Оёқости бўлган қонунлар ва йўқ қилинган яшил жамоат парки: “Аждар юрак” ҳокимга чора кўриладими?

Камбағал шўхлик қилса – жиноят...

Оддий одамлар (ҳоким ёки бошқа мансабдор бўлмаганлар) экологияга етказган зарар учун қандай чора кўрилгани ҳақидаги учта ҳолатга эътиборингизни қаратамиз:

1) Навоий вилоятининг Томди туманидаги “эчки воқеаси” кўпчиликнинг ёдида. Унда экологлар эчкиси кичик ниҳолнинг баргини егани учун фуқарони 1 млн 650 минг сўм жаримага тортганди.

2) Фарғона туманида яшовчи 62 ёшли фуқаро бундан 25 йил аввал ўтқазилган, ўзи парваришлаб келган, 2 йил олдин қуришни бошлаган тол дарахтини кесган. У кесилган дарахтни майдалаб, ўтин ҳолатига келтириб, боғчага берган.

Ҳолат юзасидан туман экология бўлими фуқарони БҲМнинг 25 баравари, яъни 9 млн 375 минг сўм жаримага тортган. Бундан норози бўлган Х.Қ. судга мурожаат қилган. У шикоятида муқим даромад манбаига эга эмаслиги, оилада ягона боқувчи экани ва ҳуқуқбузарликни қасддан содир қилмаганини айтган.

Жиноят ишлари бўйича Фарғона туман судининг 2025 йил 18 февралдаги қарори билан, фуқарога тайинланган жарима жазоси камайтирилиб, БҲМнинг 3 бараварига (1 млн 125 минг сўм) туширилган.

3) Қува туманида яшовчи У.С. ҳоким томонидан унга бириктирилган ерга 600 туп павлония ўтқазади. Аммо уларнинг 140 тупи қуриб қолади. Қува тумани экология бўлими эса павлония қуриб қолгани учун унга БҲМнинг 10 баравари миқдорида жарима қўллайди. Бу жарима суд қарори билан БҲМнинг 1 бараварига туширилган. (Юқоридаги иккита ҳолат бўйича суд қарорлари Kun.uz ихтиёрида мавжуд).

Бой жиноят қилса – шўхлик

Қувасой шаҳар прокуратурасининг шундоққина қаршисида юзлаб дарахтлар шаҳар ҳокими Зафар Тўрақуловнинг шахсий ташаббуси билан “кўчириб ўтқазиш” баҳонасида қўпориб ташланди. “Қабристонларга кўчирилди” дейилган дарахтларнинг кейинги тақдири номаълум.

Бу дарахтларни бошқа жойга кўчириб ўтқазиш учун экология органидан розилик олинмаган. Буни Фарғона вилояти Экология бошқармаси раҳбари Баҳром Жуманов ҳам тасдиқлади. Ҳоким Зафар Тўрақулов эса дарахтларни кўчиришдан аввал шаҳар экология бўлимидан оғзаки (!) рухсат олинганини айтди.

Дарахтлари қўпорилган майдон яшил жамоат парки бўлган

Зафар Тўрақулов дарахтларини кўчириш баҳонасида қўпортириб ташлаган майдон президентнинг 2023 йил 11 сентябрдаги тегишли қарорида берилган топшириқ асосида ташкил қилинган яшил жамоат парки бўлган.

Шаҳарнинг Ҳувайдо маҳалласидаги айни шу майдон Тўрақуловнинг 2023 йил 18 октябрдаги қарори билан яшил жамоат паркига айлантирилган.

Бу борада 2023 йил 12 октябр куни Фарғона вилояти ҳокими Хайрулло Бозоровнинг ҳам қарори қабул қилинган. Унда вилоятнинг 4 та туманида, жумладан, Олтиариқ, Бешариқ, Данғара туманлари ва Қувасой шаҳрида жами 5 та яшил жамоат парклари ташкил этишга рухсат берилган.

Бу яшил жамоат паркларини ташкил этиш маҳаллий бюджетнинг қўшимча манбалари, ҳомийлик ва грант маблағлари ҳисобидан молиялаштирилиши белгиланган.

Ўша яшил жамоат парки ҳоким Зафар Тўрақулов томонидан очиқчасига, ҳамманинг кўз ўнгида йўқ қилинди.

Ҳокимликнинг “емаган” муносабати

Kun.uz суриштирувидан сўнг Қувасой шаҳар ҳокимлиги расмий муносабат билдирди. Унда дарахтлари кўчирилгани айтилаётган ҳудудда катта лойиҳа амалга оширилиши ҳақида гап боради. Ҳокимлик ўзи ташкил қилган яшил жамоат паркини қаровсиз деб атаган.

