Тоза ҳавога бож ва шифокорларга имтиёзлар — ҳафта дайжести

Ўзбекистонликлар ёппасига тоза ҳаво излаяпти: ҳаво филтрларига талаб Катта бўрон пайтидаги даражага етди. Тиббиёт ходимлари учун имтиёзлар тўплами: давлат хусусий сектор билан рақобатлашишга мажбур бўляпти. Исломий банк очишга рухсат берилади: узоқ тайёрланган қонун ниҳоят қабул қилинди. Ортда қолаётган ҳафтанинг Ўзбекистон ҳаётига оид шу ва бошқа муҳим хабарлари – Kun.uz дайжестида.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Ҳаво тозалагичлар бозорида “бум”

2021 йил ноябр ойида Тошкентда рўй берган даҳшатли чанг бўрони эсингиздами? Ўшанда ҳатто эшик-деразалари маҳкам ёпилган уй ичида ҳам нафас олиб бўлмай қолганди. Натижада, расмий маълумотларга кўра, бир кун ичида пойтахтда яшовчи 700 га яқин киши нафас қисиши сабаб тез ёрдамга мурожаат қилган. Орадан бир неча кун ўтиб, пойтахтликлар яна бир аянчли ҳодиса – чангга бўккан ифлос қор ёғишига ҳам гувоҳ бўлган эди.

Ўзбекистон аҳолисининг ифлос ҳаво сабаб ўзи ва яқинлари соғлигидан ташвишланиш даражаси ўшанда энг юқори чўққисига чиққан. Лекин вазият тақозоси билан, сўнгги кунларда одамларимиз орасида худди ўша пайтдагидек оммавий хавотир яна кезиб юрибди. Google статистикасига қараганда, бу ҳафта ўзбекистонликларнинг “очиститель воздуха” (ҳаво тозалагич) сўзини интернетда қидирувга бериш кўлами – 2021 йил ноябр ойининг биринчи ҳафтаси даражасигача кўтарилган. Бошқача айтганда, ўша даҳшатли чанг бўрони пайтида қанча одам ҳаво тозалагичга қизиққан бўлса, бугун ҳам камида ўшанча, эҳтимолдан ундан ҳам кўпроқ ватандошимиз бу техникани сотиб олиш ниятида юрибди.

Айнан қанча одам ҳаво тозалагич излаётганини Google Trends'дан билиб бўлмайди. Аниқроқ рақамларни Божхона қўмитаси статистикасидан топиш мумкин. Унга кўра, Ўзбекистонга маиший ҳаво тозалагичлар импорти охирги 3 йилда 9 баробарга ошган. 2022 йилда бундай маҳсулотлардан 2 мингта олиб кирилган бўлса, 2025 йилнинг ўн ойида жами қиймати 1,3 млн долларлик 18,5 мингдан ошиқ ҳаво тозалагич импорт қилинган.

Шу тариқа, экологик вазият тақозоси билан, бундан буёғига тоза ҳаво – текин эмас. Устига устак, импорт қилинган ҳаво тозалагичлар (ТИФ ТН коди 8509) учун нақ 20 фоизлик бож ўрнатилган. Натижада, болалари ва ота-онаси билан ҳеч бўлмаганда уйининг ичкарисида, нисбатан тозароқ ҳаводан нафас олишни хоҳловчилар, бунинг учун том маънода солиқ тўлашига ҳам тўғри келади.

Кўчага чиққанда эса, куздан то баҳоргача аксарият кунлари ниқоб тақиш ҳам объектив заруратга айланиб қолди. Ифлосланиш даражаси ошиб кетган пайтларда очиқ ҳавога камроқ чиқиш, чиққанда ҳам ниқоб таққан ҳолда чиқишни ўтган ойдан бошлаб Ўзгидромет ҳам расман тавсия қила бошлади. Ташкилот уч ҳафтадан бери ҳар куни (!) шундай тавсия бериб боришни канда қилмаяпти. Ва бу тавсия фақат тошкентликларга тааллуқли эмас. Масалан, душанба куни Ўзбекистоннинг 14 та йирик шаҳридан 13 тасида ҳаво ифлосланиши кузатилди. Ўша куни Андижонда ҳаво сифати пойтахтдагидан бир неча баробарга ёмонроқ эди.

