Husiychilar yuk kemalarga hujum qilmoqda, Pentagon xalqaro koalitsiya to‘pladi

Dunyodagi eng yirik Mediterranean Shipping Company (MSC) kemachilik kompaniyasi boshqa yirik yuk tashuvchilar qatorida ortib borayotgan hujum tahdidi tufayli o‘z kemalarini Qizil dengizni aylanib o‘tishga yo‘naltirganini e’lon qildi. Pentagon esa ularni muhofazalash uchun xalqaro koalitsiya to‘plamoqda.

Avvalroq boshqa yirik yuk tashuvchilar — fransuzlarning CMA CGM, Daniyaning Maersk giganti va Germaniyaning Hapag-Lloyd transport kompaniyalari Qizil dengiz orqali reyslarni to‘xtatgan edi.

Bunga sabab Yamanning Eron tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotgan «Ansorulloh» harakati husiychilarining kemalarga hujumlari bo‘lmoqda.

G‘azo sektorida Isroil bilan jang boshlangach, husiychilar HAMAS harakatini qo‘llab-quvvatlashini aytgandi. Vaqt o‘tishi bilan husiychilar Yaman yaqinidan o‘tayotgan xorijiy kompaniyalarga tegishli kemalarga dronlar va raketalar bilan faol hujum uyushtira boshlashdi.

«Ansorulloh» harakati shuningdek Isroil tomonga ham dronlar va raketalar uchirmoqda.

14 noyabr kuni husiychilar Isroilga yo‘l olgan har qanday kemaga hujum qilishini e’lon qilgandi. O‘z harakatlarini ular «G‘azo sektoridagi Amerika-Isroil agressiyasiga javob» deb atagan.

Dekabr oyi boshlarida qurollangan guruh egasi kim bo‘lishidan qat’i nazar, Isroilga yo‘l olgan barcha kemalarga hujum qilishi bilan tahdid qilgan.

O‘shandan buyon bir nechta tijoriy va harbiy kemalar, jumladan Norvegiya tankeri va Amerika esminetsi hujumga duchor bo‘lgan. Eng rezonansli voqea 19 noyabr kuni Galaxy Leader yuk tashuvchi kemasi egallanishi bo‘lgandi. Husiychilar uni Isroilga tegishli deb hisoblashmoqda, garchi Isroil kema ularga tegishli ekanini rad etgan bo‘lsa-da. Galaxy Leader Turkiyadan Hindistonga yo‘l olgan bo‘lgan, uni xalqaro ekipaj boshqaradi va ular orasida Isroil fuqarolari yo‘q. Husiychilar Galaxy Leader’ni Yaman qirg‘og‘i tomon sudrab ketishgan. «Ansorulloh» Isroil toki G‘azo sektorida harbiy harakatlarni to‘xtatmas ekan, ekipaj a’zolarini ozod qilmasligini bildirgan.

Bu orada shanba kuni mintaqada joylashgan Amerika flotiliyasi Yamandan Qizil dengiz tomon uchirilgan 14 ta dronni urib tushirganini e’lon qildi. Yana bir dron Buyuk Britaniya qirollik floti kemasi yordamida urib tushirilgan.

MSC kompaniyasi o‘z bayonotida neft va boshqa yoqilg‘ilarni tashish uchun jahondagi muhim yo‘nalish bo‘lmish Qizil dengizdagi vaziyatni o‘ta jiddiy deb baholagan.

Kompaniyaning xabar qilishicha, juma kuni unga tegishli MSC PALATIUM III konteyner tashuvchi kemasi hujumga duchor bo‘lgan. Garchi kema ekipajiga zahmat yetmagan bo‘lsa-da, kemani ekspluatatsiyadan olib tashlashga majbur bo‘lishgan.

Kompaniyaning boshqa kemalari Afrikaning eng janubidagi Yaxshi umid burni orqali suzishga yo‘naltirilgan.

Jahondagi uchinchi kema tashuvchilik kompaniyasi hisoblanmish CMA CGM o‘z bayonotida konteyner tashuvchilariga «zudlik bilan xavfsiz hududlarga o‘tib turish va alohida topshiriq berilmaguncha harakatdan to‘xtash»ni buyurganini aytgan.

Dunyodagi ikkinchi yuk tashuvchi Maersk kompaniyasi vaziyatni o‘ta tahlikali deb baholagan.

«Kecha Maersk Gibraltar kemasi bilan sodir bo‘lgan voqea va bugun konteyner tashuvchiga kemaga shu hududda sodir etilgan hujumdan so‘ng Biz Bob al-Mandib bo‘g‘ozi orqali yuruvchi kemalarga navbatdagi bildirishnomagacha harakatni to‘xtatishni buyurdik», — degan kompaniya juma kuni.

O‘z navbatida, British Petroleum neft va gaz kompaniyasi «xavfsizlik bilan bog‘liq vaziyat yomonlashgani» sababli Qizil dengiz orqali neft yetkazib berishni to‘xtatishini e’lon qildi.

Jahondagi eng yirik to‘rtta kompaniya bu mintaqada harakatni to‘xtatgach, dengiz orqali yuk tashish bo‘yicha ekspertlar yo‘nalishni o‘zgartirish juda qimmatga tushishini ta’kidlashmoqda.

