Халоскор мигрантлар ва иқтисодий сиёсатдаги истеъфо — ҳафта дайжести

Агар пул ўтказмалари кўпаймаганда, бу йил 8 та вилоятда аҳоли камбағаллашган бўларди: Тимур Ишметовнинг божларни камайтириш чақириғига янги маслаҳатчи Обид Ҳакимов қандай қарайди? Пойтахт ҳокимлиги 174 та дарахтни қириб ташлади: шунга қарамай жойлардаги экология бошлиқлари ҳокимларга бўйсундириладими? Ҳайдовчиларнинг хоҳлаганча қоида бузиш “ҳуқуқи” бекор бўлади, лекин янги “лазейка”га чора борми?

Ҳафтанинг Ўзбекистон ҳаётига оид долзарб мавзулари – Kun.uz дайжестида.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Пул ўтказмалари – аҳолининг харид қобилиятини ўстираётган асосий омил

Статистика агентлиги Ўзбекистон аҳолисининг топиш-тутиши ҳақидаги янги маълумотларни эълон қилди. Маълум бўлишича, бу йил аҳолининг реал даромадлари ўсиши бироз тезлашган. Ўтган йили январ-сентябр ойларида аҳоли жон бошига реал даромадлар ўсиши 5,5 фоиз бўлган бўлса, бу йил 6,3 фоизга етган. Яъни ҳозирги ўртача ўзбекистонликнинг харид қобилияти ўтган йилгисидан 6,3 фоизга юқорироқ. Лекин бу республика миқёсидаги умумий кўрсаткич бўлиб, ҳудудлар кесимида жиддий фарқ қилади.

Масалан, Тошкент шаҳрида яшовчиларнинг топиш-тутиши бу йил 10,3 фоизга яхшиланди, фарғоналикларнинг реал даромади эса бундан-да кўпроқ – 13,3 фоизга кўпайди. Худди шу пайтда Фарғонанинг ёнидаги Андижонда реал даромадларнинг ўсиши атиги 1,1 фоиз бўлгани ҳайратланарли. Икки қўшни вилоят ўртасидаги бунчалик фарқли тенденциянинг сабаби тушунарсиз.

Республиканинг энг бой ҳудуди бўлмиш Тошкент шаҳрида жон бошига 9 ойлик умумий даромад 52 млн сўм бўлган. Пойтахтдан бошқа ҳудудларда эса бу кўрсаткич ўртача 19,8 млн сўмга тенг. 5 йил олдин тошкентликлар қолган 13 та ҳудуд аҳолисига нисбатан ўртача 2 баробар кўп пул топарди, ҳозир эса бу фарқ 2,6 баробарга етган. Хусусан, Тошкент ва Қорақалпоғистондаги аҳоли даромадлари нақ 3,5 баробарга фарқ қиляпти.

Шунга ўхшаш тафовутни ойлик маошлар статистикасида ҳам кўриш мумкин. Январ–сентябр ойларида Тошкент шаҳридаги ўртача ойлик 10 млн 380 минг сўмни ташкил этган бўлса, пойтахтдан бошқа ҳудудларда ўртача 5 млн сўм бўлган. Республика бўйича ўртача ойликлар 6 млн 167 минг сўмга етган, бу – ҳисобот давридаги ўртача курс бўйича 483 долларга тенг. Бундан даромад солиғини чегириб ташласак, ойлик маошдан бошқа даромади йўқ ўзбекистонликлар ўртача 425 долларга кун кечираётгани маълум бўлади.

Эътиборга молик яна бир жиҳат шундаки, ҳудудларда нафақат турмуш даражасининг ошиши секин кетяпти, балки аҳолининг хориждан пул ўтказмаларига боғлиқлиги ҳам ўта юқорилигича қоляпти. Иқтисодчи Миркомил Холбоевнинг ҳисоб-китобларига кўра, агар пул ўтказмаларининг миқдори ўтган йилги даражасида ўзгаришсиз қолганида, Ўзбекистон аҳолисининг жон бошига умумий даромадлари бу йил ўсмаган бўларди. Қолаверса, айнан пул ўтказмаларидаги ўсиш 8 та вилоят аҳолисини камбағаллашишдан сақлаб қолган. Масалан, агар хорижда юрган самарқандлик мигрантларнинг сони ва улар юборган пуллар миқдори ошмаганида, бу йил вилоят аҳолиси 5 фоизга камбағаллашган бўлар эди.

