Oyoqosti bo‘lgan qonunlar va yo‘q qilingan yashil jamoat parki: “Ajdar yurak” hokimga chora ko‘riladimi?

Kambag‘al sho‘xlik qilsa – jinoyat...

Oddiy odamlar (hokim yoki boshqa mansabdor bo‘lmaganlar) ekologiyaga yetkazgan zarar uchun qanday chora ko‘rilgani haqidagi uchta holatga e’tiboringizni qaratamiz:

1) Navoiy viloyatining Tomdi tumanidagi “echki voqeasi” ko‘pchilikning yodida. Unda ekologlar echkisi kichik niholning bargini yegani uchun fuqaroni 1 mln 650 ming so‘m jarimaga tortgandi.

2) Farg‘ona tumanida yashovchi 62 yoshli fuqaro bundan 25 yil avval o‘tqazilgan, o‘zi parvarishlab kelgan, 2 yil oldin qurishni boshlagan tol daraxtini kesgan. U kesilgan daraxtni maydalab, o‘tin holatiga keltirib, bog‘chaga bergan.

Holat yuzasidan tuman ekologiya bo‘limi fuqaroni BHMning 25 baravari, ya’ni 9 mln 375 ming so‘m jarimaga tortgan. Bundan norozi bo‘lgan X.Q. sudga murojaat qilgan. U shikoyatida muqim daromad manbaiga ega emasligi, oilada yagona boquvchi ekani va huquqbuzarlikni qasddan sodir qilmaganini aytgan.

Jinoyat ishlari bo‘yicha Farg‘ona tuman sudining 2025 yil 18 fevraldagi qarori bilan, fuqaroga tayinlangan jarima jazosi kamaytirilib, BHMning 3 baravariga (1 mln 125 ming so‘m) tushirilgan.

3) Quva tumanida yashovchi U.S. hokim tomonidan unga biriktirilgan yerga 600 tup pavloniya o‘tqazadi. Ammo ularning 140 tupi qurib qoladi. Quva tumani ekologiya bo‘limi esa pavloniya qurib qolgani uchun unga BHMning 10 baravari miqdorida jarima qo‘llaydi. Bu jarima sud qarori bilan BHMning 1 baravariga tushirilgan. (Yuqoridagi ikkita holat bo‘yicha sud qarorlari Kun.uz ixtiyorida mavjud).

Boy jinoyat qilsa – sho‘xlik

Quvasoy shahar prokuraturasining shundoqqina qarshisida yuzlab daraxtlar shahar hokimi Zafar To‘raqulovning shaxsiy tashabbusi bilan “ko‘chirib o‘tqazish” bahonasida qo‘porib tashlandi. “Qabristonlarga ko‘chirildi” deyilgan daraxtlarning keyingi taqdiri noma’lum.

Bu daraxtlarni boshqa joyga ko‘chirib o‘tqazish uchun ekologiya organidan rozilik olinmagan. Buni Farg‘ona viloyati Ekologiya boshqarmasi rahbari Bahrom Jumanov ham tasdiqladi. Hokim Zafar To‘raqulov esa daraxtlarni ko‘chirishdan avval shahar ekologiya bo‘limidan og‘zaki (!) ruxsat olinganini aytdi.

Daraxtlari qo‘porilgan maydon yashil jamoat parki bo‘lgan

Zafar To‘raqulov daraxtlarini ko‘chirish bahonasida qo‘portirib tashlagan maydon prezidentning 2023 yil 11 sentabrdagi tegishli qarorida berilgan topshiriq asosida tashkil qilingan yashil jamoat parki bo‘lgan.

Shaharning Huvaydo mahallasidagi ayni shu maydon To‘raqulovning 2023 yil 18 oktyabrdagi qarori bilan yashil jamoat parkiga aylantirilgan.

Bu borada 2023 yil 12 oktyabr kuni Farg‘ona viloyati hokimi Xayrullo Bozorovning ham qarori qabul qilingan. Unda viloyatning 4 ta tumanida, jumladan, Oltiariq, Beshariq, Dang‘ara tumanlari va Quvasoy shahrida jami 5 ta yashil jamoat parklari tashkil etishga ruxsat berilgan.

Bu yashil jamoat parklarini tashkil etish mahalliy budjetning qo‘shimcha manbalari, homiylik va grant mablag‘lari hisobidan moliyalashtirilishi belgilangan.

O‘sha yashil jamoat parki hokim Zafar To‘raqulov tomonidan ochiqchasiga, hammaning ko‘z o‘ngida yo‘q qilindi.

Hokimlikning “yemagan” munosabati

Kun.uz surishtiruvidan so‘ng Quvasoy shahar hokimligi rasmiy munosabat bildirdi. Unda daraxtlari ko‘chirilgani aytilayotgan hududda katta loyiha amalga oshirilishi haqida gap boradi. Hokimlik o‘zi tashkil qilgan yashil jamoat parkini qarovsiz deb atagan.

