Pedofil-amaldorlar ishida “qizlarning o‘zi aloqaga rozi bo‘lgan” degan prokuratura va o‘ta yengil hukm chiqargan sudning javobgarligi masalasi ko‘rilmaydimi? Agar ko‘rilmasa, bunaqa jinoyatlar yana takrorlanmasligiga kim kafolat beradi? Shu kabi og‘ir savollar bilan o‘tgan haftaning asosiy mavzulari – Kun.uz dayjestida.
“O‘zi rozi bo‘lgan”ga chiqarilgan norasidalar
O‘tgan hafta oxirida ma’lum bo‘lib, boshqa noxush xabarlarga ulanib ketgan Xorazmdagi pedofil-amaldorlarning jinoyati qayta ko‘rib chiqiladigan bo‘ldi. Viloyat prokuraturasining Oliy sudga kiritgan protesti qanoatlantirildi. Unga asosan, yengil jazo bilan qutulgan ikki sobiq amaldor Xorazm viloyati sudida boshqatdan sud qilinadi.
“Sukut saqlama” loyihasi oshkor qilgan ma’lumotlarga ko‘ra, Xorazm viloyati adliya boshqarmasining sobiq boshlig‘i Oybek Masharipov va Yangiariq tumani favqulodda vaziyatlar bo‘limi boshlig‘i Anvar Quryazov Urganchdagi oilaviy mehribonlik uyining 15-17 yoshli tarbiyalanuvchilari bilan jinsiy aloqa qilib kelgan. Xiva tuman sudi ularga atigi 1,5 yillik ozodlikni cheklash jazosini tayinlagani – jamoatchilikni junbishga keltirdi, sudlar va huquqni muhofaza qiluvchi idoralar sha’niga katta dog‘ bo‘lib tushdi.
Mehribonlik uyi mudirasi Yulduz Xudoyberganova esa o‘z vasiyligidagi bolalarga shafqatsizlarcha ruhiy va jismoniy zo‘rlik ishlatib, ularni 2022 yil fevralgacha, 10 oy davomida turli erkaklar bilan jinsiy aloqa qilishga majburlab kelgan. Buning uchun u 5,5 yilga ozodlikdan mahrum etilgan. Ikki amaldorga berilgan jazodan farqli ravishda, Bosh prokuratura mudiraga berilgan jazoni adolatli deb hisoblayapti.
Muxbirimiz Urganchga borib olib borgan surishtiruvlaridan ma’lum bo‘lishicha, ayol voyaga yetmagan qizlarga mast qiluvchi ichimliklar ichirib, ularni tungi klubda mijoz topishga ham majburlagan. Bundan tashqari, avvalboshdan bu ayolga bolalarning vasiylikka berilishi ham noqonuniy bo‘lgan bo‘lishi mumkin. Mehribonlik uylari yopilib, bolalar oilaviy mehribonlik uylariga tarqatilgach, qizlar hamma bolalar qatori oddiy maktabga bora boshlagan va ana shu maktab direktorining sa’y-harakatlari bilan jinoyat fosh bo‘lishiga olib kelgan.
Birinchi instansiya sudining hukmi o‘tgan yili sentabrda qabul qilingan bo‘lsa, dekabr oyiga kelib ish Xorazm viloyati sudida apellyatsiya tartibida qayta ko‘rilgan. E’tiborlisi, apellyatsiyaga arizani uch nafar jinoyatchining o‘zi bergan. Ya’ni mudira 5,5 yillik qamoq jazosini, ikki amaldor esa 1,5 yil davomida “tungi vaqtda uydan chiqmasang bo‘ldi” degan yengil jazo yanayam yumshatilishiga umid qilgan. Viloyat sudi hukmni o‘zgarishsiz qoldirgan.
