O‘zbekiston Rossiyadan gaz oladigan bo‘ldi: bu nega xavotirli? Metan-shoxobchalardagi navbatlar AYoQShlarga ko‘chdi: benzin importidagi monopoliya odamlarni qiynashiga davlat qachongacha qarab turaveradi? UzAuto narx oshirishni boshladi: kompaniya havo ilishini kutayotganmidi? Yakunlanayotgan haftaning asosiy voqealari – Kun.uz dayjestida.
O‘zbekiston 1 martdan boshlab Rossiyadan gaz importini yo‘lga qo‘yishi mumkin. Energetika vaziri Jo‘rabek Mirzamahmudov va “Gazprom” raisi Aleksey Miller 24 yanvar kuni tegishli yo‘l xaritasini imzoladi.
Unga ko‘ra, fevral oyi oxirigacha O‘zbekiston va Rossiya gaz yetkazib berishning texnik va moliyaviy tomonlarini muhokama qiladi. Agar kelishuvga erishilsa, tegishli shartnoma tuziladi va 1 martdan boshlab “O‘rta Osiyo – Markaz” quvuri orqali reversiv tartibda gaz uzatish boshlanadi.
Gaz bilan bog‘liq boshqa hujjatlar qatori, bu hujjatni ham har ikkala tomon sir saqlayapti. O‘zbekiston Energetika vazirligi yo‘l xaritasi haqida rasmiy ma’lumot berishni naq bir sutkaga cho‘zib, butun jamoatchilikni jiddiy xavotirga qo‘ydi. Keyinroq ma’lum bo‘lishicha, hujjatda mamlakatning gaz-transport tizimini “Gazprom”ga berish haqida band yo‘q. O‘zbekiston o‘zining gaz tarmoqlariga egalik va boshqaruv huquqini to‘liq o‘zida saqlab qoladi.
“Bu – Rossiyadan tabiiy gazni import qilish bo‘yicha chora-tadbirlarni ko‘zda tutuvchi yo‘l xaritasi. Ya’ni texnik shartlarni o‘rganamiz, keyin texnik imkoniyatlardan kelib chiqib, tijoriy narxlar bo‘yicha kelishsak, Rossiyadan gaz import qilish ko‘zda tutiladi”, – deya izoh berdi energetika vaziri Jo‘rabek Mirzamahmudov.
Hukumatga nisbatan ishonchsizlik va jiddiy tanqidlarning kelib chiqishiga bu safar ham hukumatning o‘zi sababchi bo‘ldi. O‘zbekiston tomonining bu boradagi rasmiy bayonoti negadir “Gazprom”ning bayonotidan bir sutka o‘tib e’lon qilindi. Bu vaqt ichida keng jamoatchilikda jiddiy xavotirga tushish uchun hamma asoslar bor edi. Moskva energetik mustaqilligimizga ko‘z olaytirayotgani ochiq-oydin ko‘rinib turgandi. Ustiga-ustak, energetikamizning hozirgi kundagi inqirozli holatida, millionlab aholimiz sovuqda gazsiz, chiroqsiz o‘tirishida aynan Rossiya bilan 2005 yilda tuzilgan, milliy manfaatlarga zid gaz shartnomalarining ham alohida o‘rni bor.
O‘tgan hafta Qozog‘iston va “Gazprom” o‘rtasida ham gaz masalasidagi hamkorlik bo‘yicha yo‘l xaritasi tuzildi. Shu tariqa, Putinning uch tomonlama gaz ittifoqi g‘oyasiga Toshkent ham, Ostona ham rozi bo‘lmadi. Lekin xursand bo‘lishga hali erta. Rossiya o‘z gazini qanaqa narxda sotishi noma’lum. Bizdagi energiya inqirozi narx borasidagi muzokaralarda ularning foydasiga ishlaydi. Qolaversa, gaz masalasida Rossiyaga bog‘liqlikning paydo bo‘lishi aslo quvonarli holat emas. Bunda, milliy xavfsizlik nuqtayi nazaridan, rus gazining ichki iste’molimizdagi ulushi sezilarli darajada ortib ketishiga mutlaqo yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. O‘zbekiston uchun bunday jiddiy xatoning oqibatlari Yevropa ko‘rgan oqibatlardan ham jiddiyroq bo‘lishi shubhasiz.
