Tarmoq tuzog‘i: Instagram hayotimizga nimani olib kiryapti?

Bugungi kunda O‘zbekistonda internetdan foydalanuvchilarning katta qismi ijtimoiy tarmoqlarda, xususan Instagram’da faol. NapoleonCat ma’lumotlariga ko‘ra, mamlakatimizdagi Instagram foydalanuvchilarining qariyb 64 foizi erkaklar, 36 foizi esa ayollardan iborat. Bu raqamlar tarmoqning ahamiyati va ta’sir doirasi qanchalik keng ekanini ko‘rsatadi.

Ammo savol tug‘iladi: Instagram – jamiyat uchun ko‘proq imkoniyatmi yoki tahdid?

Ijobiy jihatlar

1. Aloqa va muloqot maydoni bo‘lgan ushbu tarmoq do‘stlar, qarindoshlar va hamfikrlar bilan tezkor aloqa qilish, dunyo bo‘ylab odamlar bilan tanishish imkoniyati ijtimoiy tarmoqning eng katta afzalliklaridan.

2. Platforma orqali fan, tibbiyot, psixologiya yoki shaxsiy rivojlanishga oid ko‘plab bilimlar tarqalmoqda.

3. Tadbirkorlar va kompaniyalar uchun Instagram reklama va mijoz topishning eng samarali kanallaridan biri.

4. Bu yerda o‘zini ifodalash oson, iste’dodli yoshlar o‘z ijodiy ishlarini keng auditoriyaga taqdim etishlari mumkin.

Salbiy jihatlar

1. Yolg‘on obrazlar va solishtirish sindromi. Filtrlar va ideallashtirilgan hayot aks etgan postlar ko‘p hollarda yoshlarning ruhiyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

2. Feyk axborot va manipulyatsiya juda ko‘p uchraydi va tez tarqaladi. Instagram orqali tarqalayotgan tekshirilmagan yangiliklar jamoat ongiga salbiy ta’sir qilishi mumkin.

3. Shaxsiy ma’lumotlarni o‘g‘irlash, akkaunt buzilishi yoki onlayn ta’qib holatlari ko‘payib bormoqda.

4. Rilslar tezkorligi va turfa xilligiga qiziqib vaqt o‘tgani sezilmaydi natijada ko‘pchilik uchun Instagram ish yoki o‘qish jarayoniga salbiy ta’sir qilib, samaradorlikni pasaytiradi.

5. Bolalar, ayniqsa o‘smirlar uchun nazoratsiz foydalanish ma’naviy xavflar va diqqat tarqoqligiga olib kelishi mumkin.

Instagram ta’siridagi ayollar

Yuqorida keltirilgan statistikada foydalanuvchilar orasida ayollar ulushining nisbatan kamligini ko‘rsatsa-da, tarmoqning emotsional ta’siriga tushib qolish ayollarda ko‘p uchraydi. Bunga ulardagi fiziologik jarayon sabab bo‘lishi mumkin. Fiziologik jihatdan ayol organizmida har ikki soatda gormonlar o‘ynab turadi, erkaklarda esa bu holat bir kunda bir marta yuz beradi. Bu degani ayollar emotsional va o‘ta hissiyotga beriluvchan bo‘lishadi.

Nigora (28 yosh, Toshkent)

— Oddiy ishchi oilada o‘sganman, turmushga chiqqanman. O‘rtahol yashaymiz, hech narsadan nolimaganman. Lekin 2 yil avval yangi telefon olganimda Instagram ochdim. Ungacha ham bir ochgandim, bolalar bilan vaqt bo‘lmasdi kirishga. Endi sal bemalol bo‘ldim va qiziqdim. Ovqatlar tayyorlashni, ozishni, shunga o‘xshash narsalarni o‘rgatadiganlarni kuzatardim, yaxshi ma’lumotlar olardim. Bora-bora ko‘proq kiradigan bo‘ldim.

