Aziz Abduhakimov: «Maktabdagi ta'lim tizimini rivojlantirishda eng yaxshi jahon tajribasiga tenglashamiz»

Har bir viloyatda xususiy maktablarni ochish uchun hokimliklar tomonidan yiliga kamida 50 ta yer uchastkasi ajratiladi, mamlakatda tarmoq maktablari ochiladi. O‘zbekiston Prezidenti maktab ta'limi tizimini takomillashtirishga qaratilgan qator me'yoriy-huquqiy hujjatlarni imzoladi. Bosh vazir o‘rinbosari Aziz Abduhakimov mavzuga doir savollarga javob berdi.

- Xalq ta'limi tizimida qanday yangiliklar?

O‘quvchilarning bilim olishi, o‘qituvchilarning esa samarali faoliyat yuritishi uchun ularga qulay shart-sharoitlar yaratishimiz kerak, bunda hamma o‘z vazifasini bajarishi kerak. Prezident Shavkat Mirziyoyevning «Xalq ta'limi tizimini takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi va «Xalq ta'limi tizimiga yangi boshqaruv tamoyillarini joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi farmoni doirasida ana shunday shart-sharoitlar yaratiladi. 

Bizda ayrim maktablar o‘quvchilar soni ko‘pligidan to‘lib toshgan, boshqalarida esa odam kam. Bu holatda o‘quvchisi ko‘p bo‘lgan sinfda dars o‘tish o‘qituvchiga qiyinchilik tug‘diradi, albatta, maktab ma'muriyati esa ta'lim va tarbiya jarayonining sifatiga yetarlicha e'tibor qarata olmaydi. Bu vaziyatni albatta tuzatamiz.

O‘quvchisi ko‘p bo‘lgan ta'lim muassasalarining o‘rniga asosan xususiy tadbirkorlar ishtirokida va davlat-xususiy sektor hamkorligi asosida yangi maktablar quramiz. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi raisi, viloyat hokimi va Toshkent shahri «E-IJRO AUKSION» yagona elektron savdo maydonchasi o‘quv muassasalariga yer uchastkalari ajratish bo‘yicha har tomonlama yordam berish uchun shaxsan mas'uldirlar.

Shunday qilib, har yili har bir viloyatda kamida 50 ta maktab barpo etiladi. Bundan tashqari, xususiy maktab faoliyatini yo‘lga qo‘yish niyatida bo‘lgan tadbirkorlarga Prezident tomonidan «Xalq ta'limi tizimida yangi boshqaruv tamoyillarini joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi farmonida ko‘rsatilgan imtiyozlar taqdim etiladi.

Biz nodavlat ta'lim muassasalariga nisbatan mutlaqo boshqacha munosabatdamiz. Ularni eng dolzarb muammolarni hal qilishdagi asosiy hamkor deb bilamiz. Bugunga kelib O‘zbekiston Respublikasi nodavlat ta'lim muassasalari assotsiatsiyasi bilan hamkorlik kengaymoqda. Nodavlat ta'lim muassasalari assotsiatsiyasiga professor-o‘qituvchilarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish uchun raqobat muhitini yaratish, shuningdek, bunday ta'lim muassasalarining pedagogik kadrlari uchun qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini tashkil etish huquqi berildi.

Xususiy maktabni bitirgan o‘quvchilarga davlat attestatlari beriladi.

Shu bilan birga, biz tadbirkorlarning yordamini kutib qolamiz. Xalq ta'limi vaziri muvaffaqiyatli faoliyat olib borayotgan ta'lim muassasalari tarkibiga koeffisenti past bo‘lgan boshqa maktablarni qo‘shish asosida tarmoq maktablarini tashkil etish huquqiga ega bo‘ldi. Shunday qilib, nisbatan zaif tomon kuchli tomonga qo‘shiladi.

Maktablarda ta'lim sifatini oshirish uchun yanada faol ish olib borish uchun poytaxtimizning Mirzo Ulug‘bek tumanida maktablarni moliyalashtirishning yangi vaucher tartibi amaliyotga tatbiq etilmoqda. O‘quv muassasasi o‘quvchilar soni asosida moliyalashtiriladi. Bu maktablar orasidagi raqobatni kuchaytiradi va kuchlilari saqlanib qoladi.