Маълумот учун, январ–сентябр ойларида Ўзбекистонга халқаро пул ўтказмалари 13,9 млрд доллар бўлган. Бу – бир йил олдингидан 24 фоизга, икки йил олдингидан 66 фоизга кўп. Демак, заҳматкаш мигрантларимизга халқ фаровонлигини ошираётгани учун миннатдорчилик билдиришнинг ҳозир айни пайти.

Иқтисодий сиёсат бўйича маслаҳатчи ўзгарди. Савдога тўсиқлар камаядими?

Айнан иқтисодиёт соҳасига, демакки халқ фаровонлигига масъул энг катта амалдорлардан бири бу ҳафта ишдан олинди. Ўзбекистон президентининг иқтисодиёт бўйича маслаҳатчиси Равшан Ғуломов лавозимини тарк этди. У 6 йилдан бери иқтисодий сиёсат бўйича давлат раҳбарига маслаҳатчилик қилиб келаётган эди. Ғуломов ҳудудий ривожланиш бўйича маслаҳатчи лавозимига ўтказилган. Унинг ўрнига иқтисодиёт бўйича маслаҳатчи этиб, шу пайтгача Ғуломовнинг ўринбосари ва Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази директори лавозимларида ишлаб келган Обид Ҳакимов тайинланди.

АҚШ университетларида ўқиган Обид Ҳакимовни жамоатчилик – ўтмишдошидан фарқли равишда – нисбатан очиқ раҳбар сифатида танийди. У – Ўзбекистонда камбағалликни қисқартириш стратегияси муаллифларидан бири сифатида, бу масала сиёсий кун тартибига олиб чиқилган илк йилларда бир неча бор интервюлар берган, мақолалар эълон қилган, матбуот анжуманлари ўтказган. Ўз чиқишларида камбағалликка қарши курашиш учун комплекс ёндашув кераклиги, таълим, тиббиёт ва ижтимоий ҳимоя тизими самарали ишлаши зарурлиги, иқтисодиётда самарадорлик ортиши кераклигига урғу берган. Шу билан бирга, Евроосиё иқтисодий иттифоқига аъзолик масаласи кун тартибига чиққанида, Ўзбекистоннинг бу ташкилотга киришига хайрихоҳлик билдирган.

Расмийларга кўра, Ўзбекистонда миллий ўлчовлар асосидаги камбағаллик даражаси 2016 йилда 34-35 фоиз бўлган, ҳозир эса 6,6 фоизга тушган. 9 йилдаги натижа дарҳақиқат эътирофга лойиқ. Лекин айтиш керакки, камбағалликни қисқартиришнинг “Янги Ўзбекистон модели” деб аталаётган сиёсат камчиликлардан холи эмас. Ҳукуматдан мустақил иқтисодчиларга кўра, камбағалликка қарши курашнинг энг яхши йўли бу – иқтисодий ўсиш. Иқтисодий ўсишнинг, яъни камбағалликни қисқартиришнинг тез ёки секин бўлиши эса суд-ҳуқуқ органларининг холислиги ва савдонинг эркинлиги каби фундаментал омилларга боғлиқ. Бошқача айтганда, судлар чиқараётган ҳар битта адолатсиз ҳукм ва савдога қўйилаётган ҳар битта янги тўсиқ – аҳолини камбағаллаштиради. Камбағалликни қисқартириш учун қабул қилинаётган ҳар хил дастурлар эса қарор қабул қилувчиларни ана шу фундаментал муаммолардан чалғитиши мумкин, дейди иқтисодчилар.

