“Ko‘zimizni moshdek ochadigan vaqt” - hafta dayjesti

“Hazillashmayotgan” Prilepin

Rossiya armiyasi oxirgi paytlarda Ukraina frontida tashabbusni qo‘lga olishga muvaffaq bo‘layotgani rus siyosatchilari va propagandachilariga ko‘tarinki ruhiyat baxsh etyapti. Ular o‘zlaridagi ana shu ko‘tarinki kayfiyatni iqtisodiy muammolar girdobida qolgan oddiy rossiyaliklarga ham ko‘chirish, inson huquqlari va boshqa sohalardagi ahvoldan ularni chalg‘itishga zo‘r beryapti. Bugun Rossiyada jamiki muammolarga migrantlarni aybdor qilib ko‘rsatish va SSSRni tiklash haqida borgan sari ko‘proq, borgan sari balandroq ovozda gapirilyapti.

Shunday bayonotlardan navbatdagisi “Spravedlivaya Rossiya” partiyasi hamraisi Zaxar Prilepinning tilidan yangradi. U Moskvadagi matbuot anjumanida fuqarolari Rossiyaga borib ishlayotgan davlatlarni Rossiya tarkibiga qo‘shib olib, migrantlarga o‘sha yerning o‘zida rus tilini o‘rgatish kerakligini aytgan va misol sifatida O‘zbekistonni tilga olgan. “Men jiddiy gapiryapman, hazillashayotganim yo‘q”, degan Prilepin. Uning bu so‘zlarini zalda o‘tirganlar qarsaklar bilan kutib olgan.

Siyosatchi so‘zida davom etib, SSSR parchalanganini inkor qilish mavzusini bundan keyin ham ko‘tarishda davom etishga va’da bergan. Uning: “Kiyevdagi paraddan keyin Yevroosiyo hududida biror narsa qilishni bizga kim taqiqlaydi? Hech kim”, degan gaplarini tadbir ishtirokchilari yana olqishlar bilan qarshi olgan.

Uning bu gaplaridan keyin, Tashqi ishlar vazirligi Rossiyaning Toshkentdagi elchisi Oleg Malginovni taklif qilib, bunaqa bayonotlar ikki davlat munosabatlariga salbiy ta’sir qilishini bildirdi. Holatga Rossiya Tashqi ishlar vazirligi rasmiy vakili Mariya Zaxarova ham izoh berib, O‘zbekiston va Rossiya munosabatlari suverenitetni hurmat qilish asosiga qurilgani, Zaxar Prilepinning gaplari uning shaxsiy fikri ekanini aytdi. Shu bilan birga, Rossiya tomoni Prilepinning bayonotini umuman qoralamagani e’tiborga molik.

Shu kuni O‘zbekiston Mudofaa vazirligi matbuot xizmatining Telegram-kanalida O‘zbekiston Konstitutsiyasidan iqtibos e’lon qilindi. “O‘zbekiston Respublikasi o‘z xavfsizligini ta’minlash uchun yetarli darajada Qurolli Kuchlariga ega”, deyiladi Konstitutsiyaning 153-moddasida. Lekin bu moddaning eslatib o‘tilishi Rossiya tomonidan bo‘layotgan tahdidlarga qaratilgani tasdiqlanmadi. Mudofaa vazirligi matbuot kotibi Otabek Yo‘ldoshevning aytishicha, bunday postning e’lon qilinishi O‘zbekiston Qurolli Kuchlari tashkil etilganining 32 yilligiga tayyorgarlik ko‘rilayotgani bilan bog‘liq bo‘lgan. Vazirlik matbuot xizmati Qurolli Kuchlar faoliyatining huquqiy asoslari haqida kanalda yana bir qancha postlar chiqarilishini ma’lum qildi.

Zaxar Prilepinning gaplari O‘zbekistonda keng muhokamalarga va xavotirlarga sabab bo‘lyapti. Faollar oxirgi paytlarda ko‘payib ketgan bunday bayonotlarga dadilroq va keskinroq javob qaytarish, rasmiy nota yuborish, O‘zbekiston suverenitetiga til tekkizgan bunday xorijlik shaxslarning O‘zbekistonga kirishini taqiqlash, agar kelib qolsa, aeroportdanoq deportatsiya qilib yuborilishi haqida e’lon qilishni taklif etyapti. Moskvadan kelayotgan tahdidlarga doimiy munosabat bildirib kelayotgan sanoqli deputatlardan biri Bobur Bekmurodov Zaxar Prilepinni O‘zbekiston Jinoyat kodeksi bo‘yicha jinoiy javobgarlikdan ogohlantirdi.