IQAir портали ва иловасида ҳам Ўзбекистон шаҳарларидаги ҳаво сифатини кузатиб борувчилар ошиб боряпти. Порталнинг Тошкент шаҳри бўйича обуначилари сони 600 мингга яқинлашиб қолган. Шаҳримизда ижод қилувчи Inkuzart тахаллусли кўча рассоми ўтган ҳафта тақдим этган янги стрит-артини айни шу мавзуга бағишлади: суратда одамлар кўчада газга қарши ниқоб тақиб юрганини кўриш мумкин.

Тошкентдаги дарахтлар қирғини бўйича жиноят иши очилди

Ҳаво ифлослиги фонида, вирусли инфекциялар ва умуман нафас йўллари касалликларига чалинаётганлар сони кўпайиб боряпти. Кислород ишлаб чиқарадиган дарахтларни ноқонуний кесиш жиноятларини эса тўхтатиб бўлмаяпти. Шу ҳафта маълум бўлишича, Тошкентнинг Яккасарой туманида 174 та дарахт расмийларнинг буйруғи билан қирғин қилингани юзасидан жиноят иши қўзғатилган. Айни пайтда, экология вазирининг маслаҳатчиси Расул Кушербаев прокуратурани номардликда айблаяпти.

“Дарахт кесиш топшириғини берган шаҳар ҳокими ўринбосари Бахтиёр Раҳмонов яна сувдан қуруқ чиқмоқда. Унинг ўрнига топшириқни бажарган, "танка"си йўқ ободонлаштириш ходимлари жавоб берадиган кўринади. Мана бу ҳақиқий номардлик!!!” – дея ёзди Кушербаев. Раҳмоновга қаратилган бу айбловни аввалроқ шаҳар ҳокимлиги рад этган эди.

Тошкентдаги яшиллик билан боғлиқ яна бир ҳолат ҳам сўнгги кунларда жамоатчилик эътиборини тортди. Хабарингиз бўлса, халқ тилида “Тоштурма” деб аталган собиқ 1-сон тергов ҳибсхонаси 2017 йилда Зангиотага кўчирилган ва унинг Юнусободдаги эски биноси 2018 йилда бузиб ташланган эди. Вазирлар Маҳкамаси ўша йили қабул қилган фармойишга биноан, 3 гектарлик бу ҳудудда шаҳар ҳокимлиги хиёбон барпо этиши керак эди. Лекин ҳалигача бу ҳужжат талаби бажарилгани йўқ. Негалиги эса куни кеча ойдинлашди: маълум бўлишича, собиқ ҳоким Жаҳонгир Ортиқхўжаев бу ҳудудни хусусий тадбиркорга бериб юборган экан. Натижада, яшил макон бўлиши белгиланган жой 7 йилдан бери чиқиндилар уюлган тақир ва ташландиқ ҳолатда қоляпти. Чунки тадбиркор бу ерда ё меҳмонхона, ё “дом” қурмоқчи, лекин бош режадаги тақиқ сабабли қурилишга рухсат ололмаяпти.

Экология вазири президент олдига таклифлар билан кирди

Ҳаво ифлосланиши ва умуман экологик муаммолар бўйича расмийлар кўраётган сўнгги чоралар ҳақида ҳам тўхталсак. Экология вазирлиги Тошкент шаҳри ва унинг атрофида филтр ўрнатмасдан ишлаётган иссиқхоналарга қарши рейдларни кучайтирди. Вазирлик хабарига кўра, кенг кўламли назорат тадбирлари доирасида 106 та иссиқхона фаолияти вақтинча тўхтатилган, 58 таси жаримага тортилган. Яна 387 та ҳолатда иссиқхонани экологик талабларга мослаштириш, автомобил шиналари, плёнка ва ўсимлик қолдиқларидан ёқилғи сифатида фойдаланмаслик юзасидан огоҳлантириш берилган. Маълумот учун, ўтган ойдаги президент фармонига асосан, бу йилдан бошлаб иссиқхона хўжаликларига қишда ҳам кафолатли ҳажмда табиий газ етказиб берилиши керак.

Ҳаво ифлосланиши ва бошқа экологик муаммолар 11 ноябр куни президент Шавкат Мирзиёев ҳузуридаги йиғилишда муҳокама қилинди. Унда экология вазири Азиз Абдуҳакимов соҳада ўзгариш қилиш бўйича ўз таклифларини тақдимот қилди. Расмий хабарга кўра, вазир экология органларининг ваколатини кенгайтириш ва экологик назорат бўйича ёндашувларни ўзгартиришни илгари сурган.