Boshqa bir yangilik - maktablarning reytingini yaratish. 2019 yilning 1 yanvaridan boshlab O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta'lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi muntazam ravishda tuman va shahar miqyosida umumta'lim muassasalari faoliyati samaradorligi darajasini (keyingi o‘rinlarda - reyting) tashkil etadi. Reyting natijalari ommaviy axborot vositalarida va nazorat veb-saytida joylashtiriladi. Reyting maktablarni ta'lim sifati ustidan ishlashga rag‘batlantiradi.

Maktab ta'limini rivojlantirishda eng yaxshi jahon tajribasiga tenglashamiz. Bu xalqaro dasturlarda ishtirok etish va o‘quvchilarning bilimlari darajasini (PISA, TIMSS, PIRLS va boshqalar) baholashga yordam beradi.

Shu bilan birga, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi, viloyat va Toshkent shahar hokimi xalq ta'limi muassasalariga o‘zlarining infratuzilmasini qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish bo‘yicha har tomonlama yordam berish uchun shaxsan mas'ul bo‘ladi. Barcha maktab sinflari yorug‘, issiq va qulay bo‘lishi kerak.

– Yangi «Zamonaviy maktab» Davlat dasturini qabul qilish rejalashtirilmoqda, shu haqda batafsilroq ma'lumot bersangiz.

– Ha, yaqin kelajakda shunday dastur – maktab ta'limini rivojlantirishning tizimli muammolarini hal etishga qaratilgan tadbirlar majmuasi yaratiladi. Unga ko‘ra, zamonaviy maktablarni qurishga katta e'tibor qaratiladi. Maktablar ekologik toza materiallardan foydalangan holda standart loyihalar asosida quriladi, muqobil energiya manbalaridan foydalanish uchun ham shart-sharoitlar yaratiladi.

Maktablar ergonomik mebellar, zamonaviy o‘quv va laboratoriya uskunalari, darsliklar va o‘quv materiallari, kompyuter va multimediya uskunalari, videokuzatuv tizimlari bilan jihozlanadi.

Texnologik sinflar, laboratoriyalar, oshxonalar, sport va dam olish maskanlarini barpo etish va rivojlantirishga alohida e'tibor qaratiladi. Maktablarning moddiy-texnika bazasini mustahkamlash, o‘quvchilarning individual ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish uchun sharoit yaratish nuqtai nazaridan ularni kuchaytirish rejalashtirilgan.

– Zamonaviy o‘quv jarayonini internetsiz tasavvur etib bo‘lmaydi. IT-texnologiyalar darsliklar o‘rnini egallaydimi?

– Darsliklar hozircha o‘zgartirilmaydi. Yaqin kunlarda davlat umumta'lim muassasalari uchun o‘quv va o‘quv-uslubiy adabiyotlarini nashr etish, shu jumladan, qayta nashr qilish muddatini uzaytirish, ikki yillik sinov tizimini joriy etish hamda darsliklarni tanlov asosida saralash tartibini bekor qilish tizimi takomillashtiriladi.

Shu bilan birga, biz maktablarda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish jarayonini tezlashtiramiz. 2021 yilning oxirigacha barcha maktablar Internetga kamida 10 Mb / s tezlikda kirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.

O‘quv Multimedia dasturlarini rivojlantirish markazi negizida “Xalq ta'limi sohasida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish markazi” tashkil etildi. U o‘quv jarayonida o‘quvchilarning ta'lim, psixologik va jismoniy faoliyatini optimallashtirishni hisobga olgan holda ta'limning innovatsion shakllarini, zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini, kasbga yo‘naltirishning samarali usullari, ta'lim va tarbiya usullarini joriy etishni tezlashtiradi. Internetda interfaol ta'lim xizmatlari ko‘rsatish uchun ta'lim portali ishga tushiriladi. Portalda umumta'lim muassasalarining elektron ma'lumotlar bazasi, o‘quvchilarning davomati hamda yutuq va kamchiliklari aks etuvchi elektron tizim joriy qilinadi.

Markaz quyidagilar bilan shug‘ullanadi:

⦁ umumta'lim muassasalari o‘quvchilarining identifikatsion kartasini (ID-karta, NFS yorlig‘i va b.) tatbiq qilish, ularning bank va boshqa tizimlar bilan integratsiyalashuvi imkonini yaratish;

⦁ umumta'lim maktab o‘quvchilariga jismoniy shaxs personal indentifikatsion raqamini biriktirishga doir choralar qabul qilish va h.k.

– O‘qituvchining nufuzi va ijtimoiy mavqeini oshirishga doir dastur qachon qabul qilinadi hamda u nimalarni nazarda tutadi?

