2018 yil O‘zbekistonda turizm sohasida juda ko‘p yangiliklar kuzatildi: turizmni rivojlantirishga yo‘naltirilgan yangi farmon va qarorlar, xalqaro va mahalliy tadbirlar, yangi ta'lim muassasalari faoliyatining yo‘lga qo‘yilishi, sayyohlar oqimining oshishi, yangi turistik mahsulotlar, yangicha yo‘nalishlarni rivojlantirish, infratuzilmani takomillashtirishga oid sa'y-harakatlar, xorijiy investorlarni jalb qilish, OAV vakillarining tashrifi hamda O‘zbekistonning ko‘plab xalqaro reytinglarda yuqorilashi va h.k. O‘tgan davr mobaynida bularning barchasi haqida Kun.uz'da muntazam ravishda ma'lumotlar taqdim etib kelindi. Quyida o‘tgan yil davomida turizmni rivojlantirish yo‘lida amalga oshirilgan ishlar, muammolar hamda yaqin kelajak uchun ko‘zda tutilgan rejalar haqida batafsil so‘z yuritamiz.
Hujjatlar
2018 yilda O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan mamlakatda turizmni rivojlantirishga yo‘naltirilgan 11 hujjat, Vazirlar Mahkamasi tomonidan esa 25 normativ-huquqiy hujjat imzolandi.
Sayyohlik oqimi ko‘rsatkichlari
Ko‘pchilik orasida bahs-munozaralarga sabab bo‘lgan sayyohlik oqimi ko‘rsatkichlari haqida so‘z yuritar ekanmiz, eng avvalo O‘zbekiston sayyohlarni hisoblashda turizm sohasidagi yetakchi tashkilot hisoblangan UNWTO metodologiyasini qo‘llashini ta'kidlash joiz. Jahonning 167 davlati mazkur hisoblash usulidan foydalanadi. Unga ko‘ra, biror mamlakatga ishga joylashishdan boshqa har qanday maqsadda tashrif buyurgan hamda u yerda bir sutka va undan ortiq vaqt o‘tkazuvchi shaxs sayyoh yoki mehmon hisoblanadi.
Ma'lumot uchun: UNWTO (United Nations World Tourism Organization - Butunjahon turizm tashkiloti) - BMT tizimining ixtisoslashgan hukumatlararo muassasasi. U 158 mamlakat, 6 hudud, kuzatuvchi maqomidagi 2 hudud va 500 dan ortiq affil tashkilotlarni o‘zida birlashtiradi. Shtab-kvartirasi Madrid shahrida joylashgan.
Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasining yakuniy hisobotiga ko‘ra, 2018 yilda O‘zbekistonga 5,3 mln nafar sayyoh tashrif buyurgan. 2017 yilda ularning soni 2,69 mln nafarni qayd etgan, ya'ni sayyohlar soni bir yilda 97 foizlik o‘sishni ko‘rsatib, ikki baravarga oshgan. 2016 yilda esa ularning soni 2,07 million nafarni qayd etgan.
2018 yilda O‘zbekistonga tashrif buyurgan 5 346 219 nafar sayyohdan 5 020 392 nafari MDH mamlakatlaridan kelgan, uzoq xorijiy mamlakatlardan tashrif buyurganlar soni esa 325 827 nafarni tashkil qildi. O‘zbekistonga kelgan sayyohlar orasida eng katta ko‘rsatkich qo‘shni Qozog‘iston fuqarolari tomonidan qayd etilgan: 2 293 077 nafar. Undan keyingi o‘rinda 1 095 505 fuqarosi bilan Tojikiston va 1 055 688 fuqarosi bilan Qirg‘iziston kelgan. Uzoq xorijiy mamlakatlardan tashrif buyurganlar orasida esa Turkiya fuqarolari yetakchilik qilmoqda: 41 299 nafar. Keyingi o‘rinlarda 32 444 kishi bilan Xitoy va 27 269 sayyoh bilan Janubiy Koreya qayd etilgan.
