Naqdsiz savdo talabi, metanga cheklov va korrupsiyaga qarshi klaster - hafta dayjesti

Metan-shoxobchalarga cheklov: bu safar ob-havo aybdor emas. Gazsiz uylarga arzonroq svet va’dasi: bu masala haliyam o‘rganilyapti. Uy va avtomobil savdosida yangi tartib: oldi-berdi naqdsiz shaklda bo‘lishi kerak. O‘zbekistonda ham fuqarolar yillik deklaratsiya topshira boshlaydi: buni ikkita shahar aholisi boshlab beradi. Ortda qolayotgan haftaning O‘zbekiston hayotiga oid ayrim xabarlari – Kun.uz dayjestida.

{Yii::t(}

O'tkazib yuborish 6s

O'tkazib yuborish

Metan kerakmi, shomgacha ulguring

Ob-havoning sharofati bilan, bu yil o‘zbekistonliklar oxirgi bir necha yil ichida birinchi marta noyabr-dekabr oylarini metan shoxobchalardagi cheklovlarsiz o‘tkazishi mumkin edi. Afsuski, nasib qilmagan ekan. Ma’lum bo‘lishicha, qattiq sovuq bo‘lmasa ham, o‘rniga boshqa muammo paydo bo‘lgan va yil 12 oy qishga tayyorlanadigan energetika tizimi bu muammoga tayyor bo‘lmagan. Natijada 11-12 dekabr kunlaridan boshlab barcha hududlardagi AGTKSlar kechki va tungi vaqtlarda ishlolmay qoldi.

Energetika vazirligiga ko‘ra, muammo – qo‘shni davlatdagi gaz tarmog‘ida kuzatilgan “texnik nosozlik” bilan bog‘liq. Rossiya va Qozog‘iston nashrlaridagi jimlikdan kelib chiqilsa, gap Turkmaniston haqida ketyapti. Payshanba kuni parlamentga chaqirilgan energetika vaziri Jo‘rabek Mirzamahmudov ham qo‘shni davlat nomini tilga olmay, u yerdagi avariya sabab O‘zbekistonda sutkasiga 6 mln kubometr hajmdagi taqchillik yuzaga kelganini aytdi.

“Afsuski, qo‘shni davlatdagi nosozlik tufayli tizimda 6 mln kub gaz defitsiti mavjud. Shu sababli mavsumiy iste’molchilarni o‘chirgan holda, birinchi o‘rinda aholi, ijtimoiy va strategik obektlar hamda IESlarni gaz bilan ta’minlash maqsadida grafik asosida gaz quyish shoxobchalariga cheklovlarni e’lon qildik. Bu – ana shu bo‘lgan texnologik hodisa tufayli. Hozir uni bartaraf etish bo‘yicha qo‘shnilar bilan birgalikda ishlayapmiz”, – dedi u.

Yig‘ilishda vaziyat taqozosi bilan gaz eksportini to‘xtatib turish masalasi ko‘tarilmadi. Bundan tashqari, ayni hozirgidek holatlarda asqotishi kerak bo‘lgan gaz omborlarining muammo yechimidagi roli haqida ham so‘z borgani yo‘q. Vazir o‘z hisobotida omborlarni to‘ldirish rejasi bajarilgani, ulardan kuniga 42 mln kubometrgacha hajmda gaz olish mumkinligini aytdi. Lekin bu raqam qo‘shni davlatdagi nosozlik bilan izohlangan taqchilikka nisbatan savol uyg‘otadi: omborlardan sutkasiga 42 mln kubometr gaz olish imkoniyati bo‘lsa ham, importdagi qisqarish sutkasiga 6 mln kubometrlik defitsitga olib kelganmi?

Gazsiz uylarga imtiyozli tarif masalasi

Gaz yetib bormagan hududlarda yashayotganlarga elektr energiyasi to‘lovidan imtiyoz berish masalasi hali hanuz “ko‘rib chiqilyapti”. Vazir Jo‘rabek Mirzamahmudov parlamentdagi chiqishida bu haqda gapirarkan, 1,5 yildan beri davom etayotgan bu “ko‘rib chiqish” qachon oxiriga yetishi haqida aniq gap aytmadi.

“Imtiyozli tarif joriy qilish bo‘yicha hisob-kitob qildik. Qishki mavsumda [uyni] to‘liq elektr energiyada isitish uchun 2000 kWh yetarli bo‘larkan. Shuning bo‘yicha hozir Iqtisodiyot va moliya vazirligi bilan ishlayapmiz. Ko‘p qavatli uylarga joriy qilingan 50 foizlik imtiyozli tizimni bu yerda ham joriy qilishni ko‘zda tutyapmiz”, – dedi u.