Bu voqealarning ertasiga, Respublika ma’naviyat va ma’rifat kengashining kengaytirilgan yig‘ilishida so‘zga chiqqan prezident Shavkat Mirziyoyev “hozirgi tahlikali vaziyatda O‘zbekistonning milliy manfaatlariga javob beradigan to‘g‘ri yo‘lni topish oson bo‘lmayotgani” haqida gapirdi.

“Ilgari o‘z maqsad va manfaatlarini asosan diplomatiya va siyosat bilan himoya qilib kelgan dunyodagi qudratli markazlar endi ochiqchasiga bosim o‘tkazish, qarama-qarshilik va to‘qnashuvlar yo‘liga o‘tganiga hammamiz guvohmiz. Afsuski, bunday keng ko‘lamli va o‘ta ziddiyatli jarayonlarning ta’siri Markaziy Osiyo mintaqasi va uning tarkibiy qismi bo‘lgan mamlakatimizni ham chetlab o‘tmayapti”, – dedi davlat rahbari.

Prezident – davlat tili, milliy o‘zlik va seriallar haqida

Shavkat Mirziyoyev juma kungi yig‘ilishda davlat tiliga e’tiborni oshirish haqida ham gapirib o‘tdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, kelasi o‘quv yilidan boshlab, milliy sertifikatga ega “O‘zbek tili va adabiyoti” fani o‘qituvchilariga 50 foizlik ustama to‘lanadi. O‘zbek tilidan boshqa tillarga ixtisoslashgan maktablarda davlat tilini o‘qitish soatlari 2-3 barobarga ko‘paytiriladi. O‘zbek tili bo‘yicha xalqaro fan olimpiadasi tashkil etilib, g‘olib va sovrindorlar pul mukofotlari bilan taqdirlanadi va ular O‘zbekistondagi oliygohlarga o‘zbek tili filologiyasi yo‘nalishida grant asosida o‘qishga qabul qilinadi.

Prezident milliy o‘zlik masalasiga ham to‘xtalib, nevaralarimiz qanday yashaydi degan savolni o‘rtaga tashladi.

“G‘oyaviy-mafkura sohasida raqobatga tayyormizmi? Nevaramiz qaysi zamonda yashaydi degan savol bizni qiynashi kerakmi-yo‘qmi? [...] Bular oddiy savollar emas. Agar biz bu yorug‘ dunyoda “o‘zbek”, “o‘zbekistonlik”, “O‘zbekiston” degan nomlar bilan yashab qolishni istaydigan bo‘lsak, bu savollarga bugun javob topishimiz va ularni hal etish bo‘yicha amaliy harakatlarni aynan bugun boshlashimiz shart”, – dedi Shavkat Mirziyoyev.

Yig‘ilishda jadidchilik harakatining ahamiyatini ko‘proq targ‘ib qilish, o‘zbek tilidagi kitoblarni ko‘paytirish, madaniyat va san’at sohalarini rivojlantirish bo‘yicha choralar e’lon qilindi. Madaniyat va san’at, kutubxona va muzeylar sohasida faoliyat olib borayotgan xodimlarning oyliklari 2024 yil 1 apreldan 20 foizga, 2025 yil 1 yanvardan yana 15 foizga oshirilishi e’lon qilindi.

Shavkat Mirziyoyev seriallar masalasiga alohida to‘xtalib, telekanallar praym-taymda xorij seriallariga katta o‘rin berayotganini savol ostiga oldi.

“Dastlab ko‘ngilochar va maishiy mavzularda paydo bo‘lgan seriallar bugungi kunga kelib turli davlat va millatlarning muayyan maqsadlarini targ‘ib etish vositasiga aylanib bormoqda. Ko‘zimizni moshdek ochadigan vaqt keldi! Hozir nevaralarimizni ovuntirish uchun qo‘liga kompyuter berib qo‘yyapmiz. U nimani ko‘ryapti? Multfilm. Qaysi multfilm degan savolga javob yo‘q-ku? O‘zbekcha kontent yo‘q-ku?” – dedi prezident.

