«O‘zagroeksport» biznes hamda oddiy xalq manfaatlari va talablarini inobatga oladimi?

Ilgari xabar berganimizdek, O‘zbekistonda meva va sabzavotlar eksportiga oid muammolar kuzatilmoqda. Muxbirlarimiz Farg‘ona viloyatidan tayyorlagan o‘z reportajida buni isbotlashgan edi.

Kompaniya haqida

Kompaniya ma'lumotlariga ko‘ra, «O‘zagroeksport» aksiyadorlik jamiyati (AJ) yangi va qayta ishlangan meva-sabzavot mahsulotlarini eksport qilish bo‘yicha tashqi savdo kompaniyasi hisoblanadi. Kompaniya prezidentning 2016 yil 7 apreldagi №2515 sonli qaroriga ko‘ra tashkil qilingan bo‘lib, «O‘zbekoziqovqatsanoatxolding» xolding kompaniyasi tarkibiga kiradi.

Kompaniya yangi va qayta ishlangan meva-sabzavot mahsulotlarini xorijiy hamkorlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri eksport shartnomalari, shuningdek fermer va dehqon xo‘jaliklari, agrofirmalar va qayta ishlovchi korxonalar bilan tuzilgan komissiya shartnomalari asosida eksportga yetkazib berish bilan shug‘ullanadi. 

«O‘zagroeksport» AJning asosiy faoliyati O‘zbekistonning raqobatbardosh meva-sabzavot mahsulotlarini tashqi bozorlarga yetkazib berish hajmlari va assortimentni, shuningdek eksport geografiyasini oshirishga yo‘naltirilgan.

Narx belgilash

Negadir bozor munosabatlari va biznes emas, aynan mana shu kompaniya meva va sabzavotlarga narx belgilab beradi, degan qarorga kelishgan.

2016 yilning iyunida Vazirlar Mahkamasi qarori qabul qilingan.

Qarorda shunday yoziladi:

Eksport shartnomalari talab va taklif asosida shakllantiriluvchi bozor narxlari asosida, jahon bozorlaridagi narx kon'yunkturasidan kelib chiqib, Xalqaro meva-sabzavot yarmarkasi, doimiy faoliyat ko‘rsatuvchi meva-sabzavot maydonchasidagi yarmarka savdolari yakuniga ko‘ra kelishiladigan o‘rtacha tortilgan narxlarni hisobga olib tuziladi.

«O‘zagroeksport» AJ o‘z rasmiy veb-sahifasida va ommaviy axborot vositalarida meva-sabzavot mahsulotlariga eksport narxlari haqidagi ma'lumotni har hafta e'lon qiladi.

Bu holda eksport shartnomalari shartnoma tuzilgan kundan «O‘zagroeksport» AJ tomonidan e'lon qilingan narxlardan past bo‘lmagan narxlarda tuziladi.

Narxlar quyidagi katalogda ko‘rsatilgan:

Pastroqda meva va sabzavotlarga narxlar ko‘rsatib o‘tilgan. Yuqorida qayd etilganidek, belgilangan narxdan pastroqqa sotish mumkin emas. 

Mana, sizga oddiy misol:

Endi tasavvur qilaylikki, siz ishbilarmonsiz. Farg‘ona vodiysida istiqomat qilasiz va ko‘plab tanishlaringiz qishloq xo‘jaligida mehnat qilishadi va tarvuz yetishtirishadi.

Qozog‘istonda esa sizning hamkorlaringiz bor va ular sizdan 2 ming tonna tarvuz xarid qilishmoqchi.

1-muammo

Siz qozog‘istonlik hamkorlaringiz bilan «O‘zagroeksport»ning jadvalidagi narxdan kam bo‘lmagan narxda kelishib olishingiz kerak, ya'ni tarvuzning bir tonnasiga kamida 600 AQSh dollari talab (!) qilishingiz lozim. Tabiiyki, hamkorlaringiz sizga bu narx qimmat ekanligini aytishadi va tonnasiga 550 dollar taklif qilishadi.

2-muammo

Qanday qilib sotish mumkin? Siz hamma narsani hisob-kitob qildingiz, hattoki iqtisodchi do‘stingizdan ham yordam so‘radingiz. Agar tarvuzning tonnasini 550 AQSh dollaridan sotsangiz ham bu sizni qoniqtiradi. Chunki sizga uning har tonnasi 520 dollardan tushgan va har bir tonnadan 30 dollar foyda qilasiz.

3-muammo

Hammasi yaxshi, lekin endi nima qilish kerak? Mijozlar bor, ular 100 foiz oldindan to‘lov qilishga tayyor, tarvuzlar ham jo‘natilishga shay, dehqonlarga ham tarvuz haqi berib bo‘lingan, lekin ko‘rib turibsizki, «O‘zagroeksport»ning narx siyosati ishning pachavasini chiqarmoqda.