“Ҳозирда Ҳувайдо маҳалла фуқаролар йиғини ҳудудидаги қаровсиз қолган бўш ер майдони ободонлаштирилиб, 6 та 150 хонадонли кўп қаватли уй-жойлар, хизмат кўрсатиш объектлари, ички туризмни ривожлантириш мақсадида кўнгилочар масканлар ва 24 соат фаолият олиб борадиган савдо-хизмат кўрсатиш шохобчалари барпо этилиши режалаштирилган.

Бу ишларни амалга ошириш учун хусусий тадбиркорлар ва банк кредит маблағлари ҳисобидан 150 млрд сўмдан ортиқ маблағлар йўналтирилиши кўзда тутилган.

Мазкур лойиҳа натижасида, ҳудуддаги “Бешолиш” сойи қирғоқларини бетонлаштириш, “яшил жамоат парки”, болалар ва спорт майдончалари ташкил этиш, эски арча дарахтлари ўрнида 2 000 донадан ортиқ қимматбаҳо дарахт кўчатлари ўтқазиш, фуқароларни уй-жой билан таъминлаш ва энг асосийси 250 нафардан ортиқ юқори даромадли иш ўринларини яратиш мақсад қилинган.

Ҳозирги кунда махсус техник воситалар орқали ҳудуддаги дарахтлар кўчирилиб, уларнинг қуриб қолиши олдини олиш, агротехник тадбирларни бажариш ва кўкаришини таъминлаш мутасаддилар томонидан қатъий назоратга олинган”, дейилади ҳокимлик муносабатида.

Лойиҳа ҳукумат қарорига зид

Расмий муносабатдан шуни тушуниш мумкинки, ҳокимлик 2 гектарлик яшил жамоат паркининг бир бурчагида “яшил жамоат парки ташкил қилиш” билан масалани ёпмоқчи. Майдоннинг қолган ҳудудида эса “дом” қурмоқчи. Бу қонунийми?

Фарғона вилояти ва Қувасой шаҳар ҳокимларининг юқорида келтирилган қарорларида Ҳувайдо маҳалласида ташкил қилинган яшил жамоат паркининг майдони 2 гектар қилиб кўрсатилган. Демак, ана шу майдон ҳужжат бўйича яшил жамоат парки. Вазирлар Маҳкамасининг 2022 йил 27 сентябрдаги “Яшил боғлар” ва “Яшил жамоат парклари”ни барпо этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига кўра эса, яшил жамоат паркларида уларнинг идоравий мансублигидан қатъи назар, бино ва иншоотлар, ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш объектлари, аттракционлар қуриш тақиқланган.

Яшил жамоат парки қандай бўлади?

Вазирлар Маҳкамаси қарори билан “Яшил жамоат парклари” тўғрисидаги низом тасдиқланган. Унда яшил жамоат паркларининг мақоми, мақсади ва асосий вазифалари, шунингдек, уларни барпо этиш ва уларнинг фаолият юритиш тартиби белгиланган.

Низомда қайд этилишича, яшил жамоат парклари бино ва иншоотлар, ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш объектлари, шу жумладан, аттракционлар қурилиши тақиқланган ҳамда аҳоли сайр қилишига мўлжалланган дарахтзор ва бутазорлардан иборат бўлади.

Қуйидагилар яшил жамоат паркларининг асосий вазифалари ҳисобланади:

• аҳолининг сайил қилиши, табиат билан уйғунлашган ҳолда очиқ ҳавода ҳордиқ чиқариши учун етарли шароитлар яратиш;
• аҳолига очиқ ҳавода китоб мутолаа қилиш, шахмат, шашка каби ўйинлар билан шуғулланиш учун шароитлар яратиш;
• ҳудуддаги ўсимлик дунёсини сақлаш ва бойитиш;
• атроф-муҳит софлигини сақлаш ва яшилликни кўпайтириш борасидаги илмий-тадқиқот ишларини қўллаб-қувватлаш;
• аҳоли яшаш ҳудудларида таълим ва экология билан боғлиқ маданий-маърифий фаолиятни ривожлантириш;
• парк ҳудудида декоратив қуш ва ҳайвонларни муҳофаза қилиш ҳамда кўпайтириш;
• ўз ҳудудидаги ўсимликларнинг касаллик ва зараркунандаларини мониторинг қилиш ҳамда уларга қарши курашиш;
• муайян ҳудуднинг экологик софлиги ва мўътадиллиги доимий сақланишини таъминлаш.

Яшил жамоат парклари юридик шахс ҳисобланмайди. У ҳудудга кириш бепул бўлади. Яшил жамоат парклари аҳоли пунктларида, одатда, ободонлаштирилмаган бўш турган ҳудудларда, улар мавжуд бўлмаганда эса боғ-парк ёки дарахтзорлар ҳудудига жойлаштирилади, майдони 0,5 гектардан кам бўлмаслиги керак.