Vazirning parlamentdagi chiqishidan keyin, uning matbuot xizmati bayonot bilan chiqib, ishlab chiqilgan taklif tafsilotlarini ochiqladi. Unga ko‘ra, gazlashtirilmagan hududlarda yashovchilarga isitish mavsumida oyiga 2 ming kWh'gacha, boshqa oylarda 1000 kWh'gacha iste’mol uchun 50 foiz chegirma berish taklif etilyapti. Bu taklif boshqa idoralar bilan kelishilgani, hozir tarmoqlar ortiqcha yuklamani qabul qilishga qanchalik tayyorligi o‘rganilayotgani ma’lum qilindi.

Qayd etish kerak, tarmoqlarga yuklama deganda faqat taqsimlash tarmoqlari nazarda tutilmayapti. Mirzamahmudov parlamentdagi chiqishida yuqori kuchlanishli tarmoqlar ham modernizatsiyaga muhtojligi, ulardagi avariyalar soni oshib borayotganini aytdi. “Magistral tarmoqlarga uzoq muddat e’tibor bermaganmiz. Xuddi generatsiyaga o‘xshab, yetarli deb yurilgan”, dedi vazir. Uning so‘zlariga ko‘ra, yaqin yillarda 220-500 kV kuchlanishli 5 ming km yangi liniyalar qurish reja qilingan.

Uy yoki mashina olish: bank → notarius → kalit

Bir paytlar kartadagi pulni naqdlashtirish katta muammo bo‘lgan bo‘lsa, endi aksincha, odam qo‘lidagi naqd puli bilan ishini bitirolmaydigan vaziyatlar ko‘payib boraveradi. 10 dekabr kuni yashirin iqtisodiyotni oqartirish maqsadida naqd pulsiz hisob-kitoblarga o‘tish bo‘yicha prezident farmoni imzolandi. Unga ko‘ra, 2026 yil 1 apreldan e’tiboran alkogol va tamaki mahsulotlari, benzin va dizel, metan va propan kabi tovarlar xaridi uchun to‘lovlar faqat bank kartasi yoki elektron to‘lov tizimlari orqali amalga oshiriladi.

1 apreldan boshlab qiymati 25 mln so‘mdan oshadigan tovar va xizmatlar uchun to‘lovlar ham naqdsiz shaklga o‘tishi belgilandi. Bu talab ko‘chmas mulk va ishlab chiqarilganiga 10 yildan oshmagan avtomobillar oldi-sotdisiga ham taalluqli, ya’ni sotuvchi va oluvchi o‘rtasida shartnomada ko‘rsatilgan miqdordagi pul oldi-berdisi faqat bank orqali bo‘lishi talab etiladi. Boshqacha yo‘l bilan oldi-sotdi bitimini notariusdan o‘tkazib bo‘lmaydi.

Farmonda yagona QR-kodni joriy qilish muddatlari ham belgilangan. Unga ko‘ra, 1 yanvardan boshlab savdo va xizmat ko‘rsatish sohalaridagi barcha yuridik shaxslar faoliyatiga yagona QR-kodlarni joriy etish boshlanadi va 1 iyuldan boshlab undan foydalanish majburiy talabga aylanadi. Ya’ni yuridik shaxslar o‘z mijozlariga nafaqat naqd yoki terminal orqali, balki yagona QR-kod orqali ham to‘lov qilish imkoniyatini yaratishi shart bo‘ladi. Bu qoidani buzish javobgarlikka sabab bo‘ladi.

Ma’lumot uchun, yagona QR-kod degani – bu O‘zbekistonda ro‘yxatdan o‘tgan har qanaqa to‘lov ilovasi orqali to‘lov qilish imkonini beradigan universal QR-kod demakdir. Hozir do‘konlarning kassalarida har bir ilova uchun alohida QR-kodlar qo‘yilgan. Yagona QR-kod ularning o‘rnini egallaydi. Undan majburiy ravishda foydalanish talabi yuridik shaxslar uchun 1 iyuldan kuchga kirsa, o‘zini o‘zi band qilgan shaxslar va yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun 1 yanvardayoq amal qila boshlaydi. Ya’ni uch haftadan keyin novvoylardan tortib sartaroshlargacha, maklerlardan tortib mayda savdogarlargacha hammada yagona QR-kod bo‘lishi kerak. Ularning QR-kod orqali qilgan savdosidan 1 foiz soliq hisoblanadi.