Mas’ullarga har tomonlama sifatli milliy seriallar ishlab chiqarish konsepsiyasini yaratish vazifasi qo‘yildi. Seriallarni suratga olish uchun Toshkent viloyatida 50 gektarlik hududga ega “Cinema Park” nomli erkin iqtisodiy zona tashkil etiladigan bo‘ldi. Shuningdek, Markaziy Osiyodan yetishib chiqqan buyuk allomalarning ibratli hayot yo‘li haqida ko‘p qismli animatsion filmlar ishlab chiqarish belgilandi.

Aziz Voitov – qamoqda

Jinoyat olami vakillariga qarshi reydlar davom etarkan, bu bilan parallel ravishda korrupsiyaga berilgan ayrim amaldorlarga nisbatan ham ov ketayotgani ma’lum bo‘ldi. Hozirgacha o‘ndan ortiq yuqori lavozimli mansabdor hibsga olingan. Ular orasida eng yuqori lavozimda bo‘lgani – sobiq qishloq xo‘jaligi vaziri Aziz Voitov. Ma’lum bo‘lishicha, u o‘tgan hafta qamoqqa olingan. 2022 yil avgustidan 2023 yil oktyabrgacha Qishloq xo‘jaligi vazirligini boshqargan Voitov katta miqdorda talon-toroj qilish va vakolatini suiiste’mol qilishda ayblanyapti.

Korrupsiyaga qarshi kurashish tadbirlari doirasida Namangan viloyati hokimi o‘rinbosari Saidahmad Sultonov, Bekobod tumani hokimi Shuhrat Mirzayev, Izboskan tumani sobiq hokimi Serobiddin Ismoilov, Buxoro tumani sobiq hokimi Xayrullo Jo‘rayev qamoqqa olingan.

Qo‘lga olinganlar orasida soliq, bojxona va bank tizimlaridagi amaldorlar ham bor. Soliq qo‘mitasining bo‘lim boshlig‘i, departament direktori o‘rinbosari va Toshkent shahar Soliq boshqarmasi shu’ba boshlig‘i bitta jinoyat ishi doirasida hibsga olingan. Bojxona qo‘mitasi xodimi va nomi oshkor qilinmayotgan sug‘urta kompaniyasi mas’ullari 145 mlrd so‘mlik jinoyat ishida ayblanyapti. Shuningdek, Markaziy bankning Buxoro viloyati boshqarmasi boshlig‘i Erkin Mansurov noqonuniy kredit ajratilishi orqali qariyb 20 mln dollar talon-toroj qilingan jinoyatda figurantlardan biri sifatida qo‘lga olingan. Samarqandda esa suv, gaz va qurilish sohalaridagi bir nechta hududiy amaldorlar korrupsion jinoyat ishlari doirasida tergov qilinmoqda.

Shavkat Mirziyoyev bu tadbirlarga izoh berarkan, jinoyatchilarga jazo muqarrar bo‘lishi kerakligini aytdi.

“Keyingi paytlarda korrupsiya va jinoyatchilikka qarshi kurashish bo‘yicha tezkor tadbirlar amalga oshirilmoqda. O‘zini “ko‘cha” deb ataydigan jinoiy guruhlar bo‘ladimi, korrupsiyaga berilgan mansabdor shaxslar bo‘ladimi, kim qonunga bepisand qarab, davlat va jamiyatga zarar yetkazadigan bo‘lsa, biz hech qachon jim turmaymiz va kechirmaymiz. Yangi O‘zbekistonda qonun ustuvor, jinoyatga jazo muqarrar bo‘lishi shart”, – dedi prezident.

14-15 yoshdayoq “boshi bog‘lanayotgan” qizlar

Qashqadaryoda 7-sinfda o‘qiyotgan qiz unashtirib qo‘yilgani haqidagi xabar ortidan, yana bir ijtimoiy muammo muhokama maydoniga qalqib chiqdi. Internetda tarqalgan videoda bir ayol boshqa ayollar hamrohligida qizning bo‘yniga taqinchoq taqib qo‘ygani, shu asnoda “baxtli bo‘lsin” degan tilaklar aytilganini ko‘rish mumkin.

