«Ukrainada rossiyalik harbiy asirlar qatli» videosi. Bu haqda nimalar ma’lum?

Ukrainalik harbiylar Luhansk oblastida rus askarlarini otib tashlagani aytilgan lavhalar (otish jarayoni videolarda aks etmagan) Rossiya rasmiylarining keskin reaksiyasiga sabab bo‘ldi.

«Qonli qirg‘in» deb atalgan ushbu voqeaga RF mudofaa vazirligidan tashqari, Rossiya TIV, RF prezidenti huzuridagi Inson huquqlari kengashi, Rossiyaning Inson huquqlari bo‘yicha komissari va Tergov qo‘mitasi ham munosabat bildirdi. Ular asirlar qatl etilgani bo‘yicha tergov o‘tkazilishini talab qilib, ko‘plab xalqaro tashkilotlarga murojaat yo‘llangani haqida xabar berdi.

Ukraina reaksiyasi

Ukraina videoda tasvirga tushirilgan voqealar bo‘yicha tergov ishlari olib bormoqda. Bu haqda mamlakatning bir qancha rasmiylari aytib o‘tdi.

Xususan, Ukraina bosh vazirining Yevropa va Yevroatlantika integratsiyasi bo‘yicha o‘rinbosari Olga Stefanishina Kanadaning Galifaks shahrida bo‘lib o‘tgan xavfsizlik forumi chog‘ida ushbu masalaga to‘xtaldi.

«Albatta, Ukraina hukumati ushbu video yuzasidan tekshiruv o‘tkazmoqda», degan u. Uning aytishicha videoning qisqa parchalari Moskva aytayotgan da’volarni tasdiqlashi ehtimoli past.

«Ukraina harbiylarida, keyinchalik ukrainalik asirlarga almashtirish uchun imkon qadar ko‘proq ruslarni qo‘lga olish haqida to‘g‘ridan to‘g‘ri buyruq bor», deya qo‘shimcha qilgan Olga xonim.

Ukraina prezidenti devoni rahbari maslahatchisi Aleksey Arestovich advokat va jurnalist Mark Feyginga bergan intervyusida videoyozuvda rus askarlaridan biri qurolli qarshilik ko‘rsatmoqchi bo‘lganini ko‘rish mumkinligiga e’tibor qaratdi.

«Agar siz taslim bo‘lishga qaror qilib, keyin to‘satdan qurolni qo‘lga olsangiz, demak, siz endi qarshilik ko‘rsatayotgan qahramon emassiz, balki Jyeneva konvensiyasi qonunlarida zid tarzda urush jinoyati qilmoqdasiz», degan Arestovich.

Shuningdek, uning so‘zlariga ko‘ra, taslim bo‘lganlarning xavfsiz ekanligi haqidagi qarorni ularni asirga olganlar qabul qilishi kerak.

«Biz yerda yotganlar yoki ularning hech bo‘lmaganda ba’zilari o‘zini qanday tutgani va ular qanday holatda halok bo‘lganini bilmaymiz va buni videodan ham aniqlashning iloji yo‘q. Asirlar haqiqatan ham avtomatik o‘qotar yoki yakka o‘qotar qurollardan otilgani va ular qanday holatda halok bo‘lgani bizga qorong‘i», deydi Arestovich.

Xuddi shunday taxminni Ukraina Oliy Radasining inson huquqlari bo‘yicha komissari Dmitro Lubinets ham ilgari surgan. U o‘z Telegram-kanalida yozishicha, videoning alohida qismlaridan shunday xulosa qilish mumkin: «ruslar taslim bo‘lish sahnasidan foydalanib, urush jinoyati sodir etgan – ular Ukraina qurolli kuchlari harbiylarini yo‘q qilish uchun o‘t ochgan».

«Bu holatda rossiyalik harbiy xizmatchilarni harbiy asir deb bo‘lmaydi, chunki ular jang qilib, kelishuvga xiyonat qilgan. Javoban o‘q uzish esa urush jinoyati hisoblanmaydi. Aksincha, qirg‘in uchun xalqaro huquq himoyasidan foydalanmoqchi bo‘layotganlarning o‘zlari jazolanishi kerak» deb yozgan deputat.

BBC nashrining Reality Check loyihasi tadqiqotchilari Makeyevkadagi videolarni o‘rganishning dastlabki natijalarini taqdim etgan. Ularning so‘zlariga ko‘ra, faqatgina bir videoga tayangan holda Rossiya da’volarini tasdiqlashning imkoni bo‘lmagan.

Hozirgacha nimalar ma’lum?

Videodagi voqea 12 noyabr kuni yoki undan oldinroq Luhansk oblastidagi front chizig‘ida joylashgan Makeyevka qishlog‘ida sodir bo‘lgan.