Fuqarolar daromadi va xarajatini deklaratsiyalash sinovdan o‘tkaziladi

Farmondagi qiziq bandlardan yana biri – fuqarolarning daromadlarini deklaratsiyalash haqida. Hujjatga ko‘ra, kelasi yili Navoiy va Chirchiq shaharlarida yashovchi aholidan jami yillik daromadlari va xarajatlari to‘g‘risida deklaratsiya topshirish so‘raladi. Buning uchun sodda va tushunarli elektron platforma ishlab chiqilib, fuqaroning turli tizimlarda qayd etilgan daromadlari va xarajatlari platformada avtomatik ko‘rsatiladi, fuqaro o‘zi istasa ko‘rsatilgan ma’lumotlarga o‘zgartirish kirita oladi. Tajriba-sinov loyihasida deklarantga nisbatan hech qanaqa qo‘shimcha soliq hisoblanmasligi, hech qanaqa sanksiya ham qo‘llanmasligi belgilangan.

Bir necha yil oldin anons qilingan deklaratsiyalashning boshqa bir turi esa, hozir kun tartibida emas – chorshanba kuni korrupsiyaga qarshi kurashish mavzusida davlat rahbariga qilingan taqdimotdan davlat xizmatchilarining mol-mulki va daromadlarini deklaratsiyalash masalasi o‘rin olmaganga o‘xshaydi. Har holda, rasmiy press-relizda bu haqda aytilmagan.

Ma’lum qilinishicha, yig‘ilishda mas’ullar Korrupsiyaga qarshi kurashish klasterini yo‘lga qo‘yish taklifi bilan chiqqan. Bu klaster – Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi, huquqni muhofaza qiluvchi organlar, Hisob palatasi va Davlat moliyaviy nazorati inspeksiyasi, idoralarning ichki nazorat bo‘linmalari, ta’lim va ilmiy-tadqiqot muassasalari, nodavlat notijorat tashkilotlarni o‘z ichiga oladi va ularning korrupsiyaga qarshi kurashishdagi yaqin hamkorligini ta’minlaydi.

Rasmiy xabarda aytilishicha, prezident budjet pullari ishlatilishi ustidan jamoatchilik nazoratini kuchaytirish, hokimlarning E-qaror tizimida hujjatlarni asossiz ravishda yashirib qo‘yishiga yo‘l qo‘ymaslik topshirig‘ini bergan. Shuningdek, “Korrupsiyaga qarshi kurashishga qo‘shgan hissasi uchun” nomli ko‘krak nishoni ham ta’sis etilishi kutilyapti.

Korrupsiyaga oid so‘nggi jinoyatlarga ham qisqacha to‘xtalib o‘tamiz. Toshkentda ikki nafar soliq inspektori 10 mln so‘m pora olgan paytida ushlandi. Boshqa bir holatda pasport-stol xodimi “chiroyli” raqamga ega ID-karta qilib berish va’dasi bilan ming dollar olgan paytida qo‘lga tushdi. Farg‘onada esa kadastr bosh inspektori 400 dollar bilan, qurilish sohasi mansabdori 5 ming dollar bilan qo‘lga olindi. Haftaning eng katta summasi Qashqadaryoda qayd etildi: u yerda tumanlardan birining gaz idorasi xodimi 20 ming dollar bilan ushlangan.

Umuman olganda, Oliy sud ma’lumotiga ko‘ra, 2025 yilning 11 oyida respublika bo‘yicha jami 184 kishi pora olgani uchun sudlangan. Ularning 114 nafari, ya’ni 62 foizi ozodlikdan mahrum qilingan, qolgan 38 foiziga esa boshqacha tarzdagi jazo tayinlangan.

Humans atrofida yangi mojaro

O‘zbekiston fintex bozorida xavfsizlik nuqsoni bilan bog‘liq birinchi yirik mojaro avj oldi. Humans ilovasiga ulangan kartalardan ommaviy ravishda pul yechib olingan. Humans kompaniyasi va Paylov to‘lov xizmati bu masalada bir-birini ayblab bayonotlar e’lon qildi. Markaziy bank jiddiy tekshiruv boshlanganini ma’lum qilib, jabrlanuvchilar huquq organlariga arz qilishi kerakligini bildirdi. Soha ekspertlari bu keys misolida raqamli savodxonlikka chaqiryapti: ishlatilmayotgan ilovalarda kartalarni ulangan holda qoldirmaslik kerak.

Ushbu fonda, OAV Toshkentdagi sudning oktyabr oyidagi qaroridan xabar topdi: unga ko‘ra, kreditor Octobank'ning da’vosi asosida, sud “Humans” MChJni bankrot deb topgan va kompaniya faoliyatini to‘xtatmagan holda, likvidatsiya jarayonini boshlashni buyurgan. Da’voga sabab bo‘lgan qarzdorlik summasi – 400 mlrd so‘mdan oshiq.

