқ ва анимацияни синтез қиламиз.

Telegram-бот. Telegram-ботимиз ортида ҳам ана шундай «мия» туради: у 24/7 режимида ишлайди, ўзбек ва рус тилларини қўллаб-қувватлайди ҳамда хизматни танлашга ёрдам беради ёки мижоз саволига жавоб қайтаради.

Мурожаатлар таҳлили. Мулоқотдан ташқари, мурожаатларни ҳам таҳлил қиламиз. Мижозлар операторлар билан суҳбатлашган чат-платформалардан маълумот йиғамиз ва ML-моделлар ёрдамида трендларни аниқлаймиз: мижозларни қайси мавзулар кўпроқ қизиқтирмоқда, қайси хизматлар бўйича саволлар туғилмоқда, қаерда муаммолар бор. Бу фойдаланувчиларнинг сўровларига тезкорлик билан жавоб бериш ва сервислар сифатини яхшилаш имконини беради.

Ўз тажрибамиз орқали нималарни билдик?

Рақобатбардош устунлик берувчи нарсаларни яратинг. Асосий нарсалар — баҳолаш тизимлари, микросервислар, чат-ботларни ўзимиз ишлаб чиқамиз. Бу орқали маҳаллий бозорга мослаша оламиз ва ташқи таъминотчиларга қарам бўлмаймиз.

Эътиборни нафақат моделга, балки маълумотларга ҳам қаратиш. Маълумотларни тозалаш, жараёнларни созлаш ва мониторинг мураккаб алгоритмларга суяниб қолишдан кўра яхшироқ натижалар беради.

Биз учун сунъий интеллект — одамларнинг ўрнини босувчи эмас, балки банкни мижозга яқинлаштирувчи восита. Биз технологияларни банк билан мулоқот қилиш худди одам билан суҳбатлашгандек табиий бўлиши учун яратамиз.

Агар сиз ишлаб чиқаришдаги ML, микросервислар ёки ўзбек тилидаги ўз AI-ассистентингизни яратиш мавзусига чуқурроқ киришни истасангиз, изоҳларда савол беринг. Умид қиламизки, бизнинг тажрибамиз сиз учун фойдали бўлади.

Infinbak билан ҳамкорликда тайёрланди.