Нетаняҳу қандай айбловлар учун афв сўрамоқда ва бунинг имкони борми?

Исроил бош вазири Бинямин Нетаняҳу 10 йилгача қамоқ жазосига олиб келувчи 3 та йирик коррупцион айбловлар билан юзма-юз турибди.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Исроил бош вазири Бинямин Нетаняҳу 30 ноябр куни президент Исхак Герцогга расман мурожаат қилиб, ўзини афв этишини сўради. Нетаняҳу Исроил давлатида 2019 йилда очилган учта алоҳида коррупцион ишлар – пора олиш, фирибгарлик ва ишончни суиистеъмол қилишда айбланмоқда.

Исроил президент девони «барча тегишли хулосалар олинганидан сўнг президент бу сўровни масъулият ва виждонан кўриб чиқишини» билдирган. Аммо бу қарор қачон қабул қилинишига аниқлик киритилмаган.

Исроилда президент асосан рамзий функцияларни бажаради, аммо конституциявий қонунлар унга «жиноятчиларни афв этиш, уларга нисбатан жазони юмшатиш ва алмаштириш» ваколатини беради.

Al-Jazeera нашри Нетаняҳу устидан беш йилдан буён давом этаётган суд жараёнлари ва унга қўйилган айбловлар ҳақида маълумот тўплади.

Нетаняҳу қандай жиноятлар содир этишда айбланмоқда?

1-айблов: 1000-иш — «Совғалар иши»

Нетаняҳу 2014–2017 йилларда алоқа вазири бўлиб ишлаган даврида фирибгарлик ва ишончни суиистеъмол қилганликда гумонланмоқда. Бу айблов у ҳукумат тепасига келганида – 2019 йилда эълон қилинган.

Айбномага кўра, Нетаняҳу ва рафиқаси Сара – исроиллик Ҳолливуд продюсери Арнон Милчан ва австралиялик миллиардер Жеймс Пакердан қарийб 200 минг долларлик қимматбаҳо совғалар: шампан ва сигаралар олган.

Милчан 2020 йилдаги сўроқ жараёнида Нетаняҳуга совғалар берганини тасдиқлаган. Милчаннинг шахсий ёрдамчиси Ҳадас Клайн ҳам 2023 йил судда гувоҳлик бериб, Нетаняҳу совғаларни шахсан сўраганини айтган. Бу совғалар харажатларини Милчан ва Пакер ўзаро бўлиб тўлаган.

Бунинг эвазига Нетаняҳу уларга сиёсий имтиёзлар берган. Хусусан, Биби АҚШ амалдорларига мурожаат қилиб, Милчаннинг визасини узайтиришга кўмаклашган. Шунингдек, чет элда яшовчи исроилликларга фойда келтириши мумкин бўлган солиқ имтиёзлари бўйича қонунчилик ташаббусларини илгари сурган.

Ўша пайтдаги Исроил бош прокурори Авихай Манделблит – совғаларнинг умумий қиймати тахминан 186 минг доллар бўлганини билдирган. Нашрнинг ёзишича, Исроилда «фирибгарлик ва ишончни суиистеъмол қилиш» учун 3 йилгача, пора олиш учун эса 10 йилгача қамоқ ва/ёки жарима жазоси тайинланиши мумкин.

2-айблов: 2000-иш — «Нетаняҳу–Мозес иши»

Бу ишда ҳам Нетаняҳу фирибгарлик ва ишончни суиистеъмол қилишда айбланади. Унга кўра, Нетаняҳу "Ediot Ahronot" газетаси раҳбари Арнон Мозес билан битим қилган. Унда Мозес Нетаняҳу ҳақида ижобий, рақиблари ҳақида салбий кўрсатувлар эвазига рақиб нашр – "Israel Hayom" фаолиятини чекловчи қонунчиликни илгари суриши керак эди.

Айбномага кўра, 2008–2014 йиллар оралиғида томонлар ўртасида камида уч маротаба учрашув бўлган. Унда Нетаняҳу учун ижобий медиа ёритувини яхшилаш, "Israel Hayom" нашрига эса чеклов ўрнатиш ҳақида музокаралар ўтказилган. Бу келишув амалда қўлланмаган бўлса-да, прокуратура ёзувлар икки томонлама ниятни тасдиқлашини айтади.

3-айблов: 4000-иш — «Bezeq-Walla» иши

Бу ишда Нетаняҳу Исроилнинг энг йирик телекоммуникация компанияси – «Bezeq»га айрим имтиёзлар беришда айбланади.

Нетаняҳу алоқа вазири сифатида компаниянинг собиқ раҳбари Шаул Эловитч манфаатларига хизмат қилган: «тартибга оид қарорлари» орқали унинг молиявий манфаатларини оширганликда айбланади.

Айбномага кўра, бунинг эвазига – Эловитч назоратидаги «Walla» сайтида Нетаняҳу ва рафиқаси ҳақида ижобий мақолалар берилган. Бу ҳолатда Нетаняҳуга фирибгарлик ва ишончни суиистеъмол қилиш билан бирга пора олиш айблови ҳам қўйилган.

Нетаняҳунинг асосий важлари қандай?