Eslasam oxirgi bir yil davomida qo‘limga telefon olganimda faqat instablogerlarning sayohatlari, qimmat mashinasi, brend kiyimlarini ko‘ribman. O‘zimni ularga nisbatan juda kambag‘al va omadsiz his qilardim. Asta-sekin motivatsiyam yo‘qoldi, hatto ishga borgim kelmay qoldi. Juda qashshoq, zerikarli, baxtsiz hayotda yashayotganday his qilardim o‘zimni. Hatto oshxonaga bolalarim uchun taom tayyorlashga kirib ham eski oshxona mebelimizni ko‘rganimda blogerlarning uyidagi hashamatli oshxonalar ko‘z oldimga kelib, ovqat tayyorlagim kelmay qolardi. Turmush o‘rtog‘imni omadsizlikda ayblay boshladim, boshqalarga eri doim gullar berishini, u esa buni bilmasliginiyam yuziga soldim. Xayriyatki erim o‘qimagan bo‘lsa ham, tushungan odam. Hozir bolalarimiz kelajagi uchun poydevor qo‘yayotganini, men juda ko‘p yaxshi narsalarga arzishimni aytib telefonimdan Instagram’ni o‘chirishimni iltimos qildi. Demak undan to‘g‘ri foydalanish ham juda ahamiyatli ekan.

Mutaxassislar nima deydi?

Psixoterapevt Guli To‘rayeva:

— Bugun hamma ijtimoiy tarmoqlardan foydalanadi. Ayniqsa Instagram’da shunaqaki, inson ichki istaklariga mos narsalarni tavsiya qiladi. Rilslar, postlar ketma-ketligi shunga qarab chiqaveradi – sayohat, taomlar, mashina va hokazo. Neyropsixologik tomondan qaralsa, inson ularni ko‘rib yetarlicha dofamin olishi mumkin. O‘zida yo‘q bo‘lsa ham chiroyli, yoqimli narsalarni ko‘rsa xursand bo‘ladi. Buning zararli tarafi shundaki, tarmoqdagi qisqa rilslarni ko‘rish oqibatida organizmdagi dofamin ishlab chiqarish tizimi o‘z zaxirasini tugatib qo‘yadi. Miyada dofamin ishlab chiqarish buziladi, diqqat konsentratsiya buziladi, xotira yomonlashadi. Dofamin sintezlari buzilib, depressiyaga tushish xavfi bor.

Ijtimoiy tarmoqlar orasida aynan Instagram’da hamma o‘zining yaxshi hayotini, hashamatni ko‘z-ko‘z qiladi. Bu esa ba’zilarga motivatsiya bo‘lsa, pessimistik kayfiyatdagi odamlarga o‘zidan qoniqmaslik, atrofdagilar bilan muammolar, tushkunlik hissini beradi.

Ko‘pincha charchagan, stressga tushganlar Instagram’ga chalg‘ish uchun kiradi. Bu chora emas, chunki xuddi narkotik kabi vaqtincha ta’sir berishi mumkin, ammo qaramlik keltirib chiqaradi.

Ijtimoiy tarmoqlarda ideallashtirilgan obrazlarni ko‘rish ko‘p yoshlarda “men undan orqada qolib ketyapman” degan fikrni uyg‘otadi. Bu holat depressiya va o‘zini past baholashga olib kelishi mumkin. Ota-onalar farzandlari Instagram’da ma’lumotlarni filtrlashlariga e’tiborli bo‘lishlari zarur. Bu nafaqat bolalar uchun – kattalar ham ma’lumot olishda, tarmoqqa vaqt sarflashda muvozanatni ushlashlari kerak.

IT xavfsizlik mutaxassisi Azizbek Mamatqulov:

— Instagram akkauntlari orqali shaxsiy ma’lumotlar o‘g‘irlanishi holatlari ko‘paymoqda. Ba’zida odamlar bilmasdan xavfli havolalarga kiradi yoki soxta giveveylarda ishtirok etadi. Shuning uchun ikki bosqichli himoyani qo‘llash va shaxsiy ma’lumotlarni e’lon qilmaslik muhim.