Чангга қарши сафарбарлик ва ИИББда ин қурган талончилар — ҳафта дайжести

Экология органига янги ваколатлар ва ҳатто полиция мақоми берилди: вазият энди ўзгарармикин? Уй-жойга спекулятив талаб пасайди: бозордаги пуфак сўрилиб кетдими? Солиқ раиси Шерзод Қудбиевга янги лавозим: ўтган сафар 1 йил ичида ёпилиб кетган ташкилот яна очилди. Электр тармоқларини ҳам хусусий сектор бошқаради: бу янгилик қайси вилоятдан бошланиши маълум.

Ортда қолаётган ҳафтанинг Ўзбекистон ҳаётига оид айрим янгиликлари – Kun.uz дайжестида.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Тошкент чанг билан курашмоқда

21 ноябр куни Тошкент шаҳри ҳавосининг ифлослиги бўйича яна бир бор дунё рейтингида биринчи ўринга чиқди. Бу – куздан баҳоргача янгилик эмас, одатий ҳолга айланиб қолгани учун, кўпинча ҳафталик дайжестларимизда бу фактни айтиб ўтирмаймиз. Лекин бу гал вазиятга расмийларнинг реакцияси бошқачароқ бўлди: жума куни Тошкентда чангни бостириш учун йўллар ва дарахтларга сув сепила бошланди. Мавсум тугаганига қарамай, фавворалар ва суғориш тизимлари ҳам ёқиб қўйилди. Қурилиш майдонларида ҳам чанг кўтарилмаслиги учун сув сепиляпти.

Пойтахт ҳокимлигига кўра, бу чоралар муаммо илдизларини бартараф эта олмаса ҳам, “бир неча соат ичида чангни сезиларли камайтириш” имконини беради. “Бу усул илмий асосга эга бўлиб, дунёнинг қатор йирик шаҳарларида ҳам ҳаво ифлосланиши авж олган даврларда қўлланади”, дейилади ҳокимлик баёнотида. Экология қўмитасининг бу ҳақдаги хабарида эса Тошкентда ҳаво ифлосланишини камайтириш учун тезкор штаб тузилгани, вазиятни барқарорлаштириш учун “барча чоралар кўрилаётгани” айтилган.

Ўтган ҳафтадаги дайжестимизда IQAir портали орқали Тошкентдаги ҳаво сифатини кузатиб бораётганлар сони 600 мингга яқинлашиб қолганини айтган эдик. Атиги бир ҳафта ичида, бу рақам 200 мингтадан кўпроққа ошиб, 800 мингдан ошиб кетди. Ижтимоий тармоқлар эса чангли Тошкент суратлари билан тўляпти. Айни битта жойдан аввал ва ҳозир олинган суратларда ҳозир шаҳарни сарғиш туман қоплаб олгандек кўринади. Лекин афсуски, бу туман эмас, ўпкамизни тўлдираётган ғубор. Авваллари хориж янгиликлари ва киноларида кўрганимиз смогнинг айни ўзгинаси.

Ўзгидромет директори Шерзод Ҳабибуллаевга кўра, ҳавонинг бунчалик ёмонлашиб кетишида антропоген омиллардан ташқари, табиий омилларнинг ҳам роли бор: ёмғирсиз ўтаётган куз фонида, ҳаво ҳароратини ўзгариб, чанг кўтарилиши билан кечадиган инверсия ҳодисасини келтириб чиқарган. Метеорологлар бундай шароитда республика аҳолиси, айниқса Тошкентда яшовчиларни кўчага камроқ чиқиш, чиққанда ҳам ниқоб тақиш, болалар, кексалар ва сурункали касаллиги борларни иложи борича ифлос ҳаводан ҳимоя қилишга чақиряпти. Расмий манбалардан ҳаво сифатига оид маълумотларни мунтазам кузатиб бориш ҳам тавсия этилади.

