Changkent, yer sotish va odob-axloq - hafta dayjesti

Toshkent yana chang kentga aylanib qoldi

Hafta Toshkentda yashovchilar uchun noxush boshlandi. Dushanba kuni kechqurun shaharda chang to‘zoni ko‘tarilib, havo salomatlik uchun juda xavfli darajada ifloslanib ketdi. Bu vaqtda Toshkent bir muddat dunyoning yirik megapolislari orasida havosi eng iflos shahar bo‘lib turdi.

Chang to‘zoni o‘tgan yili noyabrdagi misli ko‘rilmagan chang bo‘ronichalik darajada bo‘lmagan bo‘lsa ham, undan-da jiddiyroq xavotirga sabab bo‘la oladi. Chunki o‘tgan yilgi bo‘ron qo‘shni davlatlar hududidan kirib kelgan, mas’ullar ham o‘z bayonotlarida shunga urg‘u berishgandi. 17 oktyabr kuni esa Toshkentni begona emas, aynan shaharning o‘zidagi g‘ubor qoplab oldi.

Sinoptiklarning aytishicha, chang ko‘tarilishiga harorat inversiyasi deb ataluvchi meteorologik hodisa sabab bo‘lgan. Bu hodisa birdan sovuq tushganida kuzatiladi va uning natijasida havoning vertikal harakati yuzaga keladi. Ya’ni yer yuzasiga eng yaqin va tabiiyki eng iliq havo qatlami, changlarni ham o‘ziga qo‘shib, tepaga ko‘tariladi. Yashil hududlar va suv havzalari kamayib, qurilishlarga to‘lib ketgan shaharda bu qanday oqibatlarga olib kelishi esa o‘z-o‘zidan tushunarli.

Agar ertasi kuni yomg‘ir yog‘maganida, bu chang qancha vaqt saqlanib turgan bo‘lardi, aytish qiyin. Seshanba-chorshanba kunlari yog‘gan yomg‘ir shahar aholisiga oltin kuzning eng chiroyli kunlarini hadya qildi. Odamlar bir necha oylar ichida birinchi marta nihoyat g‘uborsiz, musaffo havodan nafas oldi. Bu tozalik sabab shahardan shimoli-sharqdagi Tiyan-shan tog‘lari cho‘qqilari ham aniq ko‘rina boshladi.

Afsuski, Toshkent uchun bunday noodatiy holat uzoq davom etmadi. Yog‘ingarchilik to‘xtashi bilan shaharni yana odatdagi g‘ubor qoplab oldi. Juma kuniga kelib poytaxt havosi “zaif guruhlar uchun xavfli” toifaga qaytdi. Havodagi chang qatlami hech bir asbobsiz ham, yana oddiy ko‘z bilan ko‘rinib turibdi.

Qoidabuzarlarning eng yosh qurboni

Hafta boshidagi yog‘ingarchilik O‘zbekistonning katta hududini qamrab oldi. Shu kunlari Qamchiq dovonida, Qashqadaryo va Jizzax viloyatlarining tog‘li hududlarida birinchi qor yog‘di. Samarqandning Bulung‘ur tumanida M-39 xalqaro avtomobil yo‘lining bir qismini sel bosdi. Andijon shahri ko‘chalari yana suvga to‘lib qoldi.

Eng achinarlisi, yog‘ingarchilik kunlari yana jiddiy yo‘l-transport hodisalarisiz o‘tmadi. 18 oktyabr kuni Samarqandning Jomboy tumanidagi avtohalokat butun O‘zbekistonni larzaga soldi. Tug‘ilganiga endigina 3 kun bo‘lgan, tug‘uruqxonadan olib ketilayotgan chaqaloq uyigacha yetib bormadi.

Kunduzi soat 13:40lar atrofida ro‘y bergan halokatda “Spark” haydovchisi boshqaruvni yo‘qotib, yo‘lning qarama-qarshi tarafiga chiqib ketgan va ro‘paradan kelayotgan “Nexia”ga urilgan. Natijada “Spark” haydovchisi va “Nexia”dagi uch kunlik chaqaloq voqea joyida vafot etgan. “Nexia” haydovchisi va undagi yo‘lovchilar jiddiy jarohatlar bilan reanimatsiyaga yotqizilgan.