Viza va ro‘yxatga olish jarayonlarining soddalashuvi
O‘tgan yil davomida 9 mamlakat uchun vizasiz rejim e'lon qilindi. Fuqarolari uchun soddalashtirilgan viza rejimi qo‘llanuvchi mamlakatlar soni esa 12 tadan 50 taga oshdi. 2018 yilning 15 iyulidan va'da qilinganidek elektron kirish vizalarini rasmiylashtirish va berish tizimi ishlay boshladi. Xorijiy fuqarolarni vaqtinchalik ro‘yxatga qo‘yish to‘liq elektron formatdagi E-MEHMON tizimiga o‘tkazildi. O‘zbekistondan tranzit orqali o‘tuvchi 101 davlat fuqarolari uchun mamlakatda vaqtinchalik vizasiz bo‘lish tartibi kiritildi.
Sayyohlik infratuzilmasi
O‘zbekistonda sayyohlik infratuzilmasini rivojlantirish maqsadida joylashuv vositalari bilan bog‘liq yengilliklar yaratildi. Masalan, xostellarga bo‘lgan talablar soddalashtirildi, jumladan ularga nisbatan qo‘yilgan 22 talab bekor qilindi. Bundan tashqari, oilaviy mehmon uylarini tashkil qilish tartibi soddalashtirildi. Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi tomonidan taqdim etilgan ma'lumotlarga ko‘ra, 2017 yilda O‘zbekistondagi xostellar soni 23 tani tashkil qilgan bo‘lsa, 2018 yilga kelib bu ko‘rsatkich 34 taga yetdi.
Oilaviy mehmon uylari soni esa 2017 yilda - 0, 2018 yilda esa 81 tani tashkil qilgan. Mehmonxonalar soni 772 tadan (2017 y.) 914 taga (2018 y.) yetgan.
Lisenziyalashtirish jarayoni davlat xizmatlari markazlari hamda Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasining hududiy bo‘linmalari va departamentlariga topshirildi. Hujjatlarni ko‘rib chiqish muddati 15 kundan 10 kunga qisqartirildi. Shuningdek taqdim etiluvchi hujjatlar soni ham kamaytirildi.
Turoperatorlar soni 127 tadan (2017 y.) 234 taga (2018 y.) yetdi.
2018 yilda O‘zbekistonda sertifikatsiyaga ega bo‘lgan gidlar soni 660 nafarga yetdi. 2017 yilda ularning soni 369 nafarni tashkil etgan.
Transport infratuzilmasi
O‘tgan yil davomida mamlakatda transport infratuzilmasini rivojlantirish yo‘lida qator ishlar amalga oshirildi. Jumladan, turistik avtobuslar xavfsizlik talablariga javob bergan taqdirda kuzatuv majburiyatidan ozod qilindi. Tungi vaqtda turistik avtobus harakatlanishiga nisbatan belgilangan taqiqlov bekor qilindi. Shu bilan birga, mahalliy sayyohlik guruhlarini tashishdan oldin ichki ishlar organlarining hududiy bo‘linmalari tomonidan amalga oshirilgan transport vositasini texnik tekshiruvdan o‘tkazish majburiyati bekor qilindi. O‘zbekistonga 8 va undan ortiq kishini tashishga mo‘ljallangan turistik toifa avtotransport vositalarini sertifikatsiyalash jarayoni soddalashtirildi.
2018 yilda turistik toifadagi avtotransportlar soni 133 taga yetdi. Bulardan 48 tasi - avtobus, 85 tasi - mikroavtobus.
Sanitariya-gigiyena shoxobchalari
Sanitariya-gigiyena shoxobchalari (SGSh) qurilishini rag‘batlantirish maqsadida tatbiq etilgan imtiyozlar natijasida o‘tgan yili jami 462 SGSh faoliyati yo‘lga qo‘yildi. Ularning 50 ga yaqini SGSh faoliyatini tashkil qilganlar uchun imtiyozlar berilishi haqidagi xabarni keng targ‘ib qilish natijasida barpo etildi.