Keng jamoatchilik sud hukmi mutlaq adolatsiz bo‘lganini, huquqshunoslar esa nafaqat adolatsiz, balki noqonuniy ham bo‘lishi mumkinligini aytyapti. Ya’ni agar amaldorlarning qilmishi “jabrlanuvchining o‘z roziligi bilan bo‘lgan” deb emas, balki qizlarning ojizligidan foydalanib sodir etilgan deb topilganida, ular kamida 10 yilga qamalgan bo‘lar edi. Agar ayblov moddasi noto‘g‘ri tanlangan bo‘lsa, bu nafaqat sudga, balki davlat ayblovchisi bo‘lgan prokuraturaga nisbatan ham katta savollarni yuzaga keltiradi.
Qashqadaryo, Qo‘qon va yana Xorazm...
Jamiyat hali Xorazmdagi pedofil-amaldorlarning jinoyatini va ularga qanday qilib bunchalik yengil jazo berilganini hazm qilib ulgurmay, hafta davomida yana bir nechta shunga yaqin holatlar ham oshkor bo‘ldi.
Bu holatlardan biri yana Xorazmga taalluqli. O‘tgan yili avgustda Yangiariq tumanida 11 nafar erkak voyaga yetmagan 15 yoshli qizni zo‘rlagani aytilyapti. Bu haqda bloger Nikita Makarenkoga xabar bergan qizning qarindoshi zo‘ravonlarni “IIBga aloqador odamlar” deb atagan. Uning so‘zlariga ko‘ra, huquq organlari 8 oy davomida tergovni cho‘zib kelyapti. Bloger bu haqda xabar berganidan uch kun o‘tib, 11 kishidan 3 nafari hibsga olingani, bunga bolalar ombudsmani Aliya Yunusova yordam berganini ma’lum qildi.
“O‘zbekistonda faqat qo‘l boshqaruvi ishlaydi. 11 nafar pedofilga nisbatan ish qo‘zg‘atish uchun bu voqea oshkora bo‘lishi, shaxsan kimdir e’tibor berishi va masala bilan shaxsan shug‘ullanishi kerak. Bu falokat”, dedi Makarenko. U pedofillar tarmog‘ini fosh etish uchun Toshkentdan Xorazmga maxsus guruh yuborishni taklif qilyapti.
Qashqadaryoda esa 52 yoshli shaxs mehribonlik uyidan asrab olingan qizni zo‘rlab, homilador qilib qo‘ygani aytilyapti. Tasdiqlanmagan xabarlarga ko‘ra, Chiroqchi tumanida yashovchi erkak 8 nafar bolani asrab olib, ular orasidan 13 yoshli qizni homilador qilib qo‘ygan. Homila majburan abort qilingan bo‘lishi mumkin. Voqea yuzasidan ilk sud jarayonlari 7 aprel kuni Chiroqchi tuman sudida boshlandi.
Bu xabarlar fonida Qo‘qon davlat pedagogika institutida qizlarning yotoqxonasiga yashirin kamera o‘rnatilgani ma’lum bo‘ldi. Kamera yotoqxonaning foyesiga yoki koridorga emas, bevosita qizlar yashaydigan xonaga o‘rnatilgan. Kun.uz'ga murojaat qilgan talabalarning aytishicha, kamerani o‘rnatganlar uni “vay-fay signalini kuchaytirib beradigan moslama” deb ularni aldashgan. Qizlar yashirin kamerani olib ko‘rishganida, ichida “fleshka” borligi, unda qizlarning kiyim almashtirayotgani ham tasvirga tushib qolganini ko‘rishgan. Buni bilib yig‘lagancha prorektorga murojaat qilgan qizlar dashnom eshitib olgan: prorektor qizlarni “102”ga telefon qilgani uchun urushib bergan.
E’tiborlisi, institut rektori Dilnoza Xo‘jayevaning ham reaksiyasi ham bundan ortiq bo‘lmagan. Talabalarning aytishicha, rektor qizlarga institutning mulki bo‘lgan moslamani ochib ko‘rgani uchun tanbeh bergan.