O‘sha kuni kechqurun va ertasi kuni Ukraina saytlarida qishloq uyi hovlisida yerda yotgan rus askarlarining jasadlari aks etgan, dronda olingan tasvirlar paydo bo‘ldi.

Ijtimoiy tarmoqlarda ushbu kadrlarga yozilgan matnlarda rus askarlari minomyot hujumi oqibatida halok bo‘lgani haqida so‘z boradi. Tasvirlar Ukraina mudofaa vazirligining Makeyevka hududidagi janglar videosiga ham kiritilgan.

17 noyabr kuni xuddi shu voqeaning boshqa kadrlari ham paydo bo‘ldi. Ularni ukrainalik askarlar bevosita voqea joyida suratga olishgan. Videorolikda ukrainalik askarlar ferma hovlisida bo‘lib, omborga yashiringan rus askarlariga chiqishni buyurganini ko‘rish mumkin. Ular qurollarini ombordan chiqayotgan rus harbiylariga qaratib, ulardan qaysi biri ofitser ekanligini va hamma binoni tark etgani yoki yo‘qligini so‘raydi.

#Ukranian fighters recorded themselves executing a large group of #Russians that were taken #POW pic.twitter.com/bDX07SfXwF

— Arthur Morgan (@ArthurM40330824) November 18, 2022

Videokadrda shuningdek, qolgan safdoshlari yerda yotgan paytda, boshqa bir nisbatan to‘qroq formadagi askar burchakda paydo bo‘lib, ukrainaliklarga qarata o‘t ochganini ko‘rish mumkin.

Shundan so‘ng, kamera yerga tushib ketadi va otishma ovozlari eshitiladi.

Videodan u kimni nishonga olgani, kim tarafda urishayotgani va shundan keyin nima bo‘lganini bilishning iloji yo‘q.

BBC nimalarni topishga muvaffaq bo‘ldi?

Dron tasvirlari va voqea joyida olingan videodagi kadrlar bir xil va o‘sha hodisaga tegishli.

Har ikki videoda ham hovlining kirish eshigi, shuningdek qizil qo‘g‘irchoq mashinaga o‘xshash narsa ko‘rinib turibdi. Va yanada muhimi, ikkala videoda ham askarlar yotgan pozalar bir xil — o‘limdan oldin ham, keyin ham.

Videotasvirlarda taslim bo‘lgan rossiyalik harbiylarning o‘ldirilish sahnasi yo‘q.

Bu urush jinoyatimi?

Rossiya mudofaa vazirligi ushbu hodisani o‘ndan ortiq harakatsiz rossiyalik harbiylarning boshiga «qasddan va usluban» otib o‘ldirish sifatida qoraladi.

Qurolini tashlab taslim bo‘lgan askarni o‘ldirish yoki unga jarohat yetkazish urush jinoyati hisoblanadi. Biroq, soxta taslim bo‘lish ham urush qoidalariga zid.

Shu haftada BMT Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissari boshqarmasi Ukrainadagi urush davrida harbiy asirlarni saqlash sharoitlari haqidagi hisobotini e’lon qildi.

Hisobotni tayyorlash chog‘ida BMT xodimlari Rossiyada asirlikda bo‘lgan 159 nafar ukrainalik va Ukraina asirligidan qaytgan 175 nafar rossiyalik bilan suhbat o‘tkazgan. Hisobot mualliflarining ta’kidlashicha, ikkala tomon ham asirlarni qiynoqqa solgan, biroq Rossiyadagi ukrainalik asirlarga doimiy shafqatsiz munosabatda bo‘lgan.

Rossiya Ukrainaga keng ko‘lamli hujum boshlaganidan beri Moskva va Kiyev bir-birini harbiy jinoyatlarda ayblab kelmoqda, biroq Rossiya jinoyatlari haqidagi xabarlar soni va miqyosi Ukrainanikidan ancha ko‘p.

The New York Times tahlili

The New York Times nashri (Buchadagi qirg‘inni isbotlashda katta rol o‘ynagan nashr) voqea bo‘yicha o‘z taftishini o‘tkazgan.

Hodisa ikkita manba tomonidan suratga olingan. Biri mobil telefoni yordamida voqeani suratga olgan ukrainalik askar, ikkinchisi esa ukrainalik askarlarning olg‘a siljishini kuzatayotgan dron. Ushbu videolar bir joyda suratga olinganini tasdiqlash va ular ko‘rsatuvchi narsalarni tahlil qilish orqali NYT voqealar ketma-ketligini taxmin qilgan.

Birinchi videoda bir guruh qurollangan ukrain askarlari dalada yotgan holda uzoqdagi nishonga o‘q uzayotgani ko‘rinadi. Askarlar ukrain va rus tillarida gaplashadi. Operator askar o‘z yuzini ham ko‘rsatadi.