“Hozirda Huvaydo mahalla fuqarolar yig‘ini hududidagi qarovsiz qolgan bo‘sh yer maydoni obodonlashtirilib, 6 ta 150 xonadonli ko‘p qavatli uy-joylar, xizmat ko‘rsatish obektlari, ichki turizmni rivojlantirish maqsadida ko‘ngilochar maskanlar va 24 soat faoliyat olib boradigan savdo-xizmat ko‘rsatish shoxobchalari barpo etilishi rejalashtirilgan.

Bu ishlarni amalga oshirish uchun xususiy tadbirkorlar va bank kredit mablag‘lari hisobidan 150 mlrd so‘mdan ortiq mablag‘lar yo‘naltirilishi ko‘zda tutilgan.

Mazkur loyiha natijasida, hududdagi “Besholish” soyi qirg‘oqlarini betonlashtirish, “yashil jamoat parki”, bolalar va sport maydonchalari tashkil etish, eski archa daraxtlari o‘rnida 2 000 donadan ortiq qimmatbaho daraxt ko‘chatlari o‘tqazish, fuqarolarni uy-joy bilan ta’minlash va eng asosiysi 250 nafardan ortiq yuqori daromadli ish o‘rinlarini yaratish maqsad qilingan.

Hozirgi kunda maxsus texnik vositalar orqali hududdagi daraxtlar ko‘chirilib, ularning qurib qolishi oldini olish, agrotexnik tadbirlarni bajarish va ko‘karishini ta’minlash mutasaddilar tomonidan qat’iy nazoratga olingan”, deyiladi hokimlik munosabatida.

Loyiha hukumat qaroriga zid

Rasmiy munosabatdan shuni tushunish mumkinki, hokimlik 2 gektarlik yashil jamoat parkining bir burchagida “yashil jamoat parki tashkil qilish” bilan masalani yopmoqchi. Maydonning qolgan hududida esa “dom” qurmoqchi. Bu qonuniymi?

Farg‘ona viloyati va Quvasoy shahar hokimlarining yuqorida keltirilgan qarorlarida Huvaydo mahallasida tashkil qilingan yashil jamoat parkining maydoni 2 gektar qilib ko‘rsatilgan. Demak, ana shu maydon hujjat bo‘yicha yashil jamoat parki. Vazirlar Mahkamasining 2022 yil 27 sentabrdagi “Yashil bog‘lar” va “Yashil jamoat parklari”ni barpo etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga ko‘ra esa, yashil jamoat parklarida ularning idoraviy mansubligidan qat’i nazar, bino va inshootlar, ishlab chiqarish va noishlab chiqarish obektlari, attraksionlar qurish taqiqlangan.

Yashil jamoat parki qanday bo‘ladi?

Vazirlar Mahkamasi qarori bilan “Yashil jamoat parklari” to‘g‘risidagi nizom tasdiqlangan. Unda yashil jamoat parklarining maqomi, maqsadi va asosiy vazifalari, shuningdek, ularni barpo etish va ularning faoliyat yuritish tartibi belgilangan.

Nizomda qayd etilishicha, yashil jamoat parklari bino va inshootlar, ishlab chiqarish va noishlab chiqarish obektlari, shu jumladan, attraksionlar qurilishi taqiqlangan hamda aholi sayr qilishiga mo‘ljallangan daraxtzor va butazorlardan iborat bo‘ladi.

Quyidagilar yashil jamoat parklarining asosiy vazifalari hisoblanadi:

• aholining sayil qilishi, tabiat bilan uyg‘unlashgan holda ochiq havoda hordiq chiqarishi uchun yetarli sharoitlar yaratish;
• aholiga ochiq havoda kitob mutolaa qilish, shaxmat, shashka kabi o‘yinlar bilan shug‘ullanish uchun sharoitlar yaratish;
• hududdagi o‘simlik dunyosini saqlash va boyitish;
• atrof-muhit sofligini saqlash va yashillikni ko‘paytirish borasidagi ilmiy-tadqiqot ishlarini qo‘llab-quvvatlash;
• aholi yashash hududlarida ta’lim va ekologiya bilan bog‘liq madaniy-ma’rifiy faoliyatni rivojlantirish;
• park hududida dekorativ qush va hayvonlarni muhofaza qilish hamda ko‘paytirish;
• o‘z hududidagi o‘simliklarning kasallik va zararkunandalarini monitoring qilish hamda ularga qarshi kurashish;
• muayyan hududning ekologik sofligi va mo‘’tadilligi doimiy saqlanishini ta’minlash.

Yashil jamoat parklari yuridik shaxs hisoblanmaydi. U hududga kirish bepul bo‘ladi. Yashil jamoat parklari aholi punktlarida, odatda, obodonlashtirilmagan bo‘sh turgan hududlarda, ular mavjud bo‘lmaganda esa bog‘-park yoki daraxtzorlar hududiga joylashtiriladi, maydoni 0,5 gektardan kam bo‘lmasligi kerak.