Rossiya Qozog‘iston va O‘zbekistonga gaz sotishga aynan hozir qiziqib qolgani bejiz emas. Ukraina urushidan keyin Yevropa Rossiya energoresurslaridan voz kechyapti. “Gazprom” avval “Soyuz” quvuri orqali, Ukraina hududidan Yevropa Ittifoqiga yetkazib bergan gazini endi Markaziy Osiyoga yo‘naltirmoqchi. Rossiya saytlari birinchi bosqichda yiliga 6-7 mlrd kubometr gaz yetkazilishi mumkinligini yozishyapti.
Qator tahlilchilarga ko‘ra, Markaziy Osiyoga gaz uzatishdan yana bir maqsad ham bor – Markaziy Osiyo gaz tarmoqlaridan tranzit sifatida foydalangan holda, Xitoyga gaz sotishni ko‘paytirish. Kelgusida Hindistonga quvur orqali rus gazi yetib borishi mumkinligi haqida ham taxminlar yo‘q emas. Ma’lumot uchun, 2015 yilda Turkmanistonning Galqinish konidan Afg‘oniston va Pokiston orqali Hindistonga 1735 kilometrlik gaz quvuri qurilishi boshlangan.
Keyingi qishga tayyorgarlik
Gazni siyosiy qurolga aylantirgan Rossiyaga gaz borasida qaram bo‘lib qolmaslik uchun import diversifikatsiya qilinishi kerak. Bunda muqobil variantlardan biri – Turkmaniston. Hafta boshida ma’lum bo‘lishicha, Turkmaniston 21 yanvardan boshlab O‘zbekistonga gaz yetkazib berishni bosqichma-bosqich tiklay boshlagan.
Ta’minot 12 yanvarda to‘xtab qolgandi. Bunga qo‘shni mamlakatdagi eng yirik “Galqinish” konida qattiq sovuq sababli texnik nosozlik yuzaga kelgani sabab qilib ko‘rsatilgandi. 20 yanvarda, O‘zbekistonga gaz uzatish tiklanishidan bir kun oldin prezident Serdar Berdimuhamedov shu konga borgani xabar qilindi.
Eslatib o‘tamiz, dekabr oyida O‘zbekiston va Turkmaniston tarixda birinchi marta uchinchi tomonning ishtirokisiz, faqat ikki tomonlama muzokaralar orqali qisqa muddatli gaz ta’minoti bo‘yicha kelishuvga erishgan edi. Shu hafta ma’lum bo‘lishicha, O‘zbekiston janubiy qo‘shnisidan neft importini ham yo‘lga qo‘yishi mumkin.
Bu borada “O‘zbekneftgaz” Turkmanistonning Petronas Çarigali shirkati bilan muzokaralar boshladi. Malayziya kompaniyasiga tegishli bu shirkat Kaspiy dengizining Turkmaniston shelfida neft va gaz qazib olish bilan shug‘ullanadi. Hafta davomida “O‘zbekneftgaz” arzon Ai-80 benzinini import qilish bo‘yicha kelishuvga erishgani haqida ham ma’lumot paydo bo‘ldi. Qaysi mamlakatdan va qancha miqdordagi haqida gap ketayotgani hozircha aniq emas.
Gaz shoxobchalari faoliyatiga qo‘yilgan cheklov sababli ulardagi navbatlar endi benzin shoxobchalariga ko‘chgan. Xususiy shoxobchalarning aksariyatida Ai-80 benzini yo‘q. Borlarida esa navbat kilometrlarga cho‘zilyapti. Qo‘lda benzin sotish holatlari uchrayapti. Shoxobchalarda esa 80 benzinni 91 yoki 92 markasi ostida sotish holatlari aniqlanyapti. Energetika vazirligi yuzdan ortiq qoidabuzar shoxobchaga birjadan benzin olishni bir kunga taqiqlab qo‘ydi.