Экология бошқарувида ўзгаришлар

Сешанба куни имзоланган президент қарори билан, экологик вазиятни барқарорлаштиришга оид қатор чоралар белгиланди. Аввало, экология органининг ваколатлари ва молиявий таъминоти ошириляпти. Экология вазирлиги Вазирлар Маҳкамаси таркибидан чиқарилиб, Экология қўмитаси сифатида қайта ташкил этилди. Институционал мустақилликка эришган ва энди фақат президентга бўйсунадиган қўмита раиси Азиз Абдуҳакимов, бир вақтнинг ўзида, президент маслаҳатчиси сифатида ҳам фаолият юритади.

Абдуҳакимов, шунингдек, янги ташкил этилаётган Экополиция бошлиғи лавозимини ҳам эгаллайди. Экополиция шу пайтгача фаолият юритиб келган Экология инспекцияси ва табиатни муҳофаза қилиш бўйича ҳудудий прокуратуралар негизида ташкил этилади. Экополиция ходимлари – жисмоний куч ишлатиш, электрошокер, резина ўқли ва тўр отувчи қуролларни қўллаш ҳуқуқига эга деб белгиланди. Уларнинг махсус кийимига боди камералар ўрнатилади.

Ташкилий янгиликлардан яна бири – туман экология бўлимлари ҳокимлар бўйсунувига ўтмайдиган бўлди. Бундан ташқари, энди ҳатто Вазирлар Маҳкамаси ҳам на дарахт кесишга, на дарахтларни кўчириб ўтказишга рухсат бера олмайди. Президент қарори билан, бош вазирдан тортиб барча вазирлар, идоралар раҳбарлари ва ҳокимларгача дарахт ва буталарни кесиш ва кўчиришни назарда тутувчи ҳар қанақа турдаги ҳужжатни қабул қилиши қатъиян тақиқланди. Вазирлар Маҳкамасининг экология соҳасидаги қонунчилик талабларига риоя қилмасликка истисно тариқасида рухсат бериш ваколати ҳам бекор қилинди. Шунингдек, табиатга зарар етказганлик учун компенсация тўловларидан имтиёз олганларнинг барчаси бу имтиёзидан маҳрум этилди.

Қарорга асосан, яшилликни сақлаб қолиш тарафдори бўлган жамоатчилик ихтиёрида янги восита пайдо бўлиши кутиляпти. Агар топшириқ ўз вақтида бажарилса, 2026 йил 1 апрелдан эътиборан маҳаллаларда дарахтлар ўсиб турган ва ҳали эгасини топиб улгурмаган ер майдонларини жамоатчилик ихтиёрида сақлаб қолиш учун давлат хизматлари маркази ёки my.gov.uz портали орқали ташаббус киритиш имконияти яратилади. Бу ташаббусга маҳалла аҳлининг камида 10 фоизи рози бўлган тақдирда, ушбу ер майдонини олиб қўйиш ва бошқа мақсадлар учун ажратишга тақиқ қўйилади. Бу тақиқ кадастр базасида ҳам акс этади, натижада одамлар ўзлари бехабар ҳолда маҳалласидаги дарахтзоридан ажралиб қолишининг олдини олинади.

Ҳаво ифлосланиши муаммосига келсак, қарорга бу бўйича ҳам айрим чоралар киритилган. Хусусан, йил охиригача Тошкент шаҳри ва Тошкент вилоятидаги иссиқхоналарни табиий газ билан барқарор таъминлаш бўйича ташкилий-техник таклифлар ишлаб чиқилиши белгиланди. 1 декабрдан АИ-80 бензини сотувини тўхтатиш, мазут ва шунга ўхшаш юқори ифлослантирувчи ёқилғилардан фойдаланганлик учун жавобгарлик киритиш, тиғиз вақтларда юк автомобиллари ҳаракатини чеклаш ҳам кўзда тутилган. Қурилиш соҳасида эса, девелоперлар олдига янги талаблар қўйилиши мумкин: биноларни лойиҳалаштиришда шамол йўналиши ва тезлигини инобатга олиш, қурилиш объектининг яқинига онлайн камера ва ҳаво сифатини мониторинг қилиб борувчи станция ўрнатиш каби талаблар шулар жумласидан.