Institut bergan rasmiy bayonotda izohlanishicha, rejaga ko‘ra talaba qizlar boshqa xonaga ko‘chirilishi va bu xona talabalarning psixologik muammolari bilan ishlash uchun maxsus xonaga aylantirilishi kerak bo‘lgan. Qizlarning yashirin kameradan bexabar qolgani esa go‘yoki “anglashilmovchilik bo‘lgan”. Lekin nega oddiy kamera emas, yashirin qo‘lbola kamera o‘rnatilgani bo‘yicha tayinli izoh berilmadi. Psixologik profilaktika xonasi uchun nima sababdan oliygoh binosidagi xonalardan biri emas, yotoqxonada aynan qizlar yotgan xona tanlangani ham tushunarsiz.
Prezident administratsiyasi shu’ba mudiri Saida Mirziyoyeva bu masalani oliy ta’lim vaziri Ibrohim Abdurahmonov bilan muhokama qildi. Bu uchrashuvdan sanoqli soatlar o‘tib, vazirlik Qo‘qon pedagogika instituti prorektori ishdan bo‘shatilganini ma’lum qildi. Bundan tashqari, yashirin kamera o‘rnatilishiga bevosita aloqador bo‘lgan 4 nafar mas’ul xodimga intizomiy chora ko‘rilgan. Huquq organlarining tekshiruvi davom etyapti. Yana ham batafsil Kun.uz surishtiruvida tanishing.
Pedofillar reyestri yuritiladi. Oiladagi zo‘ravonlik – endi rasman jinoyat
Ayollar va bolalarni zo‘ravonlikdan himoya qilishga oid uzoq kutilgan qonun shu hafta Senat tomonidan ma’qullandi. Undagi eng asosiy yangiliklardan biri – jinsiy zo‘ravonlik sodir etgan shaxslar muddatidan ilgari jazodan shartli ozod qilinmaydi, ularning jazosi yengilrog‘i bilan almashtirilmaydi. Bunday jinoyatlar uchun jazo ham og‘irlashtirilyapti.
Bundan tashqari, nihoyat O‘zbekistonda ham pedofillarning reyestri yuritiladigan bo‘ldi. Bu reyestrga bolalarni zo‘rlagan shaxslar kiritiladi va ularga ta’lim sohasida ishlash taqiqlanadi. Ular nafaqat ta’limda ishlay olmaydi, umuman bolalar bilan bevosita ishlashni nazarda tutuvchi har qanday faoliyat turi bilan shug‘ullanishi man etiladi.
Yana bir muhim yangilik: jinsiy jinoyatlarga huquqiy baho berishda, zo‘rlangan shaxs necha yoshda ekanini zo‘ravon bilganmi yoki yo‘q degan lazeykali qoida chiqarib tashlanyapti. Ya’ni aybdor jabrlanuvchi necha yoshda ekanini bilmagan bo‘lsa ham, bu unga yengil jazo berish uchun sabab bo‘la olmaydi.
Shuningdek, bu qonun bilan oiladagi zo‘ravonlik jinoyat deb e’lon qilinyapti. Qolaversa, xotin-qizlarni ta’qib qilish va ularga nisbatan shahvoniy harakatlar qilganlik uchun birinchi marta javobgarlik belgilanyapti.
Yangi qonunda ayolni abort qilishga majburlash, nomusga tegish, jinsiy ehtiyojni g‘ayritabiiy usulda qondirish, jinsiy aloqaga majburlash, 16 yoshga to‘lmagan shaxs bilan jinsiy aloqa qilish, 16 yoshga to‘lmagan shaxsga nisbatan uyatsiz-buzuq harakatlar qilish, pornografiya tayyorlash va tarqatish kabi jinoyatlar uchun jazolarni og‘irlashtirish ham ko‘zda tutilgan.
Qonun prezident tomonidan imzolangach, belgilangan muddatda kuchga kiradi. Davlat sektoridagi bir guruh progressiv insonlar va jamoatchilik faollari tomonidan ilgari surilgan bu qonun ayollar va bolalar himoyasi uchun tashlangan katta qadam bo‘ldi. Shu bilan birga, unutmaslik kerakki, bu – ayni yo‘nalishdagi ishlarning faqat boshlanishi bo‘lishi kerak.