"O‘zekspomarkaz"da hojatxona ishlab chiqaruvchi besh kompaniya taqdimoti o‘tkaziladi
Kun.uz'da viloyatlarda barpo etilayotgan SGSh nuqtalari haqida muntazam ravishda ma'lumotlar taqdim etildi.
Toshkent viloyatidagi madaniy meros obektlari atrofida biohojatxonalar o‘rnatilmoqda
2018 yilda SGSh umumiy soni 4 747 tani tashkil qildi, 2017 yilda bu ko‘rsatkich 4 285 tani qayd etgan.
Wi-Fi zonalar va yo‘l ko‘rsatkichlari
Prezidentning 2018 yil 3 fevraldagi «O‘zbekiston Respublikasi turizm salohiyatini rivojlantirish uchun qulay sharoitlar yaratish bo‘yicha qo‘shimcha tashkiliy chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi 5326-sonli farmonida internet tarmog‘iga simsiz bepul ulanish hududlarini tashkil qiluvchi xo‘jalik yurituvchi sub'yektlarga imtiyoz berildi. Unga ko‘ra, xo‘jalik yurituvchi sub'yektlar o‘z hududida bepul Wi-Fi zonasini yaratgan taqdirda, bu hududni kengaytirish (bir nechta Wi-Fi nuqtalarini yaratish, ularning signal maydoning kengaytirish) uchun xarid qilingan asbob-uskunalar (internet tarmog‘iga ulanish va tarqatish uchun zaruriy uskunalar, xususan router-modemlar, aloqa kabellari) va internet-trafikni sotib olish uchun yo‘naltirilgan xarajatlar xo‘jalik yurituvchi sub'yektlarning soliq solinadigan bazasi, shu jumladan, yagona soliq to‘lovi bo‘yicha bazasidan ayirib tashlanadi, undan qolgan mablag‘ belgilangan tartibda soliqqa tortiladi.
Yaratilgan imtiyozlarga muvofiq O‘zbekistondagi bepul Wi-Fi zonalari soni bir yil ichida 38 tadan (2017 y.) 230 taga (2018 y.) oshdi.
Yo‘l ko‘rsatkichlari bilan bog‘liq kamchiliklarni bartaraf etish maqsadida 2018 yilda ularning respublika bo‘ylab ko‘rsatkichi 416 taga yetkazilgan. 2017 yilda ularning soni atigi 43 ta bo‘lgan.
"Ipak yo‘li" xalqaro turizm universiteti
O‘zbekiston Prezidentining 2018 yil 28 iyunidagi 3815-sonli qaroriga muvofiq Samarqand shahrida "Ipak yo‘li" xalqaro turizm universiteti faoliyati tashkil qilindi. 25 iyulda kirish testlari o‘tkazilib, qabul kvotalari asosida 137 nafar talaba tanlab olindi. Oliy ta'lim muassasasi (OTM) UNWTO logotipidan foydalanish huquqiga ega bo‘ldi. Xalqaro turizm universiteti Fransiya, Ispaniya, Turkiya, Indoneziya, Xitoy, Koreya Respublikasi, Rossiya, Belarus kabi 16 xorijiy davlat OTM bilan rasmiy hamkorlik aloqalarini yo‘lga qo‘ydi. Bosh vazir o‘rinbosari, "Ta'lim, sog‘liqni saqlash, jismoniy tarbiya, sport va turizm masalalari kompleksi" rahbari Aziz Abduhakimov "Ipak yo‘li" universitetining ilk rektori etib tayinlandi.
Turistik xizmatlar uchun xarajatlar
O‘zbekistonga boshqa mamlakatlardan tashrif buyurgan sayyohlarning mamlakatdagi o‘rtacha xarajati bo‘yicha 2018 yildagi holat quyidagicha:
Qozog‘iston - 158,3 dollar;
Qirg‘iziston - 99,3 dollar;
Tojikiston - 60,4 dollar;
Turkmaniston - 104,6 dollar;
Boshqa MDH mamlakatlari - 635,6 dollar;
Uzoq xorijiy mamlakatlar - 709,4 dollar.