Фон мониторинг станцияларини атроф-муҳитга хавфлилик даражасига кўра 1- ва 2-тоифага мансуб барча саноат корхоналари (цемент заводлари, нефт, газ, кимё мажмуалари, электр станциялари, тери-кўнчилик фабрикалари кабилар) ҳам ўрнатиши мажбурий деб белгиланди. Бунинг учун уларга 2026 йил 1 мартгача муҳлат берилди: шу санагача улар ҳаво сифатини ўлчаб турувчи фон мониторинг станцияларини ўрнатиши ва бу станцияларни Экология қўмитаси базасига интеграция қилиши шарт. Акс ҳолда, табиатга зарар етказганлик учун компенсация тўловлари 5 бараварга оширилади.

Қарордан экология ходимларининг малакасини ошириш, уларнинг мартаба даражаларини жорий этиш ва шунга қараб ойлик маошига қўшимча устама тўлаш каби янгиликлар ҳам ўрин олган. Соҳадаги энг таниқли кишилардан бири, экология вазири маслаҳатчиси Расул Кушербаев эса лавозимидан озод этилди. Истеъфоси маълум бўлган куни Кушербаевнинг ўзи АҚШнинг Тошкентдаги элчиси билан учрашганини маълум қилди. Унинг сўзларига кўра, учрашувда Ўзбекистоннинг ташқи сиёсати, экология ҳолат, фуқаролик жамияти ва парламент институти, инсон ҳуқуқлари ва виждон эркинлиги ҳақида сўз борган. Кейинроқ Кушербаев лавозимини тарк этмагани, қўмита раисининг маслаҳатчиси сифатида фаолиятини давом эттираётганини маълум қилди.

Уй-жой бозорида нима гаплар?

Ўзбекистонда уй-жой бозоридаги пуфак сўрилиб кетганга ўхшайди. Марказий банк таҳлилларига кўра, уй-жойларнинг бозор нархи мулкнинг реал қиймати билан деярли тенглашган. Бозордаги ўсиш авжига чиққан 2023 йилда уйлар нархи фундаментал қийматидан 23 фоизгача, 2024 йилда эса 18 фоизгача баланд бўлган. 2025 йилнинг 1-ярмига келиб эса, бу фарқ 4 фоизгача қисқарган. Марказий банкнинг изоҳлашича, бир йил ичидаги бундай сезиларли динамика – кўчмас мулк бозорида таклифнинг сезиларли ортгани, спекулятив талабнинг пасайгани ва қурилиш қилиш харажатларининг ошгани билан боғлиқ.

Оддийроқ айтганда, уйлар нархидаги юқорига сакрашлар тўхтаганидан кейин, яшаш учун эмас, кейинроқ қимматига сотиш ниятида уй сотиб олувчи инвесторларнинг қизиқиши сусайган. Шу билан бир пайтда сотувдаги уйлар сони ҳам ошган. Бошқа томондан, қурилиш харажатларининг ошиши уй-жойнинг фундаментал қиймати кўтарилишига олиб келган. Натижада, бозордаги пуфак ҳажми сезиларли даражада кичрайган.

Шу билан бирга, Марказий банкнинг бу ҳисоботи 2025 йил июнидан кейинги вазиятни қамраб олмайди. Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази маълумотларига кўра, сўнгги пайтларда кўчмас мулк бозори яна жонланган. Октябр ойида 27 мингдан ортиқ олди-сотди битимлари расмийлаштирилган бўлиб, бу – ажиотаж энг юқори нуқтасига чиққан 2023 йил августидан кейинги давр учун максимал кўрсаткич. Нархларга келсак, Тошкент шаҳрида бирламчи бозордаги уйлар нархи охирги бир йилда 2,1 фоизга ошган, иккиламчи бозордаги уйлар эса 1 фоизга арзонлашган.