Hokimlikka tayinlovlar va sobiqlar ustidan jinoyat ishlari

Yakunlanayotgan hafta hokim lavozimiga tayinlovlar va sobiq hokimlar ustidan ochilgan jinoyat ishlariga boy bo‘ldi. Tayinlovning aksariyatini bitta umumiy jihat birlashtirib turdi: respublika darajasidagi rahbarlar tumanlarga hokim qilib jo‘natildi.

Favqulodda vaziyatlar vaziri o‘rinbosari Azizbek Latifjonov Paxtaobod tumaniga, suv xo‘jaligi vaziri o‘rinbosari Akmal Arziyev Sardoba tumaniga, Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi raisi o‘rinbosari Bekzod Ummatov Asaka tumaniga, Veterinariya va chorvachilik qo‘mitasi raisi o‘rinbosari Sirojiddin Berdiqulov Nurobod tumaniga, Davlat xizmatini rivojlantirish agentligi bosh inspektori Hamidulla Inomov Farg‘ona tumaniga hokim bo‘ldi.

Yangi hokimlar lavozimlarini egallar ekan, ayrim eskilarning ko‘ngliga g‘ulg‘ula tushgan. Shu hafta Termiz va Qarshi shaharlarining sobiq hokimlari qamoqqa olingani ma’lum bo‘ldi.

Termiz shahri sobiq hokimi Isroil Xudoyberdiyev va uning ikki o‘rinbosari ustidan tergov ketmoqda. Bu ish bo‘yicha jami 11 kishi qamab qo‘yilgan. Ular talon-toroj va boshqa jinoyatlarda ayblanyapti. Xabarlarga qaraganda, gap qurilish sohasidagi jinoyatlar haqida ketyapti. Yetkazilgan zarar miqdori 36 mlrd so‘mga baholangan.

Qarshidagi yirik korrupsiyaviy jinoyat ayblanuvchilari ham kam emas. Ular orasida shaharning sobiq hokimi Jamshid Fozilov, uning qurilish bo‘yicha o‘rinbosari, hokimlik bosh yuristi, shahar bosh arxitektori, shahar kadastr boshlig‘i ham bor. Ular naq 54 ta holatda noqonuniy yer ajratganlikda gumonlanyapti. Yeb yuborilgani aytilayotgan pullar miqdori 60 mlrd so‘mdan oshiq. Bu – 5 million dollardan ko‘proq degani.

Qarshidagi jinoyat ishida noodatiy voqea ro‘y berdi. Sobiq hokimni ehtiyot chorasi sifatida qamoqqa olgan prokuratura kutilmaganda sudning qarshiligiga duch keldi: 20 oktyabr kuni sud qamoq ehtiyot chorasini qo‘llash haqida prokurorning iltimosini rad etib, gumondorni uy qamog‘iga olish bo‘yicha ajrim chiqargan. O‘z navbatida, shahar prokurori shahar sudining bu qarori ustidan viloyat sudiga shikoyat qilgan.

E’tiborlisi shundaki, Qarshi va Termizdagi jinoyatlar haqida jamoatchilik bexabar qolib ketishi ham mumkin edi. Har ikkala holatda ham bu jinoyat ishlari haqida avvaliga jurnalistlar xabar tarqatdi, prokuratura organlari shundan keyingina rasmiy ma’lumot berdi. Vaholanki, Termizda 11 nafar gumonlanuvchi bundan 1 oy oldin qamoqqa olingan.

Shu o‘rinda hukumat umuman esidan chiqarib yuborgan bir talabni eslatishga to‘g‘ri keladi. O‘tgan yili qabul qilingan prezident farmoniga asosan, davlat xizmatchilarining kasbiy faoliyati bilan bog‘liq sud majlislari jonli efirda xalqqa ko‘rsatilishi kerak. Farmondagi bu talab kuchga kirganiga salkam bir yil bo‘lyapti, lekin hali birorta amaldor jonli efirda sud qilingani yo‘q.

“Paxta-2022”: Hokim, hayfsan, sektor rahbari, xizmat tekshiruvi

2022 yilning 9 oyida hokimlarning 1 339 ta qarori sudlar tomonidan noqonuniy deb topilgan. Oliy sud e’lon qilgan bu raqamdan kelib chiqsak, har kuni o‘rtacha beshta hokim qarori sudlarda haqiqiy emas bo‘lib chiqyapti.