Исроил тарихида энг кўп бош вазирлик қилган 76 ёшли Нетаняҳу йиллар давомида қонунни бузганини тан олиш ёки афв сўрашдан бош тортиб келган.

Нетаняҳу ҳозир ҳам ўзини айбдор деб билмайди ва суд жараёнини «давлат ичидаги 'давлатʼ» – «deep state» томонидан уюштирилган сиёсий фитна, рақиблар ва оммавий ахборот воситалари томонидан бошланган «овчилик» деб таърифлайди.

У шунингдек, агар афв берилса, Яқин Шарқдаги кескин вазиятда Исроилни янада кучли қилишга хизмат қила олишини таъкидлайди.

Нетаняҳу афв сўровида АҚШ президенти Доналд Трампнинг бир неча ҳафта аввал – Исроил президентига «афв этишни тавсия қилгани»ни ҳам тилга олган.

Таҳлилчилар ва кузатувчилар фикрича, суд ва эҳтимолий ҳукмдан қочиш мақсадида Нетаняҳу Ғазога ҳужумларни чўзган ва урушни кенгайтирган бўлиши мумкин.

Афв учун Нетаняҳу айбини тан олиши керакми?

Нетаняҳу афв сўраб топширган мурожаатида ўзини айбдор деб тан олмайди. Исроил оппозицияси раҳбари Яир Лапид эса Нетаняҳуга «айбини тан олиш, пушаймонлик билдириш ва сиёсатни зудлик билан тарк этишсиз» афв бериб бўлмаслигини айтди.

Исроил демократияси институти тадқиқотчиси Дана Бландерга кўра, ҳуқуқий жиҳатдан афв учун – Нетаняҳу айбини тан олиши шарт эмас. Чунки, Исроил қонунчилигида афв бериш учун ҳеч қандай шарт қўйилмаган.

Бибининг афв сўрови – аввал Адлия вазирлигининг афв бўлими томонидан кўриб чиқилади ва у ўз хулосасини президент идорасига юборади. Одатда президент вазирлик тавсиясига амал қилади, бироқ бунга мажбур эмас.

Исроил президенти Исхак Герцог илгари прокуратура ва Нетаняҳунинг адвокатлари ўртасида келишув тузишни энг мақбул ечим сифатида кўришини билдирган эди.

Исроил жамоатчилиги қандай муносабат билдирди?

Бу хабарлар ортидан, якшанба кунининг ўзида Тел-Авивда – президент Герцог уйи олдида афв сўровига қарши намойишлар ўтказилди. Намойишга оппозиция сиёсатчилари, жумладан, Наама Лазими ҳам қўшилди.

Нашрнинг ёзишича, Герцог ва Нетаняҳу илгари сиёсий рақиб бўлган бўлса-да, улар ўртасида ишчи муносабатлар яхши. Президент идораси бир неча бор «мурожаатни масъулият билан ва чин дилдан кўриб чиқиши»ни таъкидлади».

«У аслида: 'мен бутунлай бегуноҳманʼ, дейди. Демак, у ҳеч қандай масъулиятни зиммасига олмаяпти… Бу эса барча жамоат арбобларига ҳамда жамият меъёрларига ёмон сигнал бериши мумкин», дейди Исроил Демократияси институти президенти Ёханан Плеснер AP нашрига берган изоҳида.

Яна қайси исроиллик сиёсатчилар коррупцияда айбланган?

Al-Jazeera нашрининг ёзишича, 1996 йилдан бери деярли барча Исроил бош вазирлари коррупция бўйича айбловлар ёки терговга дуч келган:

Хусусан, 1996–1999 йилларда Нетаняҳу ўзининг биринчи бошқарув даврида манфаат тўқнашувлари ва ноқонуний молиявий схемалар сабаб текширувга тортилган.

1999–2001 йилларда бош вазир Эҳуд Барак ноқонуний сайлов кампанияси учун маблағ йиғиш, пора олиш ва пул ювишда гумон қилинган.

2001–2006 йилларда бош вазир Ариэл Шарон «Юнон ороли иши» номи билан машҳур бўлган юз минглаб долларлик пора олишда айбланган.

2006–2009 йилларда бош вазир Эҳуд Олмерт – Қуддус мэри бўлган пайтида 430 минг доллар миқдорида пора олганликда айбланиб судланган. У 2016 йил февралда қатор жиноятлари учун қамоққа ҳукм қилинган.

2009–2021 йилларда Нетаняҳу яна бош вазирликка қайтди. Айнан шу даврда у юқорида тилга олинган уч иш бўйича судга тортилди; яна икки иш бўйича эса иш юритуви бекор қилинган.

Маълумот учун: Айни вақтда Исроил бош вазири Бенямин Нетаняҳу – Халқаро жиноий суд томонидан уруш жиноятлари ва инсониятга қарши жиноятларда ҳам айбланмоқда. ХЖС 2024 йил ноябр ойида Ғазодаги даҳшатли жиноятлар учун унга нисбатан ҳибсга олиш ордери чиқарган.

Бундан ташқари, ноябр ойида Туркияда ҳам Исроил ҳукуматининг 37 нафар амалдорлари қатори — Бинямин Нетаняҳуга нисбатан «геноцид» ва «инсониятга қарши жиноятлар» айблови бўйича ҳибсга олиш ордерлари чиқарилган.