Afsuski, hozirgi holat, minglab odamlarning soatlab sovuqda benzinga navbat kutishi ham benzin importini ochib yuborish uchun yetarli sabab bo‘lolmayapti. Sanoqli qo‘llar tomonidan nazorat qilinadigan yopiq import ochilsa, raqobatga yo‘l berilsa, o‘zbekistonliklar ham qo‘shni Qozog‘istondagi kabi sifatli markadagi benzinni ancha arzonga quyishi mumkin bo‘lardi.
Lekin hukumat bunaqa qilmoqchi emas. Vazirlar Mahkamasi shu hafta keyingi qishga tayyorgarlik bo‘yicha o‘z rejalarini e’lon qildi. Bu rejalardan benzin importini ochiq va shaffof holatga keltirish o‘rin olmagan.
Dushanba kuni bosh vazir Abdulla Aripov o‘tkazgan selektorda aytilishicha, respublika bo‘ylab mavjud 40 mingta ko‘p qavatli uydan 31 mingtasining fasadiga issiqlik izolyatsiyasi uchun bazalt qoplab chiqiladi. Buning uchun bazalt ishlab chiqarish hajmini oshirish choralari ko‘riladi. Ko‘p qavatli uylarning tomiga quyosh panellari o‘rnatish ham reja qilinyapti.
Yig‘ilishda Abdulla Aripov bu yilga qishga tayyorgarlikdagi kamchiliklardan to‘g‘ri xulosa chiqarishga va’da berdi. Hukumat rahbari transformatorlarni yangilash, yangi tarmoqlar tortish, gaz infratuzilmasini ta’mirlash va boshqalar bo‘yicha aniq raqamlar belgilab olinganini aytdi. Aripovning so‘zlariga ko‘ra, 2023 yilda gaz qazib olishni 9 foizga oshirish mumkin. Lekin mumkin deyilgan bu chora qilinadimi-yo‘qmi, aniq bir narsa deyish qiyin. Chunki gaz qazib olish yildan yilga faqat kamayib boryapti.
Energetika vaziri Jo‘rabek Mirzamahmudovga ko‘ra, 2023 yilda chekkaroq hududlarda ko‘mirda ishlovchi qo‘shfunksiyali issiqlik markazlari qurilishi kutilyapti: ular ham issiqlik uzatadi, ham elektr ishlab chiqaradi. Quyosh fotoelektr stansiyalarini tezroq qurish uchun loyihalar tendersiz tanlanishi mumkin. Qurilish materiallari ishlab chiqaruvchi korxonalar va issiqxonalar ko‘mirga o‘tkaziladi. Energiyani tejovchi uskunalarga o‘tish tezlashtirilishi ham aytilyapti.
Sovuq ortga chekindi
O‘zbekistonliklar noodatiy sovuq qishning ketma-ket uchinchi haftasini o‘tkazdi. Uch hafta oldin yog‘gan qor masalan Toshkentda haligacha to‘liq erigani yo‘q. Hafta davomida poytaxtda elektr va gaz uzilishlari kamroq vaqtga bo‘lsa-da davom etdi. Chiroq o‘chgan mahallalarda svetoforlar ishlamasligiga, mahallalar va ko‘plab yo‘llarning yoritilmasligiga ham ko‘nika boshladik.
Hafta oxiriga kelib havo harorati nihoyat ilidi. Energetika bilan bog‘liq vaziyat ham yumshay boshladi. Toshkentda savdo markazlari, ko‘ngilochar majmualar va istirohat bog‘lari odatiy ish rejimiga qaytyapti. Bir necha haftalar ichida ilk marta teleminora chiroqlari yoqildi. 27 yanvardan elektr energiyasidan qarzdorlarni tarmoqdan uzish boshlandi. Afg‘oniston O‘zbekistondan elektr energiyasi yetkazib berish qayta tiklanganini e’lon qildi.
Dushanba kuni respublika bo‘yicha maktablarning 92 foizida darslar an’anaviy shaklda, 700 dan oshiq maktabda esa onlayn boshlangan edi. Yangi haftadan deyarli hamma maktablar oflaynga qaytishi kutilyapti.
UzAuto Motors'da yangi narxlar
Qattiq sovuqning chekinishini ayniqsa UzAuto Motors o‘zgacha intiqlik bilan kutgan bo‘lsa ajab emas. Havo iliy boshlashi bilan kompaniya narx oshirishlarni ham sekin-asta boshlab yubordi. Birinchi bo‘lib qimmat modellarning narxlari e’lon qilindi. Qo‘shilgan qiymat solig‘i pasayganiga qaramay, Tracker 2 foizga, Equinox, Traverse va Tahoe esa 5 foizga qimmatlashdi. Malibu esa kutilmaganda deyarli 10 mln so‘mga arzonlashdi. Lekin arzonlashgan narxda shartnoma berish sanoqli soatlar davom etdi xolos: kontraktatsiya ochilganidan ko‘p o‘tmay hech qanaqa izohsiz yana yopildi.
Ko‘pchilik kutayotgan Lacetti va Cobalt'ning oshgan narxlarini e’lon qilish uchun kompaniya havo yana ham ilishini kutayotgan bo‘lsa ajab emas. Bu modellarning sotuvi to‘xtab qolganiga 2 oy bo‘ldi. Aslida, normal kompaniyalar uchun naq 2 oy savdo qilmaslik bu juda katta zarar degani. Lekin monopol UzAuto Motors'ga emas. Kompaniya, masalan, 2022 yilda 703 mlrd so‘m soliqni to‘lamagan. Aniqrog‘i, shuncha soliq imtiyozi olgan.
E’tiborlisi, imtiyozga ega kompaniyalar xususiylashtirilganidan keyin ham imtiyozlardan foydalanaverishi mumkin. Angren shina zavodi Rossiyaning “Tatneft” kompaniyasiga sotildi, lekin shina importiga qo‘yilgan bojlar bekor qilinishi haqida hech qanaqa gap yo‘q. Xitoydan olingan 156 mln dollar qarz evaziga qurilgan zavod bundan 2 barobar arzon – 80 mln dollarga sotildi. “O‘zkimyosanoat”ning izohlashicha, buning sababi – “Tatneft” zavodning 153 mln dollarlik qarzini to‘lash majburiyatini ham olgan.
O‘zbekistonda 5 mln kishi – kambag‘al
O‘zbekistonda aholining qanchasi kambag‘al qatlamga mansub ekani birinchi marta rasman e’lon qilindi. Rasmiylarga ko‘ra, mamlakatimizda kambag‘allik ko‘rsatkichi – 14 foiz. Bir yil oldin esa 17 foiz bo‘lgan. 36 mln aholining 14 foizi 5 mln 40 ming kishi degani.
Kambag‘allik chegarasi rasman minimal iste’mol xarajatlariga teng. Bu miqdor bir yil oldin 498 ming so‘m deb belgilangan. Demak, O‘zbekistonda 5 mln kishining oilasida bir oylik daromad kishi boshiga 498 ming so‘mga yetmaydi.
Chorshanba kungi yig‘ilishda prezident kambag‘allikka qarshi kurashish davlat siyosati ekanini aytib, yil oxirigacha 2 millionta doimiy ish o‘rni yaratishga topshiriq berdi. 2023 yilda oilaviy tadbirkorlik uchun 12 trillion so‘m ajratiladi. Lekin bu mablag‘lar samarali ishlatilishi ham kerak. Masalan, Kun.uz surishtiruvi Mahallabay agentligida shubhali tenderlar davom etayotganini ko‘rsatyapti. Milliardlab so‘mlik davlat buyurtmalari ochilganiga bir necha kun bo‘lgan kompaniyalarga berib yuborilyapti. Bu tenderlar shubhali ekanini ko‘rsatadigan boshqa holatlar ham bor. Bu birinchi marta bo‘lmayotgani, avvalgilari bo‘yicha tayinli reaksiya bo‘lmaganini inobatga olsak, bu yil ajratiladigan 12 trillion so‘m haqidagi xabar kimlarnidir hammadan ko‘proq xursand qilgan bo‘lsa ajab emas.
Bu hafta yana nimalar ro‘y berdi?
Toshkent shahar hokimi lavozimidan olingan Jahongir Ortiqxo‘jayevning deputatlik mandati ham bekor qilindi. Endi u senator maqomini ham yo‘qotadi. Hokim vazifasini bajaruvchi bo‘lgan Baxtiyor Rahmonov hafta davomida Ortiqxo‘jayevning yordamchisini, ikkita unitar korxona rahbarini, obodonlashtirish boshlig‘ini ishdan oldi. Ishdan olinganlardan biri – hokimlikning Yagona buyurtmachi xizmati boshlig‘i sobiq hokimga aloqador kompaniyalarga milliardlab so‘mlik davlat burtmalarini hech qanaqa tendersiz berib kelayotgan edi. Ortiqxo‘jayevning ketishi ortidan “Tashkent Index”ga joylashtirilgan talabalar ham u yerdan majburan chiqarilyapti.
Yoppasiga ishdan olishlar Surxondaryoda ham ro‘y berdi. Bir kunda viloyatning naq 13 ta tumaniga yangi hokimlar tayinlandi. Ularning aksariyati vazirliklar va respublika idoralarida mas’ul lavozimlarda ishlagan. Prezident Surxondaryoning hamma tumanlariga respublikadan tajribali kadrlar hokim qilib qo‘yilganini aytdi.
Ma’muriy o‘zgarishlar doirasida davlat organlari va tashkilotlaridagi shtatlar 17 447 taga qisqaradi. Bu – hukumat tizimiga kiruvchi vazirlik va idoralardagi jami shtatlarning 24 foizi degani. Rahbar o‘rinbosarlari soni 207 tadan 144 taga kamayadigan bo‘ldi. Umuman, o‘zgarishlardan keyin 86 ta vazirlik va idora 70 taga qisqardi.
O‘zbekiston va Qirg‘iziston strategik sheriklarga aylandi. Shavkat Mirziyoyevning Bishkekka tashrifida tomonlar 20 dan ortiq hujjatlarni almashdi. Chegara delimitatsiyasi yakuniga yetkazilgani tarixiy voqea sifatida e’tirof etildi. Asosiy yangiliklardan yana biri – ikki davlat fuqarolari bir-birining hududiga ID-karta orqali kirib chiqishi bo‘ladi. O‘zbekiston – Xitoy – Qirg‘iziston temiryo‘li qurilishi esa 2023 yil oxirida boshlanishi mumkin.
Human.uz sayti direktori va xodimlari sayt ofisidan olib ketildi. Davlat xavfsizlik xizmati ularni Telegram'dagi Kompromatuzb kanali orqali sodir etilgan tovlamachilik jinoyatlariga aloqadorlikda gumonlayapti. Gumondorlar orasida sayt vakillaridan tashqari yana bir nechta davlat tashkilotlari xodimlari ham bor. Jamoatchilik organ xodimlarini tergov davomida protsessual qonunchilikka rioya qilishga chaqirmoqda.
Humo va Uzcard tizimlari o‘zaro integratsiya qilinadi. Markaziy bank raisi Mamarizo Nurmurodovning aytishicha, integratsiya jarayoni birinchi bosqichda bankomatlarga qaratiladi. May oyidan boshlab, Uzcard kartalari orqali Humo bankomatlarida, Humo kartalari orqali Uzcard bankomatlarida naqd pul yechish yo‘lga qo‘yilishi mumkin.
