Marsdagi suyuqlik oqimi deyarli suvsiz bo‘lib chiqdi

NASA’ning Reaktiv harakat labaratoriyasi tadqiqotchilari Mars sayyorasining yuzasida qancha miqdordagi suv oqimi borligini o‘rganib chiqishdi. Ular ajabtovur xulosaga kelishdi: yerdagi sahrolarda qumlar qancha bo‘lsa, bu oqimlar tarkibidagi suv miqdori ham ulardan ortiq emasligi aniqlandi. Geophysical Research Letters’da shunga doir maqola chop etildi.

Ma'lumki, 2011 yilda Mars sayyorasida qiziq oqimlar – vodiy qiyaliklaridan pastga qarab tushayotgan, ko‘rinishidan yerosti suv oqimlari izlariga o‘xshash to‘q rangdagi chiziqlar aniqlangan. Ular Mars sayyorasi bahorida taxminan bir joyda paydo bo‘lib, kuzda yana ko‘zdan g‘oyib bo‘lar edi. Spektografik tadqiqotlar oqimlar hosil bo‘ladigan joyda muayyan miqdordagi suv molekulalari bilan bog‘liq tuzlar mavjudligini ko‘rsatdi. Bularning barchasi oqimlarni “suv” deya baholashga olib keldi. Zamonaviy Marsda suvning borligi haqidagi taxminga hamma tadqiqotchilar ham ishonishmadi. 

NASA tadqiqotchilari bu gipotezani tasdiqlash yoki inkor etish maqsadida “Odissey” koinot qurilmasining IK-kameralarini o‘rganib chiqishdi. Olimlar to‘q rangli oqimlar bo‘lgan joylardagi qiyaliklar sathidagi haroratni oqimlar bo‘lmagan yerlardagi harorat bilan taqqoslashdi. Ma'lum bo‘lishicha, haroratlar o‘rtasida hech qanday farq bo‘lmagan. Bu esa oqimlarda yo suvning yo‘qligi, yo bo‘lmasa uning jud ham kam miqdorda ekanligidan dalolat beradi. Gap shundaki, suv Marsni qoplab olgan qum va qattiq tog‘ jinslariga qaraganda ancha sekin isiydi. Agar oqimlarda suv ko‘p bo‘lganida, ularning sathi kunduzi salqin, kechasi esa iliqroq bo‘lardi. “Odisseya” ma'lumotlariga ko‘ra, bu oqimlarda bo‘lishi mumkin bo‘lgan suvning maksimal miqdori bir kilogramm qattiq jinsga 3 grammdan ortiqni tashkil qilmaydi. Haqiqatda esa bu raqamlar bundan-da past bo‘lishi mumkin. Namib yoki Atakama kabi yer sahrolarida taxminan shuncha miqdordagi suv bor.

Yangi tadqiqotchilarning oqimlarda umuman suv bo‘lmasligi haqidagi xulosasi ilm ahli orasida qo‘llab-quvvatlanmasa kerak. Mars vodiylaridagi qiyaliklarda mavsumiy oqimlarni suvsiz, deb tan olinishi ularning paydo bo‘lishiga doir muqobil izohni talab qiladi. Buning uchun Mars yuzasi qatlamlarida erish xususiyatiga ega, tuzli suvga yaqin, ammo suv bo‘lmagan qandaydir suyuqlik bo‘lishi kerak. Bunday suyuqlikni topish oson emas. Boz ustiga Marsning ayrim hududlari ustida suv bug‘idan bulutlar va hattoki tumanlar hosil bo‘ladi. Suv bug‘lari esa qayerdandir bug‘lanishi kerak, ya'ni vodiylarda ma'lum bir miqdorda suv bo‘lishi muqarrar.