Quvasoy shahar hokimi Zafar To‘raqulov esa Vazirlar Mahkamasi qarori talablarini chetlab o‘tib, yashil jamoat parki hududida 6 ta “dom” xizmat ko‘rsatish obektlari, 24 soat faoliyat olib boradigan savdo-xizmat ko‘rsatish shoxobchalari qurmoqchi. U bunday shijoatni qayerdan olgani qiziq.

Hokim o‘z loyihasiga o‘zi ishonmayapti

Zafar To‘raqulov daraxtlari qo‘porilgan yashil jamoat parkida qurilishi nazarda tutilayotgan loyihani “ubitka proyekt” deb atadi.

“Tashrif obektiga o‘xshatib, chiroyli narsa qilamiz desak, mana bunaqa bo‘lib, kayfiyat buzilyapti. 40 yildan beri Quvasoyda yangi “dom” qurilgan emas. Bu yerda manfaat yo‘q. Quruvchiga ham iltimos qilib, qurdirtiraman buni hali.

Turistlarni jalb qiladigan chiroyli bir narsa qilay deb harakat qilayotgandim xolos. Bu proyektning o‘zi “ubitka” proyekt, to‘g‘risi”, deydi shahar hokimi.

Loyiha “ubitka proyekt” ekan, unda hokim nega yuzlab daraxtlarni bu ko‘yga soldi, degan savol tug‘iladi.

Bu ishlardan viloyat “uchligi” xabardor

Zafar To‘raqulov “buni o‘zimdan-o‘zim qilmayman-ku” deya, bu ishlardan viloyat mas’ullari ham xabardorligiga shama qildi. Uning gapida jon bor: yashil jamoat parkida “dom” va boshqa obektlar qurilishidan Farg‘ona viloyati hokimi Xayrullo Bozorovning xabari bo‘lgan.

Xususan, viloyat hokimligi axborot xizmatining xabar berishicha, joriy yilning 13 yanvar kuni viloyati hokimi Xayrullo Bozorov Quvasoy shahriga borib, yashil jamoat parki o‘rnida qurilishi ko‘zda tutilayotgan loyiha bilan tanishgan. Uning yonida viloyat prokurori hamda IIB boshlig‘i ham bo‘lgan.

Viloyat “uchligi”ning loyiha bilan tanishish jarayoni mahalliy televideniyeda yoritilgan. Unda ko‘rinishicha, bu paytda jamoat parkidagi daraxtlar joyida bo‘lgan. Nahotki, viloyat rahbarlarini shuncha daraxt taqdiri qiziqtirmagan?

Holatni prokuratura o‘rganmoqda

Kun.uz holat bo‘yicha Bosh prokuraturadan izoh so‘radi. Bosh prokurorning matbuot kotibi Hayot Shamsutdinovning bildirishicha, hozirda holat prokuratura organlari tomonidan o‘rganilmoqda.

Shahar hokimining bu qilmishi Jinoyat kodeksi 198-moddasi 2-qismi bilan malakalanishi mumkin. Unga ko‘ra, o‘rmonlarni, daraxtlarni yoki boshqa o‘simliklarni qonunga xilof ravishda kesish ko‘p miqdorda zarar yetkazilishiga sabab bo‘lsa, bunday harakat BHMning 100 baravaridan 150 baravarigacha miqdorda jarima yoki 240 soatdan 300 soatgacha majburiy jamoat ishlari yoxud 1 yildan 2 yilgacha axloq tuzatish ishlari yoki 1 yildan 3 yilgacha ozodlikni cheklash yoxud 3 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.

Qanday chora ko‘riladi?

Davlat rahbarining farmoni bilan davlat o‘rmon fondiga kirmaydigan daraxtlar va butalar qimmatbaho navlarining kesilishiga moratoriy muddatsiz davrga uzaytirilgandi. Qolaversa, daraxtlar va butalarni kesish, kundakov qilish, shikastlantirish yoki yo‘q qilishni nazarda tutuvchi ko‘rsatmalarni o‘z ichiga olgan hukumat farmoyishlari, bayonnomalar, yozma topshiriqlar, idoraviy hujjatlar, hokimlarning ko‘rsatmalari va qarorlarini qabul qilish qat’iyan taqiqlangan.

Ammo talab va tartiblar Farg‘onaga aloqador emasga o‘xshaydi. Yo‘qsa, viloyat hokimi, prokurori va IIB boshlig‘i shuncha daraxt qo‘porilishiga ko‘z yummagan, Zafar To‘raqulov esa yashil jamoat parkini barbod qilishga o‘zida shijoat topmagan bo‘lardi.

Quvasoy shahar hokimi bu qilmishi uchun jinoiy javobgarlikka tortilishi kerak. Agar ushbu masala “imi-jimida bosti-bosti” qilib yuboriladigan bo‘lsa, boshqalar ham bundan kuch olishi va asrash tobora qiyin bo‘lib borayotgan daraxtlarni qirg‘in qilishga tushishi mumkin.

Ruslan Saburov,
Kun.uz