Natija

Siz qozog‘istonlik hamkorlaringizga tarvuzning tonnasini 550 dollardan o‘tkaza olmaysiz, chunki «O‘zgaroeksport» tarvuzning tonnasini 600 dollardan kamga sotish mumkin emas, deb hisoblaydi.

Axir bu iqtisodiy qotillik emasmi? Bu haqda Jon Perkins yozgan. Holbuki u bir mamlakat ikkinchisi bilan iqtisodiy kurash olib borayotganini yozgan, o‘z xalqiga qarshi emas.

Navbatdagi muammo

2017 yilning dekabrida Rossiya Federatsiya kengashining agrar – oziq-ovqat siyosati bo‘yicha qo‘mitasi raisining birinchi o‘rinbosari Sergey Lisovskiy O‘zbekiston alohida savdo tarmoqlariga preferensiyalar berib, Rossiya meva-sabzavot bozorining 60 foizidan o‘zini mahrum etayotganini ta'kidlagan edi.

2016 yilning avgustida O‘zbekiston hukumati Rossiyaning olti riteyleriga oldindan to‘lovni qabul qilmasdan, tasdiqlangan bank akkreditivini ochish yoxud birinchi toifadagi xorijiy bank kafolati rasmiylashtirilgan holda meva-sabzavot mahsulotlarini «O‘zagroeksport» maxsus tashqi savdo kompaniyasi eksport qilishi mumkin bo‘lgan ro‘yxatini tasdiqladi. Ro‘yxatga «Tander» AJ («Magnit» chakana savdo tarmog‘i), X5 Retail Group, «Xolidey» KG, shuningdek, «Mariya-Ra», «Monetka» va «Chelny-xleb» do‘konlar tarmog‘i kiritilgan.

«O‘zbekiston Rossiya Federatsiyasidagi bozorining 60 foizini yo‘qotmoqda, chunki ularda  savdo tarmoqlari bo‘yicha ustuvorlik bor. Bu O‘zbekistonning strategik xatosi, juda muhim xaridorlarni ajratib tashlash hisoblanadi», — degan edi Lisovskiy Rossiya-O‘zbekiston iqtisodiy hamkorligiga bag‘ishlab Toshkentda o‘tkazilgan aylana stol atrofida.

Uning so‘zlariga ko‘ra, O‘zbekistonning meva-sabzavot mahsulotlari «biznes-plyus» toifasiga kiradi va ulgurdi, kichik va o‘rta do‘konlar, bozor tuzilmalari uchun o‘ta talabgir.

Rossiyalik senatorning hisoblashicha, Rossiyadagi meva va sabzavot xaridorlari uchun teng sharoitlar yaratilishi kerak.

Oddiy xalq uchun eng katta muammo

Bizning eksportchilarimiz «O‘zagroeksport» tomonidan belgilab berilgan narxlarda meva va sabzavotlarni xarid qila boshlashsa, albatta bozorlarimizda ularning narxi ko‘tarilib ketadi.

Dehqonga qay biri foyda: gilosning kilosini sizga 4-5 mingga sotishmi yoki eksportchiga 8-10 mingga pullash?

«O‘zagroeksport»dagilar oddiy xalqni butunlay unutib qo‘yishganga o‘xshayapti.

Bu holatda shunday shubha-gumonlar paydo bo‘lmoqdaki, kimdir aksiyadorlik jamiyati vaji ostida meva va sabzavot eksporti tizimini butunlay monopoliyalashtirib olmoqchi.

Lekin, ularning qo‘lidan hech narsa kelmaydi. Hammaga oson bo‘lishi va hech kim shikoyat qilmasligi uchun sizlar o‘zlaringizga normal moliyachi, iqtisodchi va yurist topib olinglar. Narxlar, shartlar mana shunday, qabilida ish tutish uchun.

Butun jahon ko‘rinmas «iqtisodiy urush»da kurashmoqda, barcha o‘z milliy manfaatlarini himoya qilishga intilgan, bizning «iqtisodiy qotillarimiz» esa mamlakatni jarlik tomon sudramoqda. Hech bir mantiqqa to‘g‘ri kelmaydi, shunday emasmi?

Sohada hamma yoqni bo‘tqa qilib yuborishgan. Bundan chiqishning birgina yo‘li bor. Hammasini o‘z joyiga qaytarish kerak. Biznesmenlar o‘zlari kelishib, o‘z muammolarini o‘zlari hal qilib, eksport qilaverishadi.

Shunchaki ularni o‘z holiga qo‘yib qo‘yish kerak!

Ulug‘bek Akbarov,

Kun.uz mustaqil eksperti.

Tahririyatdan: Biz bu borada «O‘zagroeksport» AJ raisi bilan tez orada suhbat qilish istagidamiz va ulardan intervyuga rozilik berib, vaqt ajratishlarini so‘raymiz. Respublikamiz viloyatlari va tumanlarida mana shunday muammolarga duch kelayotgan dehqon xo‘jaliklari, fermerlar, agrofirma rahbarlari va tadbirkorlarni tahririyatimizga murojaat etishlarini so‘rab qolamiz.