Ikkinchi videoda xuddi shu askarlar guruhining ferma uyi hovlisida ekanligi havodan ko‘rsatilgan. Hududdagi boshqa binolar singari uy va uning atrofidagi binolar ham janglardan jiddiy zarar ko‘rgan.

Dron tasvirida bir ukrainalik askar yerga yotgan holda patron lentasiga ulangan pulemyot bilan hovlining omborlaridan birini nishonga olgan. Uning orqasida ikkinchi ukrain askari turgan. Uchinchi ukrainalik askar qo‘lida vintovka bilan hovlini aylanmoqda. To‘rtinchi askar esa yerga yotgan holda halok bo‘lgan rus askarining jasadini tekshirayotgan bo‘lgan.

Nariroqda, halok bo‘lgan yana bir rus askari murdasi yotadi.

Rus askarlarining ko‘pchiligi omborga yashiringan, biroq ular bu tasvirda hali tashqariga chiqmagan.

Keyingi sahna o‘sha ukrainalik askar tomonidan hovlida suratga olingan mobil telefon videosida aks etgan. Videoda uzilishlar bor, lekin nima uchunligi aniq emas. Unda ukrainalik to‘rt askar bor, ulardan kamida uch nafari qurollangan.

Vintovka tutgan ukrainalik askar ehtiyotkorlik bilan binoga yaqinlashadi, sherigi esa uni pana qilib turadi. Bir necha o‘q ovozlari eshitiladi, ammo qayerdanligi aniq emas. Shundan so‘ng ukrainlik askar rus harbiylarini mo‘ljalga olgan holda asta-sekin ortga chekinadi.

Video uzilib qoladi va qayta davom etganda olti rus askari bir-birining yonida yuztuban yotgani ko‘rinadi. Ulardan kamida ikkitasi tirik, videoda ular harakatlangan, qolganlari esa harakatsiz. Videoda yana to‘rt nafar askar birin-ketin binodan chiqib kelayotgani, ba’zilari qo‘llarini ko‘targanini ko‘rish mumkin. Ular yerda yotgan boshqa safdoshlariga qo‘shiladi.

Ularning yonida turgan ukrainalik askar hushyorlikni yo‘qotadi va qurollarini yerga qaratadi. Ruslarni qo‘lga olish yakunlangan va bu muammosiz tugagandi. Biroq birdan vaziyat o‘zgaradi.

Bino burchagidan chiqib kelgan noma’lum qurolli shaxs ukrainaliklarni nishonga olib o‘q uza boshlaydi. Voqeani tasvirga olayotgan askar kamerani tushirib yuboradi. Keyingi qisqa kadrda uning yonidagi askar rus jangchisini nishonga olganini ko‘rish mumkin.

Shu bilan bu video tugaydi. Ammo bu yerni havodan tasvirga olgan dron otishma natijasini ko‘rsatadi.

Videoda yerga yotgan rus askarlari harakatsiz qoladi. Ularning atrofi qon bo‘lib, qon aksariyatining boshi tarafda to‘plangandi.

Ukrainaliklarga kutilmaganda o‘q uzgan rus askari jasadi ham o‘sha joyda yotgan. Uning yonidagi oq g‘isht, aftidan ukrainaliklar unga o‘q uzganda devordan qo‘porilgan.

«Ularning ko‘pchiligi boshiga otilgan o‘q natijasida halok bo‘lgan. Jasadlar yonida qon ko‘lmaklari bor, bu ularning shunchaki o‘lish uchun shu yerga tashlab ketilganini anglatadi. Ularga yordam berishga yoki ularni olib ketishga harakat qilishmagan», — deydi sud-tibbiy eksperti doktor Rohini Haar.

Utrext universitetining harbiy jinoyatlar bo‘yicha sudlov eksperti Iva Vukusichning aytishicha, faqat video dalil asosida urush jinoyati sodir etilganini aniqlash qiyin va bunda hal qiluvchi omil — ruslar otib tashlangan vaqtdir.

«Ular ketma-ket, navbat bilan o‘ldirilganmi yoki rus askari panadan chiqib ukrainlarga hujum qilgan paytda yoppasiga otilganmi? Agar rus askarlari xavf yo‘q qilingandan keyin, qasos olish sifatida o‘ldirilgan bo‘lsa, unda bu yaqqol urush jinoyati», deydi Vukusich.

Shuningdek, uning qo‘shimcha qilishicha, agar bu harbiylar otishma payti o‘ldirilgan bo‘lsa unda bu urush jinoyati emas. Chunki rus askarlari yerda yotgan bo‘lsa-da, ukrainaliklar ularni tintuv qilmagan va ularda qurol bor-yo‘qligidan bexabar bo‘lgan.

«Ukraina rasmiylari tergov o‘tkazish qobiliyatiga ega. Ular o‘z dalillari va xulosalarini oshkora bo‘lishishi kerak», deydi Vukusich.