Lekin bu hammasi emas. Shunday holatlar borki, ular bo‘yicha statistika ham, jiddiy javobgarlik ham yo‘q. O‘tgan hafta Farg‘onaning Uchko‘prik tumanida 16 ta fermer hokimiyatga olib kelinib, o‘z yerlarini topshirishga majbur qilingan edi. Buning uchun ayrim fermerlar binoga qamab qo‘yilib, ularga bosim o‘tkazilgan va oldindan tayyorlab qo‘yilgan arizalarga imzo qo‘yishga majburlangan.

Shu hafta bu voqea uchun Uchko‘prik hokimiga qanday chora ko‘rilgani ma’lum bo‘ldi: viloyat hokimi Xayrulla Bozorov unga hayfsan bergan. Boshqa sektor rahbarlari – tuman prokurori, ichki ishlar va soliq boshliqlarining harakatlari bo‘yicha xizmat tekshiruvi tayinlangan.

Fermerlar, sektor rahbarlari va klasterlar o‘rtasida bo‘layotgan voqealarning boshqa tafsilotlari bilan Kun.uz surishtiruvlari orqali batafsil tanishishingiz mumkin. Ogohlantirish o‘rnida aytib o‘tamiz, holat bilan chuqurroq tanishgach, qonun ustuvorligiga ishonchingiz avvalgi darajada saqlanib qolishiga kafolat berolmaymiz.

Tanqid qilish – davlat xizmatchici uchun “odobdan emas”

Fermerlar huquqlari va qonunlar ochiqchasiga toptalayotganiga haqida biz yoritib kelayotgan voqealarga markazdan, ya’ni Toshkentdan biror reaksiya bo‘layotgani yo‘q. Hukumat boshqa ishlar bilan band. Masalan, davlat fuqarolik xizmatchilari uchun odob-axloq qoidalarining yangilangan majmuasi e’lon qilindi. Ijro hokimiyati tizimida ishlaydigan 120 mingga yaqin rahbar va xodimga taalluqli bu qoidalar “Davlat fuqarolik xizmati to‘g‘risida”gi yangi qonunga moslashtirilgan.

Masalan, yangi qoidalarga ko‘ra, davlat xizmatchilari ishlab chiqilayotgan normativ-huquqiy va boshqa hujjatlarga biron-bir shaxs, guruh yoki idoralar manfaatini ko‘zlab yondashmasligi kerak. Rahbar lavozimida ishlaydiganlar mahalliychilik va tanish-bilishchilikka yo‘l qo‘ymasligi zarur. O‘z xizmati evaziga boshqalardan mukofot yoki sovg‘a olish, xizmat mashinasidan shaxsiy maqsadlarda foydalanish ham mumkin emas.

Qoidalar amaliyotda qanchalik ishlashi butkul boshqa masala ekani tushunarli, biroq belgilangan professional talablarning deyarli hammasini aktual va puxta ishlab chiqilgan deyish mumkin. Faqat ikkita qoida ijtimoiy tarmoqlarda e’tirozlarga sabab bo‘ldi.

Gap shundaki, yangi tartibga binoan, davlat ishida ishlaydiganlar ijtimoiy tarmoqlarda davlat organlari va tashkilotlari hamda mansabdor shaxslari faoliyatini muhokama qilishi mumkin emas. Qolaversa, ular qilinayotgan islohotlarga nisbatan odamlarda “ishonchsizlik kayfiyatini yuzaga keltirishi mumkin bo‘lgan” materiallarni internetda joylashtirmasligi kerak.

Oddiyroq qilib aytganda, masalan xalq ta’limi vaziridan maktablardagi ahvol haqida so‘rasangiz, u rostini aytib javob bersa, ya’ni Moliya vazirligi, deputatlar va hokimlar juda kam pul ajratyapti desa, bu bilan odob-axloq qoidalarini buzgan bo‘ladi. Internetda islohotlarga ishonchsizlik uyg‘otadigan gaplar yozmaslik talabiga esa ortiqcha izoh ham shart emas: davlat ishida ishlaysizmi, demak internetda yozadigan har qanday tanqidiy gapingiz uchun Odob komissiyasi oldida hisob berishingizga to‘g‘ri kelishi mumkin.

Harbiy omborda portlash

22 oktyabr, shanba kuni tongga yaqin Sirdaryo viloyatidagi harbiy omborda kuchli portlash ro‘y berdi. Internetda tarqalgan videolardan portlash kuchi sezilarli katta bo‘lganini ko‘rish mumkin.