Савдога қўйилаётган тўсиқлардан ўтган ҳафта Марказий банк ҳам нолиган эди. Бу тўсиқлар регуляторга 5 фоизлик инфляцион таргетга етишига халал беряпти. Марказий банк раиси Тимур Ишметовнинг сўзларига кўра, иқтисодиётда нарх-наво барқарорлигини сақлаш учун инфляциянинг туб омилларини бартараф этиш керак. Бунинг учун рақобат муҳитини кучайтириш, тариф ва нотариф чекловларни камайтириш билан ташқи савдони эркинлаштириш, энергия барқарорлигини таъминлаш ва транспорт инфратузилмасини яхшилаш керак, деди Ишметов. Эслатиб ўтамиз, Марказий банк август ойида аҳолининг харид қобилиятини ўстириш учун ойликларни тезроқ оширишга ҳам чақирганди.

Тошкентда яна дарахтлар қирғини

Душанба куни Kun.uz Telegram-каналида иккита қизиқ хабар ёнма-ён туриб қолди. Биринчи хабар кунлар совиб, ҳаво сифати яна ёмонлаша бошлаган кунларда Экология вазирлиги Тошкент ҳавосини яхшилаш чораларини ишлаб чиққани ҳақида эди. Иккинчи хабарда эса айни шу Тошкентда ҳокимият юзлаб дарахтларни қўпориб ташлагани ёритилганди. HabiKatura лойиҳаси бу кетма-кетликка эътибор қаратиб, уни карикатурада акс эттирди. Ҳажвий суратда “биз Тошкент ҳавосини яхшилаш чораларини ишлаб чиқдик” деяётган экология амалдорининг устига кесилган дарахт қулаганини кўриш мумкин.

Экология вазирлигининг ҳукуматга киритаётган бу таклифлари биринчи марта эмас: гап яна пойтахт ва унинг атрофидаги корхоналар ва иссиқхоналарга филтрлар ўрнатиш ва кўмирдан воз кечиш ҳақида кетяпти. Аввалги таклифлар таклифлигича қолиб кетган. Воқеалар кетма-кетлиги экологларни ҳеч ким эшитмаётганини икки марталаб тасдиқлаб турибди. Яккасарой тумани Бобур кўчасидаги арчалар қирғини экология ходимларининг кўз ўнгида рўй берди, уларнинг қаршилиги амалда ҳеч нарсани ҳал қилгани йўқ.

Ям-яшил бўлиб ўсиб турган жойида ноқонуний кесиб ташланган дарахтлар ва буталар сони, Экология вазирлигига кўра, 174 та. Табиатга етказилган зарар – қарийб 1,5 млрд сўм. Бу зарарни ким тўлайди, айнан ким жавобгарликка тортилади – аниқ эмас. Гўёки намойишкорона жиноят бор-у, жиноятчи йўқдек. Вазирнинг маслаҳатчиси Расул Кушербаевнинг айтишича, арчаларни кесиб, ўрнига қиммат дарахтларни экиш топшириғини Тошкент шаҳри ҳокими ўринбосари Бахтиёр Раҳмонов берган. Вазиятга аралашмоқчи бўлган экология инспекторлари эса босимга учраган.

“Раҳмонов келиб, бизнинг республика инспекциямиз ходимининг телефонини зўрлик қилиб олиб қўйган. Ички ишлар ходимларига буюриб, олиб қўйинглар, деган. Ички ишлар ходими телефонни олиб, кейин “Бу Тошкент шаҳар экология ходими эмас, республика вазирлиги ходими”, деганидан кейин қайтариб берган. Қизиғи, ўша ерда прокуратура вакиллари ҳам бўлган”, – деди Kun.uz билан суҳбатда экология вазирининг маслаҳатчиси.

Кушербаевнинг қўшимча қилишича, Тошкент шаҳридаги экология ходимлари шу йил баҳорда “Яшил макон” дастури доирасида аслида экилмаган дарахтларни экилди деб ёзишга мажбурланган. Бу талабга кўнмагани учун ходимлардан бири ҳатто қамаб қўйилган. Яна бир неча киши ишхонасига киритилмаган. “Биз ўша ҳолатларни ҳам ўргандик, тегишли мутасаддиларга жўнатдик, лекин ҳеч қанақа чора кўрилгани йўқ. Ҳозир прокуратура ҳам ҳокимиятнинг измидан чиқиб кета олмаяпти”, – дейди у.