– Bunday dasturni qabul qilish 2018 yilning noyabriga rejalashtirilgan. Mazkur dastur jamiyatda o‘qituvchilarning nufuzini oshirish masalasini keng targ‘ib qilish, ularning yutuqlarini ommalashtirish, ta'limdagi dolzarb muammolarni yoritish, maxsus o‘quv dasturlarini efirga uzatish bo‘yicha tizimli ishlarni tashkil qilishga oid qator tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Ushbu vazifalarni bajarishda ta'lim tizimining asosiy axborot hamkori «Madaniyat va ma'rifat» telekanali bo‘ladi. Mahalliy ijroiya hokimiyati organlari, vazirlik va idoralar, shuningdek ta'lim muassasalari rahbarlari televideniyeda muntazam ravishda chiqishlar qilishadi. Televideniye va boshqa ommaviy axborot vositalari yordamida O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlarning mazmun-mohiyatini ochib beruvchi keng tushuntirish ishlarini olib borish rejalashtirilmoqda.

– Kadrlar malakasini oshirish, maktablarda malakali kadrlar bilan ishlashga munosabatni o‘zgartirish bo‘yicha qanday ishlar amalga oshirildi?

– O‘quvchilar darslarni qoldirmasliklari uchun mashg‘ulot qiziq bo‘lishi kerak. Bu nafaqat o‘qituvchilarga, balki maktabda yaratilgan sharoitlarga ham bog‘liq. Buning uchun maktab boshlig‘i - menejyer bo‘lishi lozim. U maktabda yetishmayotgan narsalarni ko‘ra bilishi va bu muammolarni bartaraf etish uchun tashkiliy muammolarni hal qilishi kerak. Maktabda qo‘shimcha mashg‘ulotlar o‘tkazilishi, atrof-muhit va sport bo‘limlari ishlashi, madaniy-ko‘ngilochar tadbirlar o‘tkazilishi ta'minlanishi lozim. Bundan buyon rahbarlar shularga asoslanib tanlanadi.

Umumta'lim muassasalari rahbarlariga qo‘yiladigan talablar ko‘rib chiqiladi. Barcha rahbarlar sertifikattsiyadan o‘tadi va turli malaka oshirish kurslarida malaka oshirishadi.

A. Avloniy nomidagi Xalq ta'limi tizimining rahbarlari va mutaxassislarini qayta tayyorlash hamda malakasini oshirish institutida, 2018-2019 o‘quv yilidan boshlab umumta'lim maktab rahbarlari uchun xalq ta'limi sohasida menejyerlik ko‘nikmalarini o‘rganish kurslari tashkil etiladi.

Direktorlar o‘z loyihalarini amalga oshirishga imkoniga ega bo‘lishlari uchun maktablarning byudjyetdan tashqari jamg‘armalari mablag‘larini erkin ravishda tasarruf etish huquqini qo‘lga kiritishadi. Shu bilan birga, direktorlar maktabga qo‘shimcha resurslarni safarbar qilish bo‘yicha ishlarni takomillashtirish uchun jamg‘armalarning umumiy miqdori 10 foizi hajmida moddiy rag‘batlantiriladi.

Bundan tashqari, umumta'lim muassasalari pedagogik kadrlarini attestatsiyadan o‘tkazish tartibini qayta ko‘rib chiqamiz. Malakani belgilashning asosiy mezonlari ish staji emas, balki tegishli fanni o‘qitish darajasidagi bilim va ko‘nikmalari darajasiga qarab belgilanadi. Boshlang‘ich ta'lim muassasalari rahbarlari va pedagogik xodimlari uchun malaka oshirish tizimi tubdan isloh qilinadi. Bu o‘quv dasturlari va dasturlarni optimallashtirish, masofaviy ta'limni o‘z ichiga olgan innovatsion ta'lim usullarini kengaytirish, umuman, ushbu jarayonning samaradorligini oshirish imkonini beradi.

Professional o‘qituvchilar maktablarni tark etishlariga yo‘l qo‘ymasligimiz kerak. Shu sababli 2019 yilning 1 yanvaridan boshlab nafaqa yoshidagi o‘qituvchilar pensiyalarini to‘liq olishlariga doir qaror qabul qilindi. Xalq ta'limi vazirligi huzurida "Xalq ta'limi tizimidagi islohotlarga ko‘maklashish fondi" tashkil etildi. Ushbu jamg‘arma mablag‘larining bir qismi yoshlar uchun istiqbolli va malakali mutaxassislarni jalb etishga qaratiladi.