Қувасой шаҳар ҳокими Зафар Тўрақулов эса Вазирлар Маҳкамаси қарори талабларини четлаб ўтиб, яшил жамоат парки ҳудудида 6 та “дом” хизмат кўрсатиш объектлари, 24 соат фаолият олиб борадиган савдо-хизмат кўрсатиш шохобчалари қурмоқчи. У бундай шижоатни қаердан олгани қизиқ.

Ҳоким ўз лойиҳасига ўзи ишонмаяпти

Зафар Тўрақулов дарахтлари қўпорилган яшил жамоат паркида қурилиши назарда тутилаётган лойиҳани “убитка проект” деб атади.

“Ташриф объектига ўхшатиб, чиройли нарса қиламиз десак, мана бунақа бўлиб, кайфият бузиляпти. 40 йилдан бери Қувасойда янги “дом” қурилган эмас. Бу ерда манфаат йўқ. Қурувчига ҳам илтимос қилиб, қурдиртираман буни ҳали.

Туристларни жалб қиладиган чиройли бир нарса қилай деб ҳаракат қилаётгандим холос. Бу проектнинг ўзи “убитка” проект, тўғриси”, дейди шаҳар ҳокими.

Лойиҳа “убитка проект” экан, унда ҳоким нега юзлаб дарахтларни бу кўйга солди, деган савол туғилади.

Бу ишлардан вилоят “учлиги” хабардор

Зафар Тўрақулов “буни ўзимдан-ўзим қилмайман-ку” дея, бу ишлардан вилоят масъуллари ҳам хабардорлигига шама қилди. Унинг гапида жон бор: яшил жамоат паркида “дом” ва бошқа объектлар қурилишидан Фарғона вилояти ҳокими Хайрулло Бозоровнинг хабари бўлган.

Хусусан, вилоят ҳокимлиги ахборот хизматининг хабар беришича, жорий йилнинг 13 январ куни вилояти ҳокими Хайрулло Бозоров Қувасой шаҳрига бориб, яшил жамоат парки ўрнида қурилиши кўзда тутилаётган лойиҳа билан танишган. Унинг ёнида вилоят прокурори ҳамда ИИБ бошлиғи ҳам бўлган.

Вилоят “учлиги”нинг лойиҳа билан танишиш жараёни маҳаллий телевидениеда ёритилган. Унда кўринишича, бу пайтда жамоат паркидаги дарахтлар жойида бўлган. Наҳотки, вилоят раҳбарларини шунча дарахт тақдири қизиқтирмаган?

Ҳолатни прокуратура ўрганмоқда

Kun.uz ҳолат бўйича Бош прокуратурадан изоҳ сўради. Бош прокурорнинг матбуот котиби Ҳаёт Шамсутдиновнинг билдиришича, ҳозирда ҳолат прокуратура органлари томонидан ўрганилмоқда.

Шаҳар ҳокимининг бу қилмиши Жиноят кодекси 198-моддаси 2-қисми билан малакаланиши мумкин. Унга кўра, ўрмонларни, дарахтларни ёки бошқа ўсимликларни қонунга хилоф равишда кесиш кўп миқдорда зарар етказилишига сабаб бўлса, бундай ҳаракат БҲМнинг 100 бараваридан 150 бараваригача миқдорда жарима ёки 240 соатдан 300 соатгача мажбурий жамоат ишлари ёхуд 1 йилдан 2 йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки 1 йилдан 3 йилгача озодликни чеклаш ёхуд 3 йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.

Қандай чора кўрилади?

Давлат раҳбарининг фармони билан давлат ўрмон фондига кирмайдиган дарахтлар ва буталар қимматбаҳо навларининг кесилишига мораторий муддатсиз даврга узайтирилганди. Қолаверса, дарахтлар ва буталарни кесиш, кундаков қилиш, шикастлантириш ёки йўқ қилишни назарда тутувчи кўрсатмаларни ўз ичига олган ҳукумат фармойишлари, баённомалар, ёзма топшириқлар, идоравий ҳужжатлар, ҳокимларнинг кўрсатмалари ва қарорларини қабул қилиш қатъиян тақиқланган.

Аммо талаб ва тартиблар Фарғонага алоқадор эмасга ўхшайди. Йўқса, вилоят ҳокими, прокурори ва ИИБ бошлиғи шунча дарахт қўпорилишига кўз юммаган, Зафар Тўрақулов эса яшил жамоат паркини барбод қилишга ўзида шижоат топмаган бўларди.

Қувасой шаҳар ҳокими бу қилмиши учун жиноий жавобгарликка тортилиши керак. Агар ушбу масала “ими-жимида бости-бости” қилиб юбориладиган бўлса, бошқалар ҳам бундан куч олиши ва асраш тобора қийин бўлиб бораётган дарахтларни қирғин қилишга тушиши мумкин.

Руслан Сабуров,
Kun.uz