Turizmning eng muhim tadbirlari
2018 yilda O‘zbekistonda turizmni rivojlantirishga yo‘naltirilgan ikki yirik tadbir bo‘lib o‘tdi. Bular:
1. “Ipak yo‘lida turizm” Toshkent xalqaro turizm yarmarkasi (3-5 oktabr).
Yarmarka “O‘zekspomarkaz”da ikki ko‘rgazma paviloni va uning atrofidagi hududda o‘tkazildi. Ko‘rgazma maydoni 10 ming kvadrat metrni tashkil qildi. Jami pavilonlardagi ko‘rgazma stendlarida 940 kompaniya ishtirok etdi, ulardan 140 tasi xorijiy va 800 tasi – mahalliy. Uch kun mobaynida yarmarkaga 56 mingdan ziyod kishi tashrif buyurdi. Faol ishtirokchilar maxsus mukofotlar bilan taqdirlandi.
2. Turizm sohasidagi I xalqaro investitsiya forumi (19-21 noyabr).
Forumda 48 davlatdan 300 dan ortiq ishrokchi qatnashdi. Ular investorlar, turizm sohasida faoliyat olib boruvchi tashkilotlar va moliyaviy institut vakillari hamda yirik mahalliy va chet el kompaniya boshqaruvchilaridan iborat bo‘ldi. Shuningdek tadbirda 15 davlatdan 30 dan ortiq xorijiy va mahalliy OAV vakillari ishtirok etdi. Forum davomida 400 dan ortiq investitsion loyiha taqdim qilindi va mahalliy investorlar bilan 37 ta shartnoma hamda memorandumlar, xorijiy AQSh dollarida 86 ta investitsiya kelishuvi imzolandi.
O‘zbekiston xalqaro reytinglar va jahon OAVda
Ta'kidlash joizki, o‘tgan davrda turizmni rivojlantirishga katta e'tibor qaratilishi natijasida O‘zbekiston turli nufuzli xalqaro reytinglarda yuqoriladi, jahon ommaviy axborot vositalarida mamlakat nomi tez-tez qayd etilishi kuzatildi. Bu O‘zbekistonning ijobiy imidjini mustahkamlash, turistik salohiyat targ‘ibotini kuchaytirish yo‘lida xizmat qiladi. Quyidagi havolalar orqali xalqaro reytinglar natijalari va O‘zbekistonga sayohat tavsiya etilgan ba'zi maqolalar bilan tanishishingiz mumkin.
Reyting: O‘zbekiston sayohat qilish uchun dunyoning eng xavfsiz mamlakatlari reytingida
Global Terrorism Index: O‘zbekiston eng xavfsiz mamlakatlar qatorida
LonelyPlanet reytingi: O‘zbekiston Osiyoning eng sayohatbop o‘lkalari safida
O‘zbekiston Markaziy Osiyodagi eng xavfsiz mamlakat deb e'tirof etildi
Rossiyalik sayyohlar orasida kuzda ommalashgan MDH shaharlari o‘ntaligi ma'lum qilindi
O‘zbekiston The New York Times'ning 2019 yilda sayohat qilish kerak bo‘lgan yo‘nalishlar ro‘yxatida
GoodHousekeeping: 2019 yilda O‘zbekistonga sayohat qilish uchun 5 sabab
Diplomat Magazine: O‘zbekiston xorijiy investitsiyalar va turizm uchun ochiq
Jahonning yetakchi nashrlari O‘zbekistondagi vizasiz rejim haqida bong urmoqda
9 sabab: Nima uchun O‘zbekiston eng sayohatbop mamlakatlar top-ro‘yxatida bo‘lishi kerak?