– Intervyularingizning birida maktab ta'limining sifatini oshirish uchun Xalq ta'limi vazirligi faoliyatini takomillashtirish zarurligi haqida so‘zlagandingiz.

– Albatta, O‘zbekiston Prezidentining me'yoriy-huquqiy hujjatlarida ushbu masalani hal etishga katta e'tibor qaratilgan. Moliya vazirligidan Xalq ta'limi vazirligiga ta'lim muassasalarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash va o‘quv qo‘llanmalarini nashr etish uchun mablag‘lar ajratildi. XTV huzurida tashkil etilgan injiniring kompaniyasi loyiha hujjatlari uchun texnik shart-sharoitlarni ishlab chiqish va xalq ta'limi sohasida qurilish loyihalarining sifatini nazorat qilishni davom ettiradi.

Endilikda tuman va viloyat Xalq ta'limi bo‘limlari rahbarlari hokimiyat organlari bilan kelishmasdan, XTV qarori bilan tayinlanadi. 

Hozirgi kunda ta'lim sifatiga ta'sir ko‘rsatadigan barcha dastaklar Xalq ta'limi vazirligi tizimida to‘plangan. 

– Rejalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun davlat ta'lim tizimining rivojlanishini monitoring qilish tizimi isloh qilinmoqda. Ushbu yo‘nalishda qanday o‘zgarishlar yuz beradi? 

– Avvalgi tizim samarasiz bo‘lib, maktablarning normal ishlashiga, o‘qituvchilar va boshqaruvning bevosita o‘z vazifalarini bajarishiga to‘sqinlik qildi, shuning uchun Prezident qarori bilan umumta'lim muassasalari faoliyatining tekshiruvini vakolatli organlarning to‘liq ro‘yxati, tekshirishlarni tayinlash va o‘tkazish mezonlari orqali aniqlanadi. Shu bilan birga, O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi qonun hujjatlariga muvofiq, jinoyatchilarga nisbatan qat'iy javobgarlik choralarini qo‘llash orqali umumta'lim muassasalari faoliyatini noqonuniy tekshirishlarning oldini olishni nazorat qiladi. Bundan tashqari, barcha darajadagi nazorat organlari ijro etuvchi hokimiyat bilan birgalikda umumta'lim muassasalari faoliyatini tekshirish vaqtida aniqlangan keyingi huquqbuzarlikni bartaraf etish va oldini olishda har tomonlama yordam ko‘rsatadi.

Har bir maktabda muassasaning faoliyatiga katta hissa qo‘sha oladigan eng faol ota-onalar, bitiruvchilar, homiylar va boshqalarni kiritish bilan kuzatuv kengashlari tuziladi. Kengashlarga katta huquqlar beriladi. Xususan, ular maktab direktorlarini o‘z pozitsiyalaridan saylaydi va lavozimidan ozod qiladi, maktabni rivojlantirish uchun ustuvor yo‘nalishlarni belgilaydi, yillik moliyaviy rejalarni tasdiqlaydi, pullik xizmatlar tariflarini va ijara haqini tasdiqlaydi. 

Xalq ta'limi vazirligi markaziy apparati tuzilmasida Vazir nazorat-huquqiy xizmati yaratildi. U davlat organlari va boshqa tashkilotlarning xalq ta'limi muassasalari faoliyatiga asossiz aralashuvi, pedagogik kadrlar sha'ni va qadr-qimmatining kamsitilishi, ularni mehnatga majburlash, o‘quv-tarbiya jarayoniga to‘sqinlik qilishning har qanday ko‘rinishi, o‘qituvchi va o‘quvchilar huquqlarining buzilishiga yo‘l qo‘ymaslik bo‘yicha qonunda ko‘zda tutilgan choralarning qabul qilinishi uchun mas'ul bo‘ladi. Shuningdek xalq ta'limi tizimi muassasalarida ichki nazoratni yuritish, korruptsion qoidabuzarliklar va qonunga zid boshqa qilmishlar, shuningdek vazirlik tizimidagi professional xodimlar tomonidan etika qoidalarining buzilishi profilaktikasi ham nazorat-huquqiy xizmat zimmasiga yuklatilgan. 

Qolaversa, tez orada call-markaz ishga tushiriladi. Telefon orqali qo‘ng‘iroq qilib, qoidabuzarliklar haqida xabar berish va tezkor harakatlarni talab qilish mumkin bo‘ladi.