Янги чоралар – дарахтлар кесилиши ва ҳаво ифлосланишининг олдини олиш, соҳада жамоатчилик иштирокини кенгайтириш, саноат корхоналари учун экологик талабларни кучайтиришга қаратилган. Давлат раҳбари билдирилган таклифларни маъқуллагани айтиляпти. Президент матбуот хизмати тарқатган расмий хабар анча умумий гаплардан иборат бўлгани учун, айнан қанақа янгиликлар ҳақида гап кетаётгани ҳозирча маълум эмас.

Тиббиёт ходимларига имтиёзлар

Ноябр ойининг иккинчи якшанбаси – Ўзбекистонда тиббиёт ходимлари куни. Шу куни байрам совғаси сифатида президент қарори имзоланди. Ҳужжат соҳа ходимлари учун ҳақиқатан ҳам совға дейишга арзигулик янгиликлар билан тўла.

Аввало, келаси йилдан бошлаб тиббиёт ходимларига ҳар йили касб байрамида пул берилади. Рағбат пули миқдори – меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорига тенг бўлади. Бу миқдор ҳозир 1 млн 271 минг сўмга тенг. Демак, агар кейинги байрамгача ставка 10 фоизга оширилса, давлат шифохоналарида ишлайдиганлар келаси йил ноябр ойининг иккинчи якшанбасида тахминан 1,4 млн сўмлик мукофотни кутишлари мумкин.

Қолаверса, 2026 йил апрелдан бошлаб, давлат тиббиёт муассасалари 5 кунлик иш ҳафтасига ўтадиган бўлди. Бунда, дам олиш кунлари иш навбатчилик асосида ташкил этилади.

Қарор билан, давлат шифохоналарида камида 15 йил иш стажига эга ходимлар учун учта катта имтиёз эълон қилинди.

Биринчидан, уларнинг фарзандларига бакалавриатдаги бир йиллик контракт суммасининг 30 фоизгача қисми тўлаб берилади. Ҳужжат матнидан келиб чиқилса, бу имтиёздан нафақат шифокорлар, балки ҳамширалар, лаборантлар, фелдшерлар ва фармацевтика ходимлари ҳам фойдалана олади. Эътиборлиси, уларнинг хусусий университетда ўқийдиган фарзандлари ҳам бу имтиёздан фойдалана олади – “фақат давлат олийгоҳларига” ёки “фақат тиббиёт йўналиши бўйича” деган чекловлар йўқ.

Иккинчидан, бундай ходимларга ҳар йили санаторийга бориш учун бепул йўлланма берилади. Учинчидан эса, тажрибали тиббиёт ходимлари ипотека асосида уй олмоқчи бўлса, бошланғич тўловнинг 25 фоизини давлат қоплаб беради. Лекин биринчи иккита имтиёздан фарқли равишда, бу имконият ҳаммага ҳам берилмайди: 15 йил иш стажига эга бўлишдан ташқари, ҳар йили тасдиқланадиган 500 кишилик рўйхатга кириш ҳам керак. Имтиёзли ипотека олувчилар рўйхатига кириш шартлари эса ҳали маълум эмас.

“Давлат шифохонасида 15 йил ишла: болангнинг контрактини қисман давлат тўлаб беради, ўзинг эса ҳар йили санаторийга борасан, омадинг келса, ипотека имтиёзини ҳам олишинг мумкин” деган чорлов, тахмин қилиш мумкинки, яхши кадрларнинг хусусий секторга ўтиб кетишининг олдини олишга қаратилган. Яъни, меҳнат бозоридаги вазият сабабли, ҳукумат хусусий сектор билан рақобатлашишга мажбур бўляпти.

Санаб ўтилганлардан ташқари, давлат шифохоналарида камида 3 йил ишлаган ходимлар ҳар йили бир марта бепул юқори технологик ихтисослашган тиббий ёрдам олиши мумкин бўлади. Шунингдек, иш стажи қанча эканидан қатъи назар, давлат ишида ишлайдиган барча тиббиёт ходимлари учун барча турдаги давлат хизматлари тўлови икки баробарга камайтирилади.

Қарорга кўра, туман даражасида янги даволаш усулларини жорий қилиб, унинг ижобий самарасига эришган шифокорларга БҲМнинг 50 баробари миқдорида пул мукофоти берилади. Бу ҳозирги ставка бўйича 20 млн 600 минг сўм дегани. Тиббиёт муассасаларининг раҳбарлари эса, ҳар йили ўтказиладиган танловларда ғолиб чиқиш орқали, ўзи учун 30 млн сўм, қўл остидаги ташкилот учун эса 500 млн сўм рағбат пулини ютиб олиши мумкин.