Арчалар қирғини интернетда норозилик келтириб чиқариши ортидан, пойтахт ҳокимлиги айбини тан олиб, аҳолидан узр сўради. “Тошкент шаҳар ҳокимлиги бу ҳолат учун масъулиятни, жавобгарликни тўлиқ ўз зиммасига олган ҳолда, шаҳримиз аҳолисидан етказилган зарар учун узр сўрайди. Келгусида бундай ҳолатлар такрорланмаслиги учун тизимли иш олиб боради”, – деди шаҳар ҳокимининг матбуот котиби Гулноза Қосимова. У, шунингдек, воқеа ортида Бахтиёр Раҳмонов турганини рад этди.

Эслатиб ўтамиз, келаси йил 1 январдан бошлаб 7 та вазирлик, хусусан Экология вазирлигининг ҳам 41 та туман ва 4 та шаҳардаги бўлимлари тажриба-синов тариқасида маҳаллий ҳокимликлар тузилмасига ўтказилади. Бу дегани, тумандаги экология раҳбарини лавозимга тайинлаш ва ишдан олиш ҳам, рағбатлантириш ёки жазолаш ҳам ҳокимлар ваколатида бўлади.

Ҳайдовчилар учун учта янгилик

Автомактаблардаги назарий дарсларда давомат бекор қилинадиган бўлди. Ҳукумат қарорига асосан, 2026 йил 1 февралдан бошлаб, “А” ва “B” тоифадаги, яъни мотоцикл ва енгил автомобилни бошқариш ҳуқуқини берадиган ҳайдовчилик гувоҳномасини олиш учун назарий дарсларда қатнашиш ихтиёрий бўлади. Талабгорлар агар йўл ҳаракати қоидаларини мустақил ўрганаман деса, автомактабда ўқиш пайтида фақат амалий машғулотларга бориши кифоя. Назарий дарсларда қатнашиш эса мажбурий бўлмайди.

Ҳукумат қароридаги яна бир янгилик мопед ва скутер ҳайдовчиларининг оғирини қисман бўлса-да енгиллатади. 1 январдан бошлаб улар учун ҳайдовчилик гувоҳномасининг “A1” кичик тоифаси жорий этилади. Бу гувоҳнома мопед ва скутер каби кичик транспорт воситаларини бошқариш ҳуқуқини беради ва уни олиш учун автомактабда ўқиш шарт эмас: тўғридан тўғри имтиҳон топшириб, гувоҳнома олиш мумкин. Эслатиб ўтамиз, 2025 йил 1 октябрдан эътиборан мопедлар ва скутерларга авторақам тақиш ва фақат гувоҳнома билан ҳайдаш талаби кучга кирган.

Қарордаги яна бир банд эса кўпчилик ҳайдовчиларнинг таъбини хира қилди: унга кўра, 2026 йил 1 апрелдан бошлаб радарлар ҳам жарима балларини ёза бошлайди. Хабарингиз бор, бунгача жарима баллари фақат ЙҲХ инспекторлари қўл режимида тузган баённомалар асосида ҳисоблаб келинаётган эди. Янги тартиб эса, “хоҳлаганингча тез юравер, пулини тўласанг бас” қабилидаги бузуқ ўйин қоидасига якун ясайди. Ҳар сафар радарга тушганда, 0,5 баллдан 2 баллгача жарима балли ҳисобланади. 12 ой ичида 12 балл тўплаган қоидабузар судга чақирилиб, камида 6 ойга ҳайдовчилик гувоҳномасидан маҳрум қилинади.

Машинанинг эгаси эмас, бошқа одам радарга тушса-чи, бу ҳолатда жарима балли кимнинг ҳисобига ёзилади? Расмийларга кўра, бу масала ЙҲХХнинг мобил иловаси орқали тартибга солинади. Ўзига тегишли автомобилни ҳайдаш учун кимгадир ишончнома берган шахс, машинани топшириш пайтида у билан биргаликда илова орқали тизимни хабардор қилиб қўйиши керак. Лекин бу ҳолатда битта “лазейка” бор: жарима балли 12 га яқинлашиб қолган, яъни гувоҳномасидан айрилиш хавфи остида турган ҳайдовчилар тизимни алдаш учун фиктив ишончномалар қилиб олиши мумкин. Бунга қарши қандай чора кўрилади – ҳозирча маълум эмас.

Европа билан алоқалар қалинлашмоқда

Ўтган ҳафта Ўзбекистон ва Европа Иттифоқи ўртасида тарихий шартнома – кенгайтирилган шериклик битими имзоланган эди. Бу ҳафта эса Европанинг бирданига учта давлати президенти Ўзбекистонга келди.

Сербия президенти Александр Вучич, Словакия президенти Петер Пеллегрини ва Финландия президенти Александр Стубб билан кечган олий даражадаги музокараларнинг умумий мундарижаси бир-бирига ўхшаш: аввало савдо-иқтисодий алоқаларни кенгайтириш, инвестиция олиб кириш, шунингдек, ўзбекистонликлар учун меҳнат миграциясининг янги йўналишларини очиш – муҳокама марказида бўлди.

Ташрифлар давомида қатор ҳужжатлар ҳам имзоланди. Ўтган ҳафтада Евроиттифоқ билан тузилган битим иттифоқнинг аъзоси бўлмаган Сербияга тааллуқли эмасди, шу сабаб серблар билан тузилган ҳужжатлар тўплами залворлироқ бўлди. Ўндан ортиқ келишув имзоланган бўлса, улар орасидан ўзаро инвестицияларни ҳимоя қилиш ва иқтисодий ҳамкорлик тўғрисидаги шартномалар алоҳида аҳамиятга эга. Президент Вучичнинг сўзларига кўра, бу келишувлар келгусида имтиёзли савдо тўғрисидаги битимга ҳам асос бўлади. Шундан кейин эса муносабатларни ҳатто эркин савдо даражасига кўтариш режа қилинган. Тошкент ва Белград ўртасида тўғридан тўғри авиақатнов йўлга қўйилиши кутиляпти.

Ўзбекистон ва Сербия ўртасидаги олий даражали музокалар 30 йил ичида илк марта ўтказилган бўлса, Финландия президентининг Тошкентга ташрифи 1992 йилдан бери, яъни 33 йил ичидаги биринчиси бўлди. Александр Стубб Ўзбекистонга алоҳида бортда эмас, Uzbekistan Airways'нинг Остона–Тошкент йўналишидаги одатий рейсида учиб келгани эътиборга молик. Ўзбек–фин музокараларидан кейин ўнга яқин ҳужжат имзоланди, хусусан таълимни ривожлантириш, ўзаро савдони молиялаштириш ва кончилик соҳасида ҳамкорликка келишиб олинди.

Словакия билан алоқалар эса бош вазир Роберт Фицонинг июн ойида Тошкентга ташрифи вақтида стратегик шериклик даражасига кўтарилган ва асосий келишувлар ўшанда имзоланган эди. Президент Петер Пеллегринининг ташрифида ана ўша келишувларни кенгайтириш муҳокама қилинди. Шунингдек, Словакия ва Сербия президентлари Самарқандда иш бошлаган ЮНЕСКО саммитида ҳам меҳмон бўлди.

Ғарб билан фаол мулоқот кейинги ҳафта ҳам давом этади. 6 ноябр куни Марказий Осиё президентлари Вашингтонда C5+1 форматидаги “Марказий Осиё – АҚШ” саммитида қатнашади. Афтидан, Тошкент ва Остонанинг уринишларига қарамай, Доналд Трампни Марказий Осиёга келишга кўндириб бўлмаган. Саммитдан олдин Трампнинг минтақамиз бўйича вакили, ўзи Тошкентда туғилган Сержио Гор душанба куни Шавкат Мирзиёевнинг қабулида бўлиб, Ўзбекистон президентига MAGA кепкасини совға қилди.

Муаллиф – Комрон Чегабоев
Доимий бошловчи – Бобур Акмалов
Тасвирчи – Шоҳруз Абдурайимов
Сурдотаржимон – Эъзоза Аҳмедова