Қонунчиликка кўра, 1 январдан эътиборан барча қурувчилар улуш киритиш асосидаги лойиҳаларини эскроу тизими орқали амалга ошириши мажбурий бўлади. Яъни мижозлар ҳали битмаган уй учун пулни қурувчига тўламасдан, банкдаги эскроу ҳисобрақамига қўяди ва бу пуллар токи уй битмагунча қурувчининг қўлига берилмайди. Бунда банклар эскроу ҳисобварағида улушдорларнинг пуллари тургани сабабли, қурувчига арзонроқ ставкада кредит беради. Шу тариқа, фирибгарлик ҳолатларининг олди олиниши кўзда тутилган.

Шу ҳафта уй-жойлар сонини кўпайтириш бўйича ҳам президент фармони эълон қилинди. Унга кўра, 2040 йилга бориб ҳар йили қуриладиган янги хонадонлар сони 421 мингтага олиб чиқилиши керак. Таққослаш учун, 2024 йилда бу кўрсаткич 100 мингта бўлган. 2040 йилгача ипотека кредити портфелини 10 баробардан ортиқ кўпайтирган ҳолда, 57 млрд долларга етказиш ҳам кўзда тутиляпти. Белгиланган режалар натижасида 2040 йилга бориб Ўзбекистондаги жамики уй-жойларнинг 50 фоизини замонавий уй-жойлар ташкил этиши керак.

Фармон билан, уй-жой бозорини барқарор ривожлантириш учун Урбанизация қўмитаси ҳам тузилди. Кадастр агентлиги Иқтисодиёт вазирлиги ҳузуридан чиқарилиб, янги қўмита тизимига ўтказилди. Урбанизация қўмитасига Шерзод Қудбиев раислик қилади. У бошқариб келган Солиқ қўмитасига эса Кадастр агентлиги директори Фаррух Пўлатов раис этиб тайинланди. Эслатиб ўтамиз, Ўзбекистонда 2019 йилда ҳам Урбанизация агентлиги ташкил этилган, лекин орадан бир йил ўтар-ўтмай, тугатиб юборилган, функциялари эса Қурилиш вазирлигига ўтказилган эди

Пойтахт ИИББ ходимларининг рейдерлиги

Сўнгги пайтларда Ички ишлар вазирлиги тизимидаги ҳайратомуз жиноятлар ҳақида хабарлар кўпайиб боряпти. Kun.uz'нинг навбатдаги суриштирувидан маълум бўлишича, ўтган йили ёз ойларида Тошкент шаҳар ИИББнинг 8 нафар тезкор ходими фуқаронинг 233 минг доллар маблағини зўрлик ишлатиб тортиб олган. Яъни чекка бир туманда эмас, пойтахтнинг қоқ марказида; бир эмас, нақ 8 нафар ходим, давлат берган погондан фойдаланиб, куппа-кундузи талончилик қилган.

Воқеа – фуқаролик кийимидаги 3 нафар ходим Ички ишлар вазирлиги биносига яқин жойдаги кафеда тушлик қилиб ўтирган бир дастурчини ушлаб олиб кетишидан бошланади. Суд ҳужжатларига кўра, тезкор ходимлар икки фуқарони ички ишлар биносига олиб келиб, босим ва қийноқлар қўллаган ҳолда, уларнинг электрон ҳамёнидаги криптовалюталарни ўзларига тегишли бошқа ҳамёнга ўтказиб олишган. Сўнгра активларни нақдлаштириб, ўзаро бўлишиб олишган.

Тинтув даврида ходимларнинг уйи ва хизмат хоналаридан жами 170 минг доллардан ошиқ пул маблағлари ва гиёҳванд моддалар топилган. Кейинчалик суд ҳукми билан жиноятчилардан 3 нафари 11 йилга, яна 2 нафари 10 йилга, қолганлари эса турли муддатларга қамалган. Кейинги иккита инстанцияда ҳам бирламчи суд ҳукми ўзгаришсиз қолдирилган.