Avvalroq “O‘zbektelekom” (532 mlrd so‘m) va Asia Alliance Bank (65 mlrd so‘m) ham yirik qarzdorlik sababli Humans'ni sudga bergan edi. Kompaniya, shuningdek, bir muddat oldin Markaziy bank bilan ham nizolashib qolgan, shu sabab Singapurdagi mulkdor O‘zbekiston ustidan xalqaro arbitrajga da’vo kiritgandi. O‘tgan oyda esa Humans kartalarida bir necha oydan beri foydalanuvchilarning pullari muzlab yotgani ma’lum bo‘lgandi. Moliyaviy hisobotiga qaraganda, “Humans” MChJning ta’sischisi – “Humans Companies” AJning 1-yarim yillikdagi qoplanmagan zarari 300 mlrd so‘mdan oshgan.

Bu hafta yana nimalar ro‘y berdi?

“Jaloliddin Manguberdi” nomidagi poyezdlarning birinchisi tez orada O‘zbekistonda bo‘ladi. Janubiy Koreyaning Hyundai Rotem kompaniyasi birinchi partiyani ishlab chiqarishni tamomlab, uni Toshkentga yubordi. Zamonaviy poyezd 260 km/soatgacha tezlikda harakatlanib, poytaxtdan Xivaga 7 soat-u 40 daqiqada yetib boradi. Bu – hozir qatnayotgan poyezdlar vaqtidan salkam 2 barobarga kam. “Afrosiyob”dan farqli ravishda, “Jaloliddin Manguberdi” poyezdlarida o‘rindiqni aylantirish, ya’ni poyezd ketayotgan tomonga qarab burish imkoniyati bor. Eslatib o‘tamiz, Hyundai Rotem'ga bunday elektropoyezdlardan jami 6 ta buyurtma qilingan.

Nihoyat paxtani qo‘lda emas, mashinada terish bo‘yicha sezilarli amaliy qadamlarga o‘tilyapti. Rasmiylarga ko‘ra, 2026 yilda 200 mln dollarga 800 ta paxta terish mashinasi xarid qilinadi. Bu haqda seshanba kuni prezident Shavkat Mirziyoyevga qilingan taqdimotda ma’lum qilindi. Katta ehtimol bilan, gap o‘tgan oydagi AQShga tashrif vaqtida John Deere kompaniyasi bilan bo‘lgan kelishuvlar haqida ketyapti. Albatta, 800 ta kombaynning hammasi bir yil ichida olib kelinishiga ishonish qiyin, lekin nima bo‘lganda ham, bu yo‘nalishda nihoyat amaliy qadamlarga o‘tilgani quvonarli.

O‘zbekistonda Formula 1 poygalari o‘tkazilishi mumkin. Bu masala prezident Shavkat Mirziyoyev va bosh vazir Abdulla Aripovning Toshkentga kelgan Xalqaro Avtomobil Federatsiyasi (FIA) prezidenti Muhammad bin Sulaym bilan uchrashuvlarida muhokama qilindi. Rasmiy xabarlarga ko‘ra, O‘zbekistonda avtomobil sportining kartingdan tortib, to Formula poygalarigacha bo‘lgan barcha yo‘nalishlarini rivojlantirish, Formula 1 bosqichlarini O‘zbekistonda ham o‘tkazish, buning uchun infratuzilma yaratish masalalari ko‘rib chiqilyapti. FIA rahbarining tashrifiga sabab – 12 dekabr kuni poytaxtimizda tashkilot Bosh Assambleyasi va yilning eng yaxshilarini taqdirlash marosimi bo‘lib o‘tdi. Marosimda avtosport yulduzlari, xususan Ferrari'ning monakolik mashhur piloti Sharl Lekler ham ishtirok etdi. Ma’lumot uchun, O‘zbekiston FIA'ga 2019 yilda a’zo bo‘lgan, tashkilotning o‘tgan yilgi Bosh assambleyasi Samarqandda o‘tgan edi.

“Chiqindidan qarzi bor svetsiz qoladi” qoidasi butun respublika bo‘ylab amal qila boshladi. Chiqindilarni boshqarish agentligi xabariga ko‘ra, oy boshida qarzdorligi bor 231 mingta abonentga SMS yuborilgan, lekin 205 mingga yaqin abonent ogohlantirishga qaramay qarzini to‘lamagan, natijada ularning elektr energiyasi uchun to‘lov qilish imkoniyati cheklab qo‘yilgan. 205 mingta abonentning jami qarzdorligi 18 mlrd so‘mni tashkil etadi. Sovuq kunda svetsiz qolmaslik uchun endi abonentlar qarzini uzishga majbur. Eslatib o‘tamiz, tez orada aholidan soliq qarzini undirishda ham xuddi shunday mexanizmni qo‘llash sinov tariqasida Namangan viloyatida yo‘lga qo‘yiladi.

Muallif – Komron Chegaboyev
Dastur boshlovchisi – Bobur Akmalov
Tasvir ustasi – Shohruz Abdurayimov
Surdotarjimon – E’zoza Ahmedova