Portlash soat 04:55 da, Sirdaryo tumanidagi Malik aholi punktida joylashgan harbiy qismdagi omborda ro‘y bergan. Bu aholi punkti yaqinida joylashgan tuman markazidagi qator uylar, do‘konlar va boshqa ayrim binolarning derazalari sinib ketgan, yengil konstruksiyalarga zarar yetgan. Portlash ovozi hududga qo‘shni Toshkent viloyatidagi Chinoz tumanida ham eshitilgani aytilmoqda.

Rasmiylarga ko‘ra, hodisa oqibatida qurbonlar yo‘q. Kamida 16 kishi shikastlangan, hech birining jarohati jiddiy emas. Jabrlanuvchilar orasida harbiylar ham borligi aytilmoqda. Aholi vakillari tibbiy yordamga murojaat qilganlar soni rasmiy raqamlardan ko‘proqligini aytishyapti.

Omborda nimalar saqlangani va aynan nima portlagani hozircha noma’lum. Mudofaa vazirligi xabarida harbiy qismdagi o‘q-dori zaxirasi barcha talablarga javob beradigan sharoitda saqlanayotgani ma’lum qilingan.

Bu hafta yana nimalar ro‘y berdi?

Toshkent shahrining 2045 yilgacha bo‘lgan Bosh rejasi loyihasi tayyor bo‘ldi. 18 oktyabr kuni loyiha prezidentga taqdimot qilindi. Unga ko‘ra, katta halqa yo‘li atrofida “yashil kamar” yaratish, Chirchiq va Qorasuv daryolari oralig‘ida 500 ming aholiga mo‘ljallab Yangi Toshkent shahrini qurish reja qilinyapti. Tirbandlik muammosini hal etish uchun jamoat transporti qulaylashtirilishi va’da qilindi.

Yosh oilalar uchun uy-joy subsidiyasini olish osonlashtirildi. Hukumat qaroriga ko‘ra, yosh oilalar, ya’ni 30 yoshdan oshmagan fuqarolar subsidiya olishda ijtimoiy himoyaga muhtoj shaxslarga tenglashtiriladi. Kimlarga subsidiya berilishini hal qiladigan komissiyalar tarkibi va bu jarayondagi byurokratiya qisqartirildi.

Freedom House xalqaro tashkilotining bu yilgi reytingida ham O‘zbekiston “interneti erkin bo‘lmagan” davlatlar qatoriga kiritildi. O‘zbekiston bir yil oldingiga qaraganda bir ballga yomonroq natija qayd etib, reytingning oxiridan 12-o‘rinni egalladi. Hafta davomida, shuningdek, prezident matbuot xizmati bir necha oydan beri taqdimotlardan e’lon qilayotgan suratlarda slaydlarni xiralashtirib kelgani ma’lum bo‘ldi. Prezidentning matbuot kotibi Sherzod Asadov bu holga barham berilishini bildirdi.

Shavkat Mirziyoyev Turkmanistonga tashrif buyurib, bu mamlakatning uchinchi prezidenti Serdar Berdimuhamedov bilan muzokaralar o‘tkazdi. Strategik sheriklikni chuqurlashtirish haqida deklaratsiya imzolandi. Shavkat Mirziyoyev Turkmaniston Senati raisi Gurbanguli Berdimuhamedov bilan ham uchrashdi, sobiq prezident mehmonga alabay zotli it sovg‘a qildi.

Markaziy bank raisiga birinchi o‘rinbosar tayinlangani bank sohasida haftaning eng asosiy xabari bo‘ldi. Bu lavozimni Asakabank raisi Nodirbek Saydullayev egalladi. Regulyator rahbarining avvalgi birinchi o‘rinbosari Botir Zohidov Shayxontohur tumani hokimi lavozimiga o‘tkazilgandi.

Axborot texnologiyalaridan foydalanib sodir etilgan firibgarlik uchun javobgarlik keskin kuchaytirildi. Endi bunaqa firibgarlik uchun eng kam jazo – 90 mln so‘m jarima, eng ko‘pi – 8 yil qamoq. Avvalgi jazolar 30 mln so‘m jarimadan boshlanib, 5 yilgacha qamoq bilan tugardi.