Ҳафта давомида тизимдаги бошқа жиноятлар ҳақида ҳам хабарлар тарқалди. ДХХ хабарига кўра, Сирдарё вилоятининг Ховос туманида ИИБнинг икки ходими пора олаётганда қўлга тушган. Хабарда айтилишича, октябр ойида тумандаги фермерлардан бири даласидаги полиэтилен целлофанлар ўғирлаб кетилгани юзасидан ички ишларга мурожаат қилган. Ўғирликни ўрганиш давомида подполковник ва майор унвонидаги катта тезкор ходимлар 4 нафар гумондорни идорага олиб келиб, уларни қамаб юбориш билан қўрқитган ва ишни “босди-босди” қилиш эвазига 55 млн сўм талаб қилган. Ходимлар аввалига 24 млн сўм олгани, яна 11 млн сўм олаётган пайтда қўлга тушгани айтиляпти.

Жиззахда эса икки нафар ЙПХ ходими тезкор тадбирларда қўлга олинди. Kun.uz манбасига кўра, улардан бири спиртли ичимлик ичган ҳайдовчига чора кўрмаслик эвазига 1500 доллар сўраб, 18 млн сўм олган. Иккинчиси эса 1 млн сўм билан ушланган. Ҳар иккала ҳолат бўйича ҳам расмий маълумот берилмади.

8400 доллар, 5 минг доллар, 2 минг доллар...

“Пора билан ушланди” туркумидаги янгиликларда бошқа соҳалар ходимлари ҳам бор. Масалан, Тошкент шаҳар Солиқ бошқармаси бош инспектори 5 минг доллар билан қўлга тушди. ДХХ хабарига кўра, у шунча пулни 8,7 млрд сўмлик солиқни бекор қилиб бериш эвазига олган. Бошқа бир ҳолатда, Сирдарё вилояти Солиқ бошқармасининг шўъба бошлиғи ва бош инспектор лавозимларида ишловчи икки мансабдори тадбиркорнинг солиқ қарзини камайтириб бериш эвазига 1500 доллар олган пайтида ушланди.

Коррупцияга қўл урган амалдорлардан яна бири – МИБнинг Фарғона туман бўлими бошлиғи. Kun.uz ихтиёридаги суд ҳукмига кўра, у суднинг ижро варақаси бўйича ижро ҳаракатларини якунлаб бериш эвазига 2 минг доллар талаб қилиб, шундан 1200 долларини олган, қолган 800 долларини олаётганда эса қўлга тушган. Эътиборлиси, у судда берган кўрсатмасида бу пулларни гўёки ишхонасини таъмирлаш ниятида олганини айтган. Суд Фарғона туман МИБ бошлиғини 3 йилга озодликдан маҳрум этди.

Ҳафта давомида, шунингдек, Сариосиё тумани ҳокими ўринбосари 500 долларлик пора иши бўйича 3 йилга қамалгани, Тошкент вилояти ҳокимлиги ҳузуридаги “Ягона буюртмачи хизмати” бош юрисконсулти 8400 доллар билан қўлга тушгани ҳам маълум бўлди. Бундан ташқари, Наманган шаҳрида таълим тизими мансабдорлари ташкил этган “бункер” фош этилди: бу ерда аттестация имтиҳонлари пайти ўқитувчиларга масофадан туриб ёрдам берилган. Ташкилотчилар бу хизмати билан сентябр-октябр ойларида ўқитувчилардан жами 25 минг доллар йиғиб олгани айтиляпти.

Бу ҳафта яна нималар рўй берди?

Ҳудудий электр тармоқларини хусусий операторлар бошқарувига ўтказиш бошланяпти. Биринчи бўлиб Самарқанд вилояти электр тармоқлари Туркиянинг Aksa Enerji компанияси бошқарувига бериладиган бўлди. Компанияга халқаро тендерда ғолиб бўлганини тасдиқловчи ҳужжат топширилди. Энди томонлар ўртасида давлат-хусусий шериклик битими тузилади ва унга асосан, Aksa Enerji Самарқанд вилоятидаги электр энергияси тақсимлаш тармоқларини модернизация қилган ҳолда, 30 йилгача муддатга бошқариш ҳуқуқини олади. Турк ширкати 1 млрд долларгача инвестиция киритиши мумкинлиги айтиляпти. Эслатиб ўтамиз, 2027 йил охиригача барча ҳудудлардаги электр ва газ тақсимлаш тармоқларини хусусий операторлар бошқарувига ўтказиш кўзда тутилган.