Noyob hokimlar mamlakati
Pedofil-amaldorlar jinoyati o‘tgan hafta ochilganini inobatga olsak, bu haftaning bosh antiqahramoni nomini Koson tumani hokimi Asrol Boyqorayevga bersak bo‘ladi. Bir nechta manbalarga ko‘ra, Boyqorayev 31 mart kuni qishloq xo‘jaligidagi muammolar bo‘yicha majlis o‘tkazib, unda ro‘zadorlarning og‘zini ochishga majburlagan.
Inson huquqlari faoli Abdurahmon Tashanovning ma’lum qilishicha, hokim qurg‘oqchilik, yerlarning meliorativ holati haqida g‘azab bilan nutq so‘zlagan. Shundan keyin: “Senlar ro‘za tutvolib, sipo bo‘lib yurasanlar, ishni kim qiladi?” deya, ro‘zadorlarni suv ichishga majbur qilgan.
Hokimning matbuot xizmati buni rad etib, Abdurahmon Tashanov fermerlar haqida gapirganiga urg‘u qaratdi. Rasmiy bayonotga ko‘ra, Asrol Boyqorayev 31 mart kuni birorta ham fermerni tuman hokimligiga chaqirmagan va ularning ro‘zasini ochishga majburlamagan.
Kun.uz manbasiga ko‘ra, majlisda fermerlar emas, qishloq xo‘jaligi xodimlari, xususan miroblar ishtirokida o‘tgan. Hokim ularga hozir ish payti ekani, ro‘zani 60 yoshdan keyin tutish kerakligini aytib, baqirgan.
“Ro‘zadorlarga birin-ketin suv ichirilarkan, boshqalar ham o‘z xohishi bilan suv ichishni boshladi. Hokimdan shu qadar qo‘rqishadiki, boshqa ro‘zadorlar ham ro‘za emasmiz, deya suv icha boshlashdi. Birorta gapiradigan bo‘lmadi. Chunki hamma hokimdan qo‘rqadi. Bu hokim – sher. Necha yildan beri qimirlamayapti”, – dedi vaziyatdan xabardor manba.
Fermerlar kengashi holat bo‘yicha Bosh prokuraturaga murojaat qildi. Bosh prokuratura o‘rganish ishlarini boshlaganmi-yo‘qmi, o‘rganmoqchimi-yo‘qmi, bular haqida rasmiy ma’lumot berilmadi.
Ma’lumot uchun, Koson hokimi Asrol Boyqorayev 2021 yil yanvar oyida ham tilga tushgandi. O‘shanda hokimning xizmat mashinasi ekani aytilgan Captiva'da 60 yoshli piyoda urib ketilgan va u halok bo‘lgandi. Marhumning o‘g‘li Kun.uz'ga murojaat qilib, otasi urib yuborilgan vaqtda Asrol Boyqorayev va uning a’zolari Captiva ichida bo‘lganini aytgandi.
Bu hafta yana nimalar ro‘y berdi?
O‘zbekistonliklar boykot qilgan “Jara” festivali noma’lum muddatga qoldirildi. Biz bu boykot haqida o‘tgan hafta batafsil to‘xtalgan edik. Ukrainaga bosqinni qo‘llab-quvvatlagan rossiyalik ashulachilar ishtirokidagi konsertni o‘tkazishdan avvalroq Boku va Olmaota shaharlari ham bosh tortgandi. Tashkilotchilar Toshkentdagi konsert qoldirilishini “dunyodagi vaziyat” bilan izohlashdi. Bu haqda e’lon qilinishidan bir kun oldin, Peterburgda rossiyalik propagandachi Vladlen Tatarskiy o‘ldirilgan edi. Qotillikda gumonlanayotgan ayol O‘zbekistonga qochmoqchi bo‘lgani haqida xabarlar bor.