«Qo‘shimcha xarajatlar — bu ekipaj, kemaning o‘zi, shuningdek sug‘urta polislari uchun xavfsizlik demak. Sug‘urta mukofotlari hozir juda oshib ketgan, kemani sug‘urtalash juda qiyin bo‘lib bormoqda, bu esa zaxiralar darajasi, xarajatlar va butun yetkazib berish zanjiri dinamikasiga jiddiy ta’sir o‘tkazadi», — degan BBC’ga yetkazib berish zanjirlari bilan shug‘ullanuvchi kompaniyalarni tamsil etuvchi Charter logistika va transport instituti xodimi Syu Terpilovski.

Ekipaj, yoqilg‘i va sug‘urta uchun qo‘shimcha xarajatlar alal-oqibatda iste’molchilarning gardaniga yuklanadi, degan BBC biznes-reportyori Viviyen Nunis.

Dengizdagi xavfsizlik bo‘yicha tahlilchi Ien Rolbi Sky News kanaliga bergan intervyusida husiychilarning kemalarga hujumi ortidan kelayotgan olamshumul mashhurlik ularni yanada tajovuzkor harakatlarga yetaklashi mumkin, degan.

Uning so‘zlariga ko‘ra, Qizil dengiz orqali dunyodagi energiya resurslarining 10 foizi, konteyner tashuvlarining 30 foizi o‘tadi, agar husiychilarni to‘xtatishning imkoni topilmasa, tashuvchi kompaniyalar o‘z kemalarini Qizil dengizni aylanib o‘tkazishda davom etaverishadi.

«Jahon iqtisodiyoti tovarlarning Qizil dengiz orqali erkin oqimiga juda bog‘liq, agar husiychilarning hujumi bunga monelik qiladigan bo‘lsa biz global iqtisodiy oqibatlar qarshisida qolamiz», — degan Rolbi.

«Muammoni chigallashtirayotgan narsa yana shundaki, husiychilar bizning ratsional fikrlash tushunchamizga to‘g‘ri kelmaydigan usullardan foydalanmoqda», — degan Rolbi va «ular xaos yaratishni yaxshi mashq qilib olishgani hamda vaziyatni oldindan aytib bo‘lmasligidan unumli foydalanishayotganini qo‘shimcha qilgan.

Uning aytishicha, bu guruh dengizchilar va dengiz savdosi uchun juda katta xatar hisoblanadi: husiychilar yuqori texnologiyali qurol-yarog‘larga ega va undan tijorat kemalari qutulib qololmaydi. Bu ularni somalilik qaroqchilardan ham ko‘ra jiddiyroq tahdidga aylantiradi.

Qizil dengizda kemalarni muhofaza qilish uchun Vashington maksimal darajada keng xalqaro koalitsiya to‘plashini e’lon qildi.

Pentagon husiychilarning savdo kemalariga hujumlari fonida Qizil dengizda ko‘pmillatli harbiy operatsiya boshlanganini e’lon qildi.

AQSh mudofaa vaziri Lloyd Ostinga ko‘ra, 10 davlatdan iborat koalitsiyaning «Farovonlik soqchilari» operatsiyasi husiychilarning Qizil dengizdagi «mulohazasiz hujumlari»ga javob beradi.

Ostinning ma’lum qilishicha, AQSh boshchilik koalitsiyaga Buyuk Britaniya, Italiya, Bahrayn, Kanada, Fransiya, Niderlandiya va Norvegiya a’zo bo‘lgan. «Farovonlik soqchilari» operatsiyasida Qizil dengiz janubidagi Adan qo‘ltig‘ida kema qatnovlari muhofazaga olinadi.

Hozircha Qizil dengizga yondosh Misr va Saudiya Arabistoni xalqaro koalitsiyada ishtirok etmasligini ma’lum qilgan. Misr Eron va Yaman o‘rtasida Qizil dengizda xavfsizlikni ta’minlash borasida doimiy aloqasi borligi sababli husiychilarga qarshi koalitsiyada ishtirok etish niyatida emasligini bildirgan bo‘lsa, Bloomberg xabariga ko‘ra, Saudiya Arabistoni ikki davlat o‘rtasida yana mojaro kelib chiqishi vajidan Yaman muammosini hal qilishda AQSh bilan hamkorlik qilishni istamayapti.

«Ko‘zyoshi darvozasi» nomi bilan mashhur Bab-al-Mandib bo‘g‘ozi Arabiston yarimorolidagi Yaman davlati hamda Afrikadagi Jibuti va Eritreya o‘rtasidagi kengligi 32 km bo‘lgan kanaldan iborat.

U orqali kemalar eng yirik kemachilik yo‘nalishi bo‘lmish Suvaysh kanaliga chiqa olishadi. Bo‘g‘ozni aylanib o‘tish uchun kemalar Afrikaning janubiy qismi orqali 15 ming mil (24 ming km) ziyodroq masofa bosishadi. Bunga esa qo‘shimcha uch hafta vaqt ketadi.

Har yili bo‘g‘oz orqali 17 mingta kema yoki jahondagi savdo aylanmasining 10 foizi o‘tadi. Suvaysh kanali yoki Hind okeaniga yo‘l olgan har qanday kema bo‘g‘oz orqali yurishga majbur.