Тошкент шаҳридаги бозорларда автотураргоҳлар нархи оширилди. Пойтахт ҳокимининг қарори билан, дастлабки 2 соат учун тарифлар ўзгаришсиз қолдирилди, машинани 2 соатдан кўпга қолдириш нархи эса 2 баробардан 3,3 баробаргача оширилди. Хусусан, энди шанба-якшанба кунлари Тошкентдаги бирорта бозорга бориб, машинангизни 4 соатдан ортиқроқ вақтга автотураргоҳда қолдирсангиз, 50 минг сўм тўлашингизга тўғри келади. Бундан ташқари, бундан буён пойтахтдаги бозорлар ва савдо мажмуаларида тижорий мақсадда видео сёмка қилиш пулли бўлади: бунинг учун соатига 5 млн сўмлик тўлов жорий этилди. Ҳокимликка кўра, бу тўлов фақат профессионал контент яратувчиларга тааллуқли бўлиб, оддий ташриф буюрувчиларга, чет элликларга ва ОАВ ходимларига тегишли эмас.

Нодирбек Ёқуббоев ва Жавоҳир Синдоров ўзбек шахматида сенсацион натижа қайд этди. Улар иккаласи ҳам Жаҳон кубогининг ярим финалига чиқиб, бу босқичда ўзаро рўбарў келиб қолди. Асосийси: тарихда илк марта Номзодлар турнирида ўзбек шахматчиси ҳам қатнашиши аниқ бўлиб улгурди. Қолаверса, яримфиналда ютқазган вакилимиз 3-ўрин учун баҳс орқали ҳам Номзодлар турнирига йўлланма олиш имкониятини сақлаб қолади. Нодирбек ва Жавоҳирнинг ўзаро баҳси бугун, 23 ноябр куни бўлиб ўтади. Шахмат тожига даъвогарлар турнири эса 28 март – 16 апрел кунлари Кипрда бўлиб ўтади. Турнир ғолиби – ҳиндистонлик Гукеш Доммаражу билан дона суриб, ундан шахмат тожини олиб қўйиш имкониятига эга бўлади.

Футбол бўйича Ўзбекистон ўсмирлар миллий жамоаси Жаҳон чемпионатидаги иштирокини нимчорак финалда якунлади. Йигитларимиз плей-оффдаги иккинчи ўйинда Италияга 3:2 ҳисобида имкониятни бой берди. Ўйиндан кейин бош мураббий Исломбек Исмоилов шогирдлари билан хайрлашди. Миллий жамоа эса ўртоқлик мақомидаги халқаро турнир финалида Эрон билан голсиз дуранг ўйнаб, пеналтилар сериясига кўра ғолиб чиқди. Шундан кейин Ўзбекистон ФИФА рейтингида 5 поғона юқорилаб, 50-ўринга чиқди. Эслатиб ўтамиз, ҳозиргача бу рейтингдаги энг катта натижамиз 45-ўрин бўлган.

Ўзбекистонда “Шажара” номли ахборот тизими йўлга қўйилади. Бу ҳақда адлия вазири Акбар Тошқуловнинг давлат раҳбарига қилган тақдимотида маълум қилинди. “Шажара” тизими орқали одамлар ўз шажарасини яратиши, аждодларининг туғилиш, никоҳ ва ўлим ҳақидаги маълумотлари билан танишиши, генетик маълумотлар асосида узоқ қариндошларини излаши мумкин бўлади. Йиғилишда интеллектуал мулк, архив иши ва юридик таълим соҳаларини рақамлаштириш ва ислоҳ қилишга оид бошқа таклифлар ҳам илгари сурилган.

Муаллиф – Комрон Чегабоев
Бошловчи – Бобур Акмалов
Тасвирчи – Шоҳруз Абдурайимов