O‘zbekistonning barcha shaharlarida ruxsat etilgan maksimal tezlik 70 km/soatdan 60 km/soatga tushirildi. Vazirlar Mahkamasi qarori bilan Yo‘l harakati qoidalariga kiritilgan o‘zgarish 5 apreldan kuchga kirdi. Yangi cheklov faqat asosiy shaharlarga emas, respublikadagi barcha shaharlarga taalluqli. Ichki ishlar vazirligi radar va kameralarning yangi qoidaga moslashtirilishi bo‘yicha hozircha izoh bermadi.
Shavkat Mirziyoyev Toshkent shahridagi drenaj tizimining ahvolini o‘nglash bo‘yicha topshiriq berdi. Tegishli dasturni ishlab chiqish uchun Qurilish vazirligi va poytaxt hokimligiga ikki hafta muddat berildi. Aprel oyi boshida yomg‘irlar yana suv toshqinlarini keltirib chiqargan, hatto aviareyslarni Samarqandga yo‘naltirishga to‘g‘ri kelgandi. Bu hafta, shuningdek, Yangi Toshkent shahrini qurish bo‘yicha direksiya tuzilgani ham ma’lum bo‘ldi. Direksiya rahbari etib kim tayinlangani hozircha noma’lum.
“Tashabbusli budjet”da g‘olib loyihalar e’lon qilindi. Eng ko‘p ovoz olgan 1666 ta loyihani moliyalashtirishga 1,6 trln so‘m ajratiladi. E’tiborlisi, g‘olib loyihalarning yarmidan ko‘pi – maktablar va shifoxonalarga to‘g‘ri keladi. Shu bilan birga, odamlarning faolligi sezilarli oshgan: tashabbuslarga o‘tgan mavsumdan ikki barobar ko‘p – 16 millionta ovoz to‘plandi. Kutilganidek, ko‘plab mahallalar o‘z g‘alabasini katta bayram qilib nishonladi.
Sergelida 27 yoshli ayol 3 nafar farzandi bilan o‘zini 9-qavatdan tashladi. Ularning to‘rtalasi ham voqea joyida halok bo‘ldi. Ma’lum bo‘lishicha, ayol bolalari bilan 5 oydan buyon onasining uyida yashab kelayotgan bo‘lgan. Holat bo‘yicha qasddan odam o‘ldirish va o‘zini o‘zi o‘ldirish darajasiga yetkazish moddalari bilan jinoyat ishi qo‘zg‘atildi.
Toshkent qoq markazida, Amir Temur xiyoboni yonida joylashgan ikkita bino ajoyib-u g‘aroyib tarzda xususiylashtirildi. Bir yil oldin ochilgan, bor-yo‘g‘i 8 mln so‘m ustav fondiga ega kompaniya Aloqabankdan 390 mlrd so‘m kredit olib, bir kun o‘tgach shu pulga Aloqabank va sobiq AKT vazirligining binolarini sotib oldi. Ajratilgan kredit miqdori bank aktivlarining naq 20 foiziga teng. Davlat banki buncha katta miqdordagi kreditni xususiy kompaniyaga imtiyozli shartlarda bergani e’tiborga loyiq.
ACTIVIST loyihasi muallifi 15 sutkaga qamab qo‘yildi. Hojiakbar Nosirov o‘z videolaridan birida bir qator brendlarning yogurt mahsulotlari tarkibida karmin moddasi borligi uchun uni iste’mol qilmaslik kerak deyishi ortidan, “diniy adovat qo‘zg‘atuvchi material” tarqatishda ayblanib, 15 sutka ma’muriy qamoq jazosiga hukm qilindi.
O‘zbekiston xalq artisti Murod Rajabov olamdan o‘tdi. Taniqli aktyor, o‘zbek kino xazinasidan joy olgan bir qator filmlardagi rollari bilan tomoshabinlar mehrini qozongan Murod Rajabov 8 aprel kuni uzoq davom etgan kasallikdan so‘ng 74 yoshida vafot etdi.
