Referendum yakunlari, “sunnat qilingan” qonun va yomonlashgan so‘z erkinligi - hafta dayjesti

Koronavirus pandemiyasi rasman tugadi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti direktori Tedros Gebreyyesus bu haqda 5 may kuni rasman e’lon qildi. Uning so‘zlariga ko‘ra, kovid endilikda dunyo aholisi salomatligi uchun global tahdid emas.

Koronavirusning butun dunyo aholisi uchun favqulodda xavf ekani 2020 yil 11 mart kunida tan olingandi. Shu tariqa, pandemiya 3 yil-u 1 oy va 24 kun davom etdi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining ma’lum qilishicha, dunyo bo‘ylab bu infeksiyani kamida 765 mln kishi yuqtirib olgan. Ulardan 7 millioni halok bo‘lgani qayd etilgan. Lekin tashkilot rahbarining so‘zlariga ko‘ra, qurbonlar soni katta ehtimol bilan ko‘proq va 20 millionga yaqinni tashkil etadi.

O‘zbekistonda 250 mingdan ortiq kasallanish holati rasmiy statistikaga kiritilgan. Albatta, bu reallikdan ancha yiroq ekani aniq. Chunki 250 ming kishi jami aholining 1 foiziga ham yetmaydi. Qolaversa, rasmiy statistikaga ishonilsa, O‘zbekistonda koronavirus qurboni bo‘lganlar soni 1637 nafar. Fikrimizcha, bu raqamlar aslida qanday bo‘lgani haqidagi taxminiy hisob-kitoblarni chiqarish uchun tegishli tadqiqotlar o‘tkazilishi kerak.

Yangi konstitutsiya kuchga kirdi

30 aprel kungi referendumda qabul qilingan O‘zbekistonning yangi tahrirdagi konstitutsiyasi 1 maydan e’tiboran kuchga kirdi. Markaziy saylov komissiyasi referendumda 16,7 million fuqaro ovoz berib, davomat 85 foiz bo‘ldi, deya hisobot berdi. Referendumda qatnashgan aholining 90 foizi konstitutsiyani o‘zgartirishga “ha” deb, 9 foizi esa “yo‘q” deb ovoz bergani ma’lum qilindi.

Referendum qanchalik adolatli o‘tgani bo‘yicha xalqaro kuzatuvchilar turlicha xulosalar berdi. MDH vakillari jarayonni to‘liq maqtagan bo‘lsa, yevropalik kuzatuvchilar jiddiy masalalar bo‘yicha ochiq muhokamalar bo‘lmagani, plyuralizm yo‘qligiga urg‘u berdi.

Rasmiylarga ko‘ra, asosiy qonun 65 foizga yangilangan. Hujjat ancha “to‘lishib”, undagi normalar soni 58 foizga ko‘paygan. Shu bilan birga, deputatlarning aytishicha, konstitutsiya qabul qilingan kun sifatida bundan keyin ham 8 dekabr e’tirof etiladi, ya’ni bayram sanasi o‘zgarmaydi.

Yangi konstitutsiya, eskisidan farqli ravishda, to‘g‘ridan to‘g‘ri amal qilishi aytilyapti. Ya’ni endi sizning biror huquqingiz buzilsa, qonunlar va qonunosti hujjatlarini titib o‘tirmasdan, konstitutsiyadagi moddalarni asos qilgan holda sudga murojaat qilsangiz bo‘ladi. Bundan tashqari, inson va davlat organlari o‘rtasida yuzaga keladigan qonunchilikdagi hamma ziddiyatlar va noaniqliklar inson foydasiga talqin etiladi, deb yozib qo‘yildi.

Konstitutsiyaga inson huquqlari va erkinliklari haqida ko‘plab normalar qo‘shildi. Shuningdek, yangi kiritilgan moddalarga asosan, endi davlat o‘qituvchilarning moddiy farovonligi haqida qayg‘urishga majbur. Jurnalistlar ishiga xalal berganlar esa buning uchun javobgarlikka tortilishi kerak.

Davlat boshqaruviga oid bo‘limlarga, prezident va parlament vakolatlari bo‘yicha qator o‘zgarishlar kiritildi. Prezidentning vakolat muddati 5 yildan 7 yilga uzaytirilib, davlat rahbari muddatidan ilgari prezidentlik saylovini tayinlashga haqli ekani belgilandi. Ma’lumot uchun, prezidentlik muddati 2003 yilda ham 5 yildan 7 yilga uzaytirilgan, 2011 yilda esa qaytib 7 yilda 5 yilga tushirilgan edi.

Endilikda bosh vazir nomzodini eng ko‘p deputatlik o‘rnini olgan partiya emas, prezident taqdim etadi. Qonunchilik palatasiga hukumat a’zolarini ishdan olish haqida prezidentga taklif kiritish vakolati berildi. Senatorlar soni 100 nafardan 65 nafarga kamayadi. Har ikki palataga o‘zini o‘zi tarqatib yuborish huquqi berildi.

Referendumda qabul qilingan qonunning 7-moddasi bilan, barcha darajadagi davlat mansabdorlarining lavozim muddatlari nollashtirildi. Ular mansabini egallab kelayotganining surunkali muddatlari sonidan qat’i nazar, boshqa fuqarolar bilan teng ravishda xuddi shu lavozimlarga saylanish va tayinlanishga haqli, deb belgilandi.

Markaziy bank – P2P o‘tkazmalar nazoratiga qarshi

Yangi konstitutsiyaga qanchalik amal qilinishini ko‘rsatib beradigan holatlardan birinchisi pul o‘tkazmalari bilan bog‘liq bo‘ladi. Avvalroq xabar berganimizdek, Iqtisodiyot vazirligi hech qanday izohsiz, barcha fuqarolarning kartadan kartaga pul o‘tkazmalaridan xabardor bo‘lib turishga intilyapti. 1 maydan boshlanishi belgilangan amaliyot hozircha ishga tushmadi. Chunki bu endi konstitutsiyaga ham zid.

Kartadan kartaga o‘tkazmalar bank sirlari hisoblanadi. Ma’lum bo‘lishicha, Markaziy bank vazirlikning bu noqonuniy talabiga qarshi chiqqan. Bu haqda Markaziy bank raisi Mamarizo Nurmurodov asosiy stavkani belgilash bo‘yicha yig‘ilishdan keyingi an’anaviy matbuot anjumanida ma’lum qildi.

“Bizning qarashlarimiz OAVda muhokama qilinganidan ko‘ra qat’iyroq. Va biz buni yetkazganmiz. [...] Bank siri to‘g‘risidagi normalarning bajarilishi to‘liq ta’minlanmaguncha, bu narsaga ruxsat bermaymiz”, – dedi monetar siyosat organi rahbari.

Regulyatorning pozitsiyasini “Yuksalish” umummilliy harakati qo‘llab-quvvatlab chiqdi. Harakat hukumatni konstitutsiyaga zid nazorat tartibini o‘rnatish o‘rniga, teng va adolatli soliq siyosatini yuritishga, bozor iqtisodiyoti tamoyillariga amal qilishga chaqirdi. Faollarga ko‘ra, agar kartadan kartaga o‘tkazmalar nazoratga olinsa, naqd va naqdsiz to‘lovlar o‘rtasidagi farq ortib ketadi.

Moliyaviy daxlsizlik masalasida yaxshi yangiliklar ham bor. Chorshanba kuni tadbirkorlarning bankdagi pullariga noqonuniy daxl qilganlik uchun javobgarlik belgilovchi qonun Senatda ma’qullandi. Qonun bilan, tadbirkorlarning bankdagi hisobidan ularning roziligisiz, qonunga xilof ravishda pul yechib olish, ortiqcha undirilgan pullarni vaqtida qaytarmaslik holatlari uchun ma’muriy va jinoiy javobgarlik belgilanyapti.

Bunga qo‘l urganlar eng kamida 6,5 mln so‘m ma’muriy jarimaga tortiladi, eng og‘ir holatlarda esa 7 yilgacha ozodlikdan mahrum qilinishi mumkin. Senat raisi Tanzila Norboyeva aytganidek, bu qonun birinchi navbatda soliq va huquq organlari hamda banklarga javobgarlik yuklaydi.

O‘qituvchilar haqida qonun qabul qilinyapti, lekin undan tayinli naf bo‘lmasligi mumkin

O‘qituvchilar haqidagi qonun loyihasi nihoyat kun tartibiga qaytdi. Seshanba kuni Qonunchilik palatasi “Pedagog xodimning maqomi to‘g‘risida”gi qonunni birinchi o‘qishda qabul qildi. Lekin xursand bo‘lishga hali erta: qonun loyihasidagi eng muhim moddalar chiqarib tashlangan bo‘lishi mumkin.

Gap shundaki, bu qonun loyihasi 2020 yildayoq tayyor bo‘lgandi. Lekin hukumat moliyaviy sabablarga ko‘ra loyihani parlamentga kiritishni kechiktirib keldi. Mana endi, oxir-oqibat hujjatdagi pulga borib taqaladigan normalar kesib tashlanganga o‘xshayapti.

Bu qaysi normalar? 3 yil oldingi loyihada pedagoglarga 5 yil ertaroq pensiyaga chiqish huquqini berish, ularning uy-joy va avtomobil sotib olishga sarflagan daromadlarini soliqdan ozod qilish, yilda bir marta salomatligini tiklashi uchun bazaviy maoshiga teng miqdorda moddiy yordam berish, o‘qituvchilar oyligining eng kam miqdorini belgilab qo‘yish, ko‘p yillik staji bor o‘qituvchilarga ustama to‘lash kabi takliflar bor edi. Lekin shu hafta Qonunchilik palatasi tarqatgan xabarlarda bularning birortasi haqida og‘iz ochilmagan. Shunga qaramay, deputatlar bu qonun qabul qilinsa, o‘qituvchilarning obro‘si oshadi, deb ishontirmoqchi.

Birinchi o‘qishda qabul qilingan qonun loyihasiga ko‘ra, o‘qituvchilar mansabdor shaxslarning xatti-harakati ustidan sudga shikoyat qilganida, davlat bojini to‘lashdan ozod etiladi. Pedagoglar yuqumli kasalliklarga qarshi bepul emlanadi. Pedagog sifatidagi faoliyatini endi boshlagan xodimlarga bir o‘quv yili davriga ustoz-pedagog biriktiriladi.

Qonunga kiritilayotgan va hozircha ochiqlangan normalar ichida sanab o‘tganlarimizdan boshqalari yangilik emas. Masalan, o‘qituvchilarni vazifasiga kirmaydigan ishlarga majburlash, davlat tashkilotlarida ishlayotgan pedagoglar majburiy tibbiy ko‘rikdan bepul o‘tishi amaldagi qonunlarda ham bor.

Kasaba uyushmalari kuni – ishlanmaydigan bayram kuni

Qonunchilik palatasi seshanba kungi majlisida yana bir qonunni qabul qildi. Unga ko‘ra, ishlanmaydigan bayram kunlari ro‘yxatiga 11 noyabr – Kasaba uyushmalari kuni ham qo‘shilyapti. Shu tariqa, Mehnat kodeksida dam olish kuni deb belgilangan bayramlar soni 10 taga yetadi.

Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, hozir respublika bo‘yicha 34 mingdan ortiq tashkilotda kasaba uyushmalari bor. Bu tashkilotlarda 5,5 milliondan ortiq xodim ishlaydi. Lekin bu 5,5 milliondan ortiq xodimning mehnat huquqlarini kasaba uyushmalari qanchalik himoya qilyapti – bu juda katta savolli masala. Xodimlarni yarim kechagacha ishda olib o‘tirish, ularga ortiqcha majburiyatlar yuklash va hokazo qonunbuzarliklar bo‘yicha kasaba uyushmalarining bor-yo‘qligi sezilmaydi.

Lekin umuman olganda, dam olish kunlari ko‘payayotgani albatta yaxshi yangilik. Eslatib o‘tamiz, 11 noyabr kasaba uyushmalari kuni deya 2020 yilda e’lon qilingan edi. Prezident Shavkat Mirziyoyev 2021 yildagi bayram tabrigida 11 noyabrni mehnatkashlar bayrami, umumxalq bayrami sifatida dam olish kuni deb e’lon qilishni taklif etgandi.

Chegara bilmas muxbirlar: O‘zbekistonda matbuot erkinligi og‘ir ahvolda

O‘zbekistonda matbuot erkinligi bo‘yicha vaziyat yomonlashgani xalqaro reytinglarda ham aks etyapti. “Chegara bilmas muxbirlar”ning Matbuot erkinligi indeksida O‘zbekiston bir yil oldingiga qaraganda 4 pog‘onaga pastlab, 137-o‘ringa tushdi. Mamlakatda axborot tarqatish erkinligi bilan bog‘liq vaziyat “og‘irligicha qolyapti”.

3 may – Jahon matbuoti erkinligi kuni arafasida e’lon qilingan global indeksda, O‘zbekistonning o‘rni siyosiy indikator bo‘yicha 3 pog‘onaga, iqtisodiy va ijtimoiy indikatorlar bo‘yicha esa 9 pog‘onaga yomonlashgan. Umumiy reytingdagi o‘rnimiz 4 pog‘onadan ham ko‘proqqa pasayib ketmasligini huquqiy indikatordagi 16 pog‘onaga o‘sish ta’minlagan.

“2016 yilda prezident Islom Karimovning o‘limidan keyin ommaviy axborot vositalari uchun vaziyat salgina yaxshilangan, davlat hokimiyatini tanqid qilish hali ham qiyinligicha qolmoqda”, – deyiladi hisobotda.

Kuzatuvchilar O‘zbekistonda davlat jurnalistlar va blogerlarni “sezilarli darajada” nazorat qilishi, ularni kuzatishi va senzura qilishini ta’kidlagan. Reytingdagi pasayishga rasmiylardan munosabat bo‘lmadi.

O‘smir bog‘cha bolalariga jinsiy tegajog‘lik qilgani aytilyapti

Haftaning eng shov-shuvli voqealaridan biri Chilonzordagi 230-sonli bog‘chada ro‘y berdi. Bog‘cha direktorining o‘g‘li 5-6 yoshlardagi to‘rt nafar tarbiyalanuvchi qizaloqni yechintirgan holda, ularga tegajog‘lik qilgani aytilyapti.

Ota-onalarning so‘zlariga ko‘ra, mudiraning 15 yoshli o‘g‘li har kuni bog‘chaga kelib yuradi. Ularning da’vo qilishicha, o‘smir yigit 2 may kuni bolalar yotgan xonaga kirib, qizlarni qo‘rqitib yechintirgan, ular tanasining turli qismlarini qo‘li bilan ushlab, uyatsiz buzuq harakatlar qilgan. Holatni qizaloqlarning o‘zi ham tasdiqlayapti. Psixolog bilan suhbatlarda to‘rt nafar bolaning gapi bir joydan chiqqan. Psixolog ular aldamayapti deya xulosa bergan.

Bog‘cha mudirasi va uning o‘g‘li esa ayblovlarni rad etdi. Shubhalisi, bog‘chaga kirish qismiga qo‘yilgan kamera aynan o‘sha kuni negadir ishlamagan. Xonalar ichiga esa kamera o‘rnatilmagan.

Voqea matbuotda yoritilganidan keyin, bog‘cha direktori ishdan olindi. Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligiga ko‘ra, u bog‘cha hududiga begona shaxsning kirishiga yo‘l qo‘yib berib, tarbiyalanuvchi bolalarni xavf ostiga qo‘ygan.

Holat bo‘yicha jinoyat ishi ham qo‘zg‘atildi. Toshkent shahar IIBB bayonotiga ko‘ra, jinoyat ishi “jinsiy ehtiyojni zo‘rlik ishlatib, g‘ayritabiiy usulda qondirish” moddasi bilan ochilgan. Tergov davom etyapti.

Bu hafta yana nimalar ro‘y berdi?

1 maydan e’tiboran budjet tashkilotlarida oyliklar 7 foizga oshirildi. Endilikda mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori – oyiga 980 ming so‘m. Bazaviy hisoblash miqdori va unga bog‘langan to‘lovlar 10 foizga oshib, 330 ming so‘mga yetdi. Shuningdek, endilikda jarimalar 15 kun ichida to‘lansa 50 foiz, 30 kun ichida to‘lansa 30 foizlik chegirma amal qiladi

Onix va Tracker avtomobillari sotuvi ham vaqtincha to‘xtatildi. UzAuto Motors bu modellarning yangi opsiyalari chiqarilishini ma’lum qildi. Bu esa narxlar yana oshishi haqidagi taxminlarga asos bo‘lyapti. Shu tariqa, hozir UzAuto dilerlaridan sotib olish mumkin bo‘lgan eng arzon avtomobil – 420 mln so‘mlik Malibu. Cobalt va Gentra kabilarning sotuvi to‘xtaganiga roppa-rosa 5 oy bo‘lyapti.

“Obod qishloq” va “Obod mahalla” dasturlari ham ovozga qo‘yiladigan bo‘ldi. Buning yaxshi tarafi shundaki, “Tashabbusli budjet”da mahallalarning faqat bitta muammosi, masalan, ichimlik suvi hal etiladi, “Mening yo‘lim” loyihasida esa faqat ichki yo‘llar ta’mirlanadi. Bulardan farqli ravishda, “Obod qishloq” va “Obod mahalla” dasturlarida g‘olib chiqqan hududlarning muammolari kompleks ravishda hal etiladi. Birinchi mavsum tez orada boshlanishi kutilyapti.

Fransiya prezidenti Emmanuel Makron shu yil O‘zbekistonga kelishi kutilyapti. Shavkat Mirziyoyev o‘tgan yili kuzda Parijga borganida Makronni O‘zbekistonga taklif qilgandi. Prezident, shuningdek, bu hafta Berlinga safar qilib, Germaniya kansleri Olaf Shols bilan muzokaralar o‘tkazdi va uni ham O‘zbekistonga taklif qildi. Tashrif doirasida Germaniya kompaniyalari bilan bir qator yo‘nalishlarda hamkorlik kelishuvlari imzolangan.

Toshkentning qoq markazida ro‘y bergan shubhali xususiylashtirish bekor qilindigan. Markaziy bank raisi Mamarizo Nurmurodovning ma’lum qilishicha, Raqamlashtirish vazirligi va Aloqabank binolari Aloqabankdan imtiyozli shartlarda kredit olgan tadbirkorga sotilmaydigan bo‘ldi. Davlat bankida ro‘y bergan, millionlab dollar haqida gap ketayotgan shubhali holatga bir oydan buyon hech qaysi huquq organi munosabat bildirmay kelayotgani g‘alati.

Qirg‘iziston–O‘zbekiston chegarasidan ID-karta orqali o‘tishga ruxsat berilyapti. O‘tgan hafta tegishli kelishuvni Shavkat Mirziyoyev tasdiqlagan edi. Bu hafta esa Qirg‘iziston tomonidan Jogorku Kenesh bunga rozilik berdi. Yangi tartib amal qila boshlagach, O‘zbekiston fuqarolari Qirg‘izistonga, Qirg‘iziston fuqarolari esa O‘zbekistonga faqat ID-kartani ko‘rsatgan holda kirib-chiqishlari mumkin bo‘ladi.

Toshkentda ikki erkak tergov paytida ichki ishlar xodimlari tomonidan qiynoqqa solingan bo‘lishi mumkin. Huquq himoyachilariga ko‘ra, ulardan biri og‘zi va qo‘llari skotch bilan bog‘lanib, ayovsiz do‘pposlangan; ikkinchisining tanasi elektroshoker bilan momataloq qilingan. Ichki ishlar vazirligi ulardan biri qo‘lga olinayotganda qattiq qarshilik ko‘rsatgani uchun maxsus xizmatlar unga kuch ishlatgani, tanasidagi momataloq shuning asorati ekanini bildirdi. Vazirlik gumondorlarni tanasidagi eski jarohatlarni ko‘rsatib, shov-shuv ko‘tarayotganlikda ham aybladi. Inson huquqlari “Ezgulik” jamiyati esa noinsoniy qiynoqlar yuzasidan jiddiy tekshiruv o‘tkazishga chaqiryapti.

Activist loyihasi muallifi Hojiakbar Nosirov ozodlikka chiqqan. Bosh prokuratura matbuot xizmatining ma’lum qilishicha, bloger 15 sutkalik ma’muriy qamoqni o‘tagach, 23 aprel kuni ozod etilgan. Lekin Hojiakbar ommaga ko‘rinish bermayapti, Activist loyihasining faoliyati to‘xtab qolgan. Bu hafta unga nisbatan jinoyat ishi ochilgani va u vafot etgani haqida tarqalgan mish-mishlarni prokuratura rad etdi.