Dunyoning eng sayohatbop 10 shahri: Samarqand ular orasida
Muammolar
Barcha sohalarda bo‘lgani kabi turizmda ham hal qilinishi kerak bo‘lgan qator muammo va kamchiliklar mavjud, albatta. Logistika, infratuzilma, mehmonxona va tezyurar poyezdlarda joy yetishmasligi, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish, turizm tarmog‘i kadrlari salohiyatini oshirish bilan bog‘liq qator muammolar yechimi izlanmoqda. Bular haqida ba'zi mahalliy hamda xorijiy mutaxassislarning fikrlari ham taqdim etildi.
Turizm sohasidagi jiddiy to‘siqlar ma'lum qilindi
O‘zbekiston nega yosh sayyohlar uchun jozibador emas?
Bundan tashqari, turizmga oid boshlangan ba'zi loyihalar yarim yo‘lda qolib ketayotgandek. Ba'zi holatlar uchun tegishli qaror va farmonlar bor, biroq amalda qo‘llashga kelganda muammo yuzaga keladi. Bunga qo‘yilgan reja va maqsadlarni jadal amalga oshira oluvchi, o‘z ishi uchun astoyidil jon kuydiruvchi, har qanday vaziyatga moslasha oluvchi kadrlarning yetishmovchiligi, shuningdek ba'zi holatlarda davlat tashkilotlarining o‘zaro hamjihatlikda tezkor ishlashga odatlanmagani sababdir, ehtimol.
Bu orada esa vaziyatni anglay olmagan xorijiy investorlar ortiga qaytishi mumkin... Investorlar jalb etilaveradi, imtiyozlar taqdim etilaveradi, biroq bu yerga kelgach ba'zi tizimlardagi kamchiliklar va ishonchsizlikka duch kelib, fikridan qaytishi hech gap emas. Investor kelganida barchasi silliq kechishi uchun tizim va kadrlar bunga tayyor turishi kerak.
Shunday bo‘lsa-da, asosiysi, bugun muammolar inkor etilmayapti, ularning yechimi izlanyapti, qolganini esa vaqt ko‘rsatadi.
2019 yil islohotlar bilan boshlandi
O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 5 yanvar kuni Turizmni tezkor rivojlantirishga doir chora-tadbirlar rejasi to‘g‘risidagi farmonini hamda tegishli qarorni imzoladi. Hujjatga ko‘ra, 2019 yilning 1 fevralidan O‘zbekistonda yana 45 davlat fuqarolari uchun 30 kunlik muddatga vizasiz rejim joriy qilinadi.
Ta'kidlash joizki, 2018 yilning fevralida 7 mamlakat — Isroil, Indoneziya, Janubiy Koreya, Malayziya, Singapur, Turkiya va Yaponiya fuqarolari uchun 30 kunlik vizasiz tartibni joriy etish haqidagi farmonni imzolagan edi. Ushbu ro‘yxatga mart oyida Tojikiston, oktyabrda Fransiya, 15 yanvardan esa Germaniya qo‘shildi (shu bilan ro‘yxatdagi mamlakatlar soni 19 taga yetardi, yangi farmon bilan esa bunday mamlakatlar soni 64 tani tashkil etadigan bo‘ldi).
Shuningdek ayni vaqtda 39 mamlakat fuqarolari uchun sayyohlik vizalarini olishning soddalashtirish tartibi amal qila boshladi (hozir bunday mamlakatlar soni — 51ta). Iyul oyidan elektron vizalar, 16 yoshgacha bo‘lgan chet elliklar uchun vizasiz tartib va 101 mamlakatdan kelayotgan tranzit aviayo‘lovchilar uchun besh kunlik vizasiz tartib yo‘lga qo‘yildi.
2019 yilning 1 fevralidan fuqarolari elektron kirish vizalarini olish huquqiga ega mamlakatlar ro‘yxatiga 76 davlat qo‘shiladi. Bundan tashqari, 15 martdan e'tiboran amal qilish muddati 30 kun bo‘lgan ikki martalik va ko‘p martalik elektron kirish vizalari joriy etiladi. Shuningdek, chet el fuqarolarining alohida guruhlari uchun Vatandosh visa, Student visa, Academic visa, Medical visa va Piligrim visa kabi yangi viza kategoriyalari yo‘lga qo‘yiladi.