Душанба куни президент Шавкат Мирзиёев тиббиёт ва фармацевтика ходимлари билан учрашиб, уларни байрам билан табриклади, соҳа бўйича яна қатор янгиликларни эълон қилди. Хусусан, шифохона раҳбари ва бош шифокор ваколатлари ажратилиб, раҳбарлар олдига қаттиқ талаблар қўйилиши кутилмоқда. Тиббий таълимда оилавий шифокор ва ҳамшира тайёрлашга эътибор кучайтирилиб, бу йўналишлар бўйича квоталар кўпайтирилади.

Бу ҳафта яна нималар рўй берди?

Марказий Осиё президентлари навбатдаги маслаҳат учрашуви учун Тошкентга йиғилди. Бу – минтақавий ҳамжиҳатлик йўлида ушбу форматдаги еттинчи учрашув бўляпти. Озарбойжон президенти бу “клуб”нинг доимий меҳмонига айланиб улгурди: 2023 ва 2024 йиллардаги “маслаҳат ошлари”да қатнашган Илҳом Алиев 2025 йилги саммитда ҳам иштирок этяпти. Саммитдан бир кун олдин Қозоғистон президентининг, саммитдан кейинги куни эса Туркманистон президентининг Ўзбекистонга давлат ташрифлари ҳам ташкил этилди. Минтақавий етакчилар янги қурилган “Тошкент-Ҳумо” (қурилиш вақтидаги номи “Тошкент-Шарқий”) аэропортига қўнган илк хорижлик президентлар бўлгани эътиборга молик. 14-17 ноябр кунлари бўлиб ўтаётган кетма-кет учта саммит тафсилотлари билан Kun.uz саҳифаларида таништириб борамиз.

Ўзбекистонда исломий банклар тўғрисида қонун қабул қилинди. Қонунчилик палатасида қабул қилиниб, Сенатга юборилган қонун банк-молия соҳасида янги йўналиш очилиши ва хорижий инвестициялар кириб келишига йўл очади. Ҳафта давомида, шунингдек, банк карталарига оид қонунчиликка янгиликлар киритилди. Унга кўра, эндиликда 14-18 ёшли ўсмирлар ўзлари мустақил равишда банк картаси очиши мумкин. Ота-оналар 14 ёшгача бўлган фарзандларига ҳам банк картасини очтириши мумкинлиги белгиланди. Бундан ташқари, ЯТТлар ва ўзини ўзи банд қилган шахслар учун бизнес карталар жорий этиляпти. Юридик шахслар эса корпоратив карталар орқали ичимлик суви ва канализация тўловларини амалга оширишлари мумкин бўлади.

Янги Тошкентда яна бир янги стадион қурилишига тамал тоши қўйилди. Бу сафаргиси каттароқ – 55 минг томошабинга мўлжалланган, қиймати 100 млн долларлик арена бўлади. Бир неча ой олдин Янги Тошкентда 12 минг ўринли Олимпия стадиони ҳам очилган эди. Бу стадионлар 2027 йилги ФИФА U-20 жаҳон чемпионати ва 2029 йилги ёшлар ўртасида Осиё ўйинларини қабул қилади. Бу ҳафта, шунингдек, футбол бўйича ўсмирлар жамоамиз Жаҳон чемпионати плей-оффига чиқди, миллий жамоамиз эса ўртоқлик учрашувида Мисрни мағлуб этди. Ўйиндан олдин Тимур Кападзе миллий жамоадан кетганини эълон қилди – у фаолиятини хорижда давом эттириши кутиляпти.

Тошкентда чиқиндидан қарзи борларни жазолашнинг янги механизми ишга тушди. Ўтган ҳафта 25 мингта истеъмолчига огоҳлантирувчи SMSлар юборилган эди. Маълум қилинишича, шундан кейин уларнинг 20 мингтаси 5 кун ичида қарзини тўлаган. Қолган 5 мингта истеъмолчи эса электр энергиясига тўлов қилиш имкониятидан маҳрум қилинган. Энди улар чиқиндидан қарзини узмагунча, свет учун пул тўлолмайди. Қарз ёпилиши биланоқ, чеклов бекор бўлиши айтиляпти. Декабрдан бошлаб бундай тартиб республиканинг қолган ҳудудларида ҳам амал қила бошлайди.

Муаллиф – Комрон Чегабоев
Доимий бошловчи – Бобур Акмалов
Тасвирчи – Шоҳруз Абдурайимов