Bolalar ombudsmani Surayyo Rahmonova holat bo‘yicha o‘rganish olib borilganini bildirdi. Unga ko‘ra, voqea Ko‘kdala tumanida ro‘y bergan. Qizning ota-onasi rasmiylarga bergan izohida videodagi tadbir unashtiruv marosimi emas, qizining tug‘ilgan kuni bo‘lganini aytgan.

Surayyo Rahmonova respublikaning bu qismida qizlarning unashtiruv marosimini erta o‘tkazish urf-odati qisman bo‘lsa-da saqlanib qolayotganini tasdiqlab, shuni e’tiborga olgan holda qizning sog‘lom muhitda o‘sishi, ta’lim olishi va kelgusida o‘z hayoti bilan bog‘liq qarorlarni qabul qilish huquqi ta’minlanishini kuzatib borishga va’da berdi. Bolalar ombudsmani qizini erta turmushga berish niyatidagi ota-onalarni nikoh yoshi to‘g‘risidagi qonunchilikni buzganlik uchun javobgarlik borligidan ogohlantirdi.

Bola huquqlari bo‘yicha organ qizlarni erta turmushga berish holatlari bo‘yicha mutlaqo murosasiz ekanini bildirayotgan bo‘lsa-da, organ o‘z ishini qanchalik professional bajarayotgani bo‘yicha savollar yo‘q emas. Xususan, Kun.uz'ning aniqlashicha, unashtirib qo‘yilgani aytilayotgan 14 yashar qiz may oyida tug‘ilgan. Ota-ona bergan tushuntirishni inkor qiladigan bu faktga bola huquqlari bo‘yicha vakil qanday munosabatda bo‘lgani noma’lum. Shuningdek, rasmiylar to‘g‘ridan to‘g‘ri ota-ona bilan suhbatlashishdan oldin, do‘stona muhitda, masalan maktabda bolaning o‘zi bilan malakali psixolog suhbatini o‘tkazganmi-yo‘qmi, bu ham ma’lum emas.

Tarmoqlarda bu videoning muhokamalari tugamasidan, yana boshqalari ham rezonanslarga sabab bo‘la boshladi. Xususan, 21 dekabr kuni tarqalgan videoda yosh qiz ayollar to‘la xonaga olib kirilib, quloqlariga zirak taqilganini ko‘rish mumkin. Qashqadaryo viloyati Maktabgacha va maktab ta’limi boshqarmasining tasdiqlashicha, bu videodagi qiz 8-sinfda o‘qiydi va u ham Ko‘kdala tumanida yashaydi. Lekin bu holat ham aynan unashtiruv yoki boshqa tadbir ekani bo‘yicha aniq ma’lumot yo‘q.

Qashqadaryodagi holatlar tarmoqlarni junbishga keltirib, tanqidlarga uchragach, 21 dekabr kuni viloyat hokimi Murodjon Azimov erta va qarindoshlar o‘rtasidagi nikohlarning oldini olish bo‘yicha yig‘ilish o‘tkazdi. Yig‘ilishda bunday holatlarga doir o‘rganish ishlarini boshlanishi, aniqlangan holatlar bo‘yicha ota-onalar, ta’lim va diniy muassasalar xodimlari javobgarlikka tortilishi belgilandi.

Kun.uz bir nechta hududlardan olgan ma’lumotlarga ko‘ra, qizlarni hali 18 yoshga to‘lmasidan turmushga berish yoki unashtirib qo‘yish holatlari ayrim joylarda, xususan voha viloyatlarida tez-tez uchrab turadi. Ba’zi joylarda erta yoshda majburan uzatilgan kelinlarning bosimlar sabab o‘z joniga qasd qilish holatlari ham ro‘y bergan.

Elektr energiyasi bo‘yicha vazirning va’dasi

Energetika vaziri Jo‘rabek Mirzamahmudovning va’dasiga ko‘ra, kelasi bir yil ichida ishga tushiriladigan yangi elektr stansiyalari hisobiga, 2024 yildan boshlab O‘zbekistonda elektr energiyasi ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari ehtiyojni 100 foiz qondira oladigan darajaga yetadi.

Vazirning shu hafta bergan intervyusidagi gaplariga ishonadigan bo‘lsak, uzog‘i bir yildan keyin O‘zbekistonda elektr energiyasi yetishmovchiligi sababli rejali cheklov kiritish degan narsa tarixga aylanishi kerak. Ya’ni har xil kutilmagan avariyalar ro‘y berishini hisobga olmasa, talab eng yuqori bo‘lgan paytlarda ham svet o‘chmaydi. Jo‘rabek Mirzamahmudov o‘zi va uning jamoasi bu vazifani uddalay olmasa, lavozimidan ketishga tayyorligini aytdi.

“Albatta, tizimda qayerdadir tarmoq uzilishi, transformator kuyishi, yonishi yoki nosozlik kelib chiqishi kabi hodisalar bo‘ladi, lekin generatsiya tarafidan biz keyingi yildan 100 foiz o‘zimizning ichki ehtiyojimizni qoplash imkoniyatimiz paydo bo‘ladi. Buni ta’minlaymiz. Va shunday vazifa bizga qo‘yilgan. Agar qo‘yilgan vazifani bajara olmasak, nafaqat men, balki tizimimizdagi barcha mas’ullar ishlashga noloyiqmiz deb o‘ylayman”, – dedi Energetika vazirligi rahbari.

Bu hafta yana nimalar ro‘y berdi?

AQShga noqonuniy yo‘llar bilan ketgan 119 nafar fuqaro O‘zbekistonga qaytarildi. Ularning ko‘pchiligi Qo‘shma Shtatlarga Meksika orqali o‘tgan. Qaytganlardan biri Amerikada asosan markaziy osiyoliklarga nisbatan reydlar boshlanganini aytgan. AQShning Toshkentdagi elchixonasi o‘zbekistonliklarni Amerikaga faqat qonuniy yo‘llar bilan borishga chaqirdi. “Amerika Qo‘shma Shtatlari AQShda qolish uchun qonuniy asosga ega bo‘lmagan O‘zbekiston fuqarolarini mamlakatdan chiqarib yuborish bo‘yicha O‘zbekiston hukumati bilan yaqindan ish olib bormoqda”, – deyiladi elchixona bayonotida.

O‘zbekistonda yashirin iqtisodiyotga qarshi kurashish maqsadida ayrim turdagi to‘lovlarni naqd pulda amalga oshirish to‘xtatilishi mumkin. Bu – muayyan ro‘yxat belgilanib, shu ro‘yxatdagi tovar va xizmatlar uchun faqat naqdsiz shaklda to‘lov qilish mumkin bo‘lishini anglatadi. Bosh vazir o‘rinbosari Jamshid Qo‘chqorovning ma’lum qilishicha, bu borada tegishli qaror loyihasi tayyorlanyapti. U aynan qanday to‘lovlar haqida gap ketayotganiga aniqlik kiritmadi. Faqat yashirin iqtisodiyot darajasi eng yuqori tarmoqlar sifatida qurilish, savdo va xizmat ko‘rsatish sohalarini sanab o‘tdi.

Xalq banki xodimi 631 mln so‘m pulni qimorga tikib yuborgani ma’lum bo‘ldi. Rasmiy xabarga ko‘ra, bankning Samarqand filialida chakana savdo bo‘limi boshlig‘i bo‘lib ishlagan shaxs o‘zining shaxsiy kartasiga noqonuniy ravishda 631 mln so‘m o‘tkazib, bu pullarni onlayn qimorga tikib yuborgan. Bankir sud hukmi bilan 5 yilga ozodlikdan mahrum etildi.

Is gazidan zaharlanish bilan bog‘liq fojiaviy holatlar davom etyapti. Oxirgi bir hafta ichida Qoraqalpog‘istonda bir oilaning 5 a’zosi, Namanganda bir oilaning 4 a’zosi, Farg‘onada ham bir oilaning 4 nafar a’zosi is gazidan zaharlanib vafot etgani ma’lum bo‘ldi. Shuningdek, boshqa bir holatda Samarqand shahrida bir oilaning 5 nafar a’zosi is gazidan zaharlanib, shifoxonaga yotqizilgan va omon qolgan. Eslatib o‘tamiz, bunday fojialar ko‘p holatlarda isitish jihozlaridan noto‘g‘ri foydalanish yoki nosoz isitish uskunalarini ishlatish oqibatida ro‘y beradi.