109 davlat fuqarolari O‘zbekistonda uy sotib olish va yashash huquqiga ega bo‘lishlari mumkinligi haqida xabar berildi.
Bundan tashqari, Prezidentning turizmni tezkor rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar rejasiga ko‘ra, 2019 yilning 1 martidan e'tiboran taqiqlov belgisi bo‘lmagan barcha hududlarda foto va video olish mumkin bo‘ladi.
Hujjatga ko‘ra, Ichki ishlar vazirligi Mudofaa vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmatining Chegara qo‘shinlari, manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda 2019 yilning 1 fevraligacha bo‘lgan muddatda foto- va videos'yomka qilish uchun taqiqlanuvchi obektlar, jamoatchilik joylari va hududlar ro‘yxatini tasdiqlaydi.
Yaqin kelajak uchun prognozlar
«Turizmni tezkor rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar rejasi to‘g‘risida»gi Prezident farmoni bilan 2019-2025 yillar uchun Turizmni rivojlantirish konsepsiyasi tasdiqlanadi.
Bosh vazir o‘rinbosari Aziz Abduhakimovning Kun.uz'ga ma'lum qilishicha," 2019-2025 yillar uchun Turizmni rivojlantirish konsepsiyasi" bo‘yicha olti yil ichida turizmning O‘zbekiston yalpi ichki mahsulotidagi ulushini - 2,3 foizdan (2017 y.) 5 foizga, xorijlik sayyohlar sonini esa 9-10 million nafarga, jumladan uzoq xorijiy mamlakatlardan keluvchi turistlar sonini 2 milliongacha oshirish ko‘zda tutilgan. Shuningdek, turizm eksporti hajmini 950 million dollardan 2,2 milliard dollargacha oshirish kutilmoqda. Joylashuv vositalari sonini esa 850 tadan 3000 tagacha chiqarish rejalashtirilgan. Turoperatorlar soni ham 860 tadan deyarli ikki baravarga oshishi ko‘zda tutilgan.
«Hujjatdan shuningdek qulay logistikani o‘z ichiga olgan zamonaviy transport infratuzilmasini yo‘lga qo‘yishga doir ishlar ham o‘rin olgan. Bu havo, temir yo‘l, avtomobil va suv transporti. Markaziy Osiyoda chegaralarni kesib o‘tishda qulay sharoitlar yaratishga alohida e'tibor qaratilmoqda. Mazkur yo‘nalishda qo‘shni Qozog‘iston bilan viza rejimlarini unifikatsiya qilish ustidagi ishlarni davom ettiryapmiz. Bu taklif qilinayotgan turistik mahsulotlar ko‘lamini kengaytirish va ularni diversifikatsiyalashni nazarda tutadi. Birinchi navbatda bu yo‘nalishda ziyorat turizmi, ekoturizm, agroturizm, etnoturizm, sport turizmi, MICE-turizmga e'tibor qaratiladi.
Bundan tashqari, xorijiy turistlarning O‘zbekistonda bo‘lish o‘rtacha vaqtini kamida 8 sutkaga yetkazishni maqsad qilganmiz, ya'ni har bir shaharda - kamida 3 sutkadan, hozir ular har bir shaharda ko‘pi bilan 1,5-2 sutka qolishadi», - deydi Abduhakimov.
Shuningdek, ma'lum qilinishicha, «O‘zbekiston bo‘ylab sayohat qil» nomli ichki turizmni rivojlantirishga yo‘naltirilgan dastur doirasida mahalliy sayyohlar sonini ham deyarli ikki baravarga - 14 milliondan 25 milliongacha oshirish ko‘zda tutilmoqda.
Lola Rahmonboyeva